‘Er zal nooit genoeg geld zijn om alle schulden af te betalen, hoeveel we ook besparen’

‘Het dogma ‘economische groei’ komt steeds meer onder druk te staan van het gezond verstand. Oneindige groei op een eindige planeet is simpelweg onmogelijk’, schrijft Sarah Van Liefferinge. In deze bijdrage plaatst ze een aantal kanttekeningen bij het beleid van de ECB.

De Europese Centrale Bank is van plan om 1.140 miljard euro te creëren en in de Europese economie te pompen. Van maart 2015 tot september 2016 zal ze elke maand voor 60 miljard euro aan overheidsschulden opkopen, ondermeer bij private banken. Deze kunnen dan goedkopere leningen aanbieden aan burgers en bedrijven, waardoor koopkracht en inflatie zullen toenemen en de economie zal groeien. Tot zover de theorie van ‘quantitative easing’ of ‘kwantitatieve verruiming’.

De praktijk leert ons echter wat anders over deze ingreep, die reeds in de USA, de UK en Japan werd toegepast. Daar kwam slechts bitter weinig van het verse geld terecht in de reële economie van burgers en kleine ondernemingen. Het grootste deel bleef hangen in de financiële sector van banken, multinationals en grote aandeelhouders. De kans bestaat dat de maatregel ook hier de rijken zal verrijken en de ongelijkheid zal doen toenemen.

Schuld en groei

Niet enkel worden deze risico’s doodgezwegen, ook de uitgangspunten zijn bedenkelijk. De ECB moedigt huishoudens en ondernemingen aan om zich dieper in de schulden te steken via goedkoop krediet. Dit is een aanlokkelijke armoedeval. We evolueren naar een maatschappij waarin almaar meer mensen onder de knoet gehouden worden door schulden. Denk bv. aan studentenleningen om het verhoogd inschrijvingsgeld te kunnen betalen. Is dit werkelijk de toekomst die wij burgers willen?

Ook het dogma ‘economische groei’ komt steeds meer onder druk te staan van het gezond verstand. Oneindige groei op een eindige planeet is simpelweg onmogelijk. Maar oude gewoontes sterven niet zo makkelijk uit. En al zeker niet wanneer de opbrengsten invloedrijke enkelingen ten goede komen, terwijl de kwalijke sociale en ecologische gevolgen gedragen worden door de gemeenschap.

Geloof in groei als oorzaak van economische problemen

Het oude geloof in schuld en groei is de oorzaak van onze economische problemen, niet de oplossing. Hoe kunnen we de massale schuldenberg die onze samenlevingen wurgt, verkleinen, in plaats van de rekening steeds door te schuiven? Hoe kunnen we onze economieën stabiliseren en transformeren volgens reële, sociale en duurzame marktprincipes, in plaats van verder te investeren in verwoestende financiële luchtbellen? Dát zijn de vragen waarover openlijk nagedacht en gedebatteerd moet worden.

Geldcreatie en revolutie

Bij onze noorderburen is het debat al gestart. Een succesvolle burgerpetitie stelt twee fundamentele problemen aan de kaak: alle geldcreatie is schuldcreatie, en de private banken zijn hiervoor bevoegd. Veel mensen geloven dat de centrale banken al ons geld aanmaken en in omloop brengen. En het geld dat de commerciële banken uitlenen, zou het spaargeld van burgers en bedrijven zijn.

Niets is minder waar. Op het moment dat een bank een lening en dus schuld uitschrijft, creëert ze elektronisch geld ‘uit het niets’ en rekent ze daar interest bij. De Nederlandse burgerpetitie eist dat geldschepping in de toekomst interest- en schuldenvrij gebeurt. Bovendien mag deze taak niet langer overgelaten worden aan commerciële banken die uit zijn op winst. Straffe taal, maar de tijd is rijp.

In de vorige eeuw zei zakenman Henry Ford: “Maar goed dat de burgers ons bancair en monetair systeem niet snappen. Als ze dat wel zouden doen, zou er nog voor morgenochtend een revolutie uitbreken”. En net dat is momenteel aan het gebeuren in Spanje, Griekenland en ook Kroatië (dat de schulden van haar armste 60.000 burgers wil kwijtschelden). We beseffen steeds beter dat er nooit genoeg geld zal zijn om alle schulden af te betalen, hoeveel we ook besparen.

Precariaat en basisinkomen

Het valt niet te ontkennen: er beweegt wat in Europa. Er rijst een nieuwe klasse op van mensen die voortdurend in onzekerheid leven over de toekomst. Dit zogenaamde ‘precariaat’ bestaat uit interimmers en flexwerkers, werklozen en werkende armen, kleine zelfstandigen en kunstenaars, maar ook uit onafhankelijke studenten, zij die overleven met een klein pensioen, ambtenaren zonder vaste benoeming, mensen die onverwacht ziek worden of in de schulden belanden, …

Kortom, iedereen die niet zeker weet of hij of zij in de nabije toekomst de huur, de leningen of de basisbehoeften kan betalen, behoort tot het precariaat. En aangezien robotisering en herstructurering veel jobs bedreigen, staan steeds meer mensen met één been in de onzekerheid. Het risico op plotse armoede verbindt ons.

Burgerdividend

Het zou van toekomstvisie en respect getuigen, moest de ECB deze keer niet de financiële sector maar de gewone mensen ondersteunen. Zo kunnen ze de 1.140 miljard euro ook rechtsreeks uitkeren aan alle volwassen EU-burgers, in de vorm van een eenmalig burgerdividend van om en bij de 2.800 euro.

Dit zou een eerste experimentele stap zijn naar de invoering van een onvoorwaardelijk basisinkomen. Een andere mogelijkheid zijn investeringen in de transitie naar hernieuwbare energie en het klimaatneutraal maken van gebouwen, wat bovendien werkgelegenheid zou opleveren. Ook rechtvaardige belastingsverminderingen kunnen overwogen worden.

Werkbaar en hoopvolle alternatieven

In elk geval zullen wij burgers erover moeten waken dat het verse geld in de reële economie terecht komt. Dat kan alleen als we onze stem laten horen. We zijn geduldig en braaf geweest. We hebben heel veel onzin geslikt.

De tijd is rijp om ons te organiseren en onze democratische burgerrechten te laten gelden. Het is slechts een kwestie van tijd vooraleer dit onrechtvaardige economisch en politiek systeem instort. En dan is het aan ons om werkbare en hoopvolle alternatieven te presenteren. De toekomst is aan ons.