‘Er zit nu al veel rek op de enkelband. Zal hij binnenkort niet knappen?’

‘Als het van minister Geens afhangt, wordt de enkelband in de toekomst ook bij voorlopige hechtenis eerder regel dan uitzondering’, schrijft Kamerlid Sophie De Wit (N-VA). ‘Maar is de enkelband daartoe wel een geschikt instrument?’

De enkelband wordt in België steeds vaker als toverformule gezien voor het falende strafuitvoeringsbeleid. Geen plaats in de gevangenis voor een veroordeelde? Geen nood, elektronisch toezicht biedt soelaas! Als het van minister van Justitie Koen Geens (CD&V) afhangt, wordt de enkelband in de toekomst ook bij voorlopige hechtenis eerder regel dan uitzondering. Is de enkelband daartoe wel een geschikt instrument?

Ooit werd de enkelband met de beste bedoelingen ingeschakeld als alternatieve straf, als een manier om de opgelegde gevangenisstraf buiten de gevangenis uit te voeren. Elektronisch toezicht kon bijvoorbeeld ingepast worden in een gefaseerde voorbereiding van de veroordeelde op de vrijlating uit de gevangenis.

In de regel ging er een maatschappelijke enquête aan vooraf die uitsluitsel moest geven of de veroordeelde wel in aanmerking kwam voor een enkelband? Elektronisch toezicht combineerde sociale begeleiding met technische controle. Een betere re-integratie van de veroordeelde en minder recidive waren belangrijke doelstellingen.

Met een enkelband kon de veroordeelde bijvoorbeeld werken, om zo in het onderhoud van zijn gezin te voorzien en tegelijk zijn slachtoffers te vergoeden. Positief was ook het gunstige effect op de overbevolking in de gevangenissen. Een win-win situatie dus voor zowat alle betrokkenen.

Met de enkelband in de buurt van de televisie en de ijskast

Gaandeweg werd de enkelband ingezet om de strafuitvoering te verbeteren. Door de overbevolkte gevangenissen werden straffen onder de drie jaar gevangenis in de praktijk nooit uitgevoerd. De enkelband moest een alternatief bieden. Na verloop van tijd werd de vervanging van gevangenisstraf door elektronisch toezicht een automatisme, zonder dat men daarbij oog had voor de persoon van de veroordeelde, de maatschappelijke realiteit of andere omstandigheden. Bovendien was de strafuitvoering met enkelband onder de regering-Di Rupo eerder een strafuitvoering light.

Niet alleen mocht de veroordeelde zijn straf uitzitten op de sofa voor de televisie vlakbij zijn ijskast – een wereld van verschil met een Belgische cel waar zelfs het wc vaak bestaat uit een emmer -de enkelband moest veel minder lang gedragen worden dan de uitgesproken gevangenisstraf voorzag. Veroordeeld tot 8 maand cel? Met 1 maand enkelband ben je er al van af…

De regering-Michel besloot de automatische omzetting en strafverkorting af te schaffen. Dat staat althans in het regeerakkoord. Alleen blijft het tot vandaag wachten op een initiatief van minister Geens om de bewuste omzendbrief in te trekken.

Tot zolang blijft er een gevoel van straffeloosheid, zowel bij de daders als bij de publieke opinie: de uitvoering van kortere straffen via thuisdetentie was al een gunst tegenover het gevangenisregime; maar daarbovenop de straftijd toch een fractie herleiden, holt het systeem helemaal uit. Met een aanzienlijk verkorte thuisdetentie schrik je echt geen boeven af. Bovendien konden de justitiehuizen binnen een zo beperkte tijdsspanne geen zinvolle begeleiding opstarten. De controle liep daarenboven ook al mank.

Omdat justitie onder Elio Di Rupo steeds vaker zijn toevlucht zocht tot de enkelband, barstte het systeem uit zijn voegen. Slechts 65% van de enkelbanden was in omloop. De wachtlijsten liepen snel op. Enkele maanden wachten op de enkelband, soms zelfs een jaar, was heus geen uitzondering. Een lik op stuk beleid kon je dit bezwaarlijk noemen, een efficiënte strafuitvoering evenmin.

De oplossing onder Di Rupo was eenvoudig: schrap het voorafgaand maatschappelijk onderzoek, bespaar in de begeleiding van justitie-assistenten en zet de lange wachtlijst gewoon terug op nul. Probleem opgelost? Natuurlijk niet. Ondanks alle inspanningen van de mensen op het terrein liep het syteem hierdoor nog meer mank.

Zesde staatshervorming : Après nous, le déluge?

Toch was de situatie voor de regering-Di Rupo geen bezwaar om de rol van de enkelband nog te verbreden. Ook de voorlopige hechtenis moest voortaan via elektronisch toezicht kunnen gebeuren. Op het einde van de legislatuur keurde de regering Di Rupo bovendien nog snel een andere wet goed: vanaf 1 mei 2016 zou een rechter het elektronisch toezicht ook als autonome straf kunnen opleggen, dus niet langer ter vervanging van een door de strafrechter uitgesproken gevangenisstraf.

De rechter kan meteen zelf beslissen of hij elektronisch toezicht voor de dader wel een passende straf vindt (in plaats van dat de strafrechter zoals nu machteloos zijn beslissing tot een gevangenisstraf door bv de gevangenisdirecteur herleid ziet worden tot een enkelband voor slechts een fractie van de opgelegde tijd). Voor sommige casussen is elektronisch toezicht als autonome straf op zich geen slecht idee, ware het niet dat dit vandaag op heel wat praktische bezwaren stoot.

Belgisch surrealisme

De mogelijkheid van elektronisch toezicht als autonome straf betekent immers nóg meer enkelbanden. Maar Di Rupo schoof in het kader van de 6^e staatshervorming de hete aardappel door. Hij maakte de deelstaten bevoegd voor de Justitiehuizen en de uitvoering van het elektronisch toezicht, terwijl hij maar een beperkt deel van de werkingsmiddelen overdroeg. Plots bleek Vlaanderen bevoegd en moest het met minder middelen toch meer straffen ten uitvoer brengen. Een fijn cadeautje van CD&V, Open VLD, Sp.a en Groen.

Resultaat : Minister Geens is dus voor zijn strafuitvoeringsbeleid steeds meer afhankelijk van enkelbanden, waarvoor echter de deelstaten bevoegd zijn zonder dat ze daarvoor over de nodige middelen beschikken. Zonder meer een sterk staaltje Belgisch surrealisme. Nochtans hield niets de partijen van de zesde staatshervorming in 2013 tegen om de volledige strafuitvoering over te hevelen naar de deelstaten. Zelfs Justitieminister Stefaan De Clerck zei tien jaar geleden reeds dat strafuitvoering perfect volledig door de deelstaten kan worden uitgevoerd.

De N-VA maakt zich dan ook grote zorgen over de gevolgen van de nieuwe wet die dit weekend is ingegaan en elektronisch toezicht invoert als autonome straf. Het is slechts een kwestie van tijd voordat deze situatie tot grote problemen en straffeloosheid zal leiden. Enige terughoudendheid is vandaag dan ook noodzakelijk. De huidige enkelbanden zijn duidelijk niet klaar voor de nieuwe taken die zij vanaf vandaag moeten opnemen.

Net daarom is het uitermate verontrustend dat minister Geens volgens zijn Justitieplan de intentie heeft om de voorlopige hechtenis nog meer, zelfs bijna volledig via elektronisch toezicht op te leggen. Nog heel wat meer mensen dan nu zouden in aanmerking komen om hun voorlopige hechtenis thuis door te brengen met een enkelband in afwachting van hun proces. Goed nieuws voor de statistieken van de overbevolkte gevangenissen en het justitiebudget, dat wel, maar voor de N-VA in de huidige omstandigheden bijzonder problematisch.

Er zit momenteel al zeer veel rek op de enkelband. Vraag is alleen of die binnenkort niet gaat knappen?