‘Er is nog hoop voor de Westerse democratie’

‘De ‘roep naar verandering’ lijkt recent van aard te veranderen, zowel in de EU als in de VS’, schrijft Peter Van Rompuy. ‘De democratie toont zich weerbaarder dan velen verwacht hadden.’

‘How democracies die’, ‘On Tyranny’, ‘The Light That Failed’, het zijn slechts drie titels van de vele bestsellers die na de overwinning van Donald Trump en de Brexit in 2016 gepubliceerd werden. Het pessimisme over de toekomst van de Westerse democratie is sindsdien alomtegenwoordig, zowel in de politiek als bij journalisten en opiniemakers. Op sociale media zijn berichten met een cynische ondertoon over de democratie (en rechtsstaat) al vele jaren een garantie op clickbait. Sommigen lijken de Westerse democratie al ten grave te dragen. Een begrafenis in staties; Live te volgen op twitter, het medium dat nu zelf ten prooi is gevallen aan een weinig democratisch bestuur.

Trumpisten worden weggestemd

Toch zijn er recent enkele tekenen waaruit blijkt dat de democratie zich weerbaarder toont dan velen verwacht hadden. In tegenstelling tot een meerderheid van de twitteraars tekent zich een meerderheid van de bevolking af die de democratie niet zomaar wil opgeven, zowel in de VS als in de EU. Twee jaar nadat Trump de presidentsverkiezingen verloor, werden vorige week ook de ‘Trumpisten’ door de Amerikanen weggestemd. Heel wat van de kandidaten die de uitslag van de presidentsverkiezingen niet erkenden, raakten niet verkozen. 60% van de Amerikanen noemt de MAGA-beweging zelfs een ‘bedreiging voor de democratie’. Mede door de oorlog in Oekraïne zien heel wat Amerikanen de eigen democratische instellingen terug als een veilige haven.

Oekraïens patriottisme drijft Russisch nationalisme terug

Bij het begin van de oorlog in Oekraïne waren heel wat analysten en politici overtuigd dat de verovering van Kiëv ‘een kwestie van dagen’ zou zijn. Het bleek evenwel een schromelijke onderschatting van de vaste wil van de Oekraïense bevolking en politieke leiders om hun democratische verworvenheden te verdedigen. Er heerste aanvankelijk ook veel twijfel over de besluitkracht van de EU. Toch toonden de 27 Lidstaten zich opvallend eensgezind in het afkondigen van een nooit gezien sanctie- en steunpakket. Na de inval in Oekraïne ging de steun bij de Europeanen voor het lidmaatschap van de EU in stijgende lijn. Al sinds de Brexit zit de steun voor de EU trouwens terug in de lift. Door de recente politieke en financiële malaise in het VK lijken de fabels van de Brexiteers nu definitief te zijn doorprikt.

(Lees verder onder het artikel.)

Ook de steun voor de NAVO – het Westerse militaire bondgenootschap bij uitstek – neemt terug toe, met de toetreding van Finland en Zweden als orgelpunt. Nochtans werd de NAVO amper enkele jaren geleden door sommigen nog ‘hersendood’ verklaard.

Omgekeerd werd het strategisch inzicht van Poetin overschat. De Russische elite is pas echt gedeconnecteerd van enige realiteits- en waarheidszin. Daarenboven tastte de endemische corruptie in en rond het Kremlin duidelijk ook de slagkracht van het Russische leger aan. Mede dankzij de steun van het Westen lijkt het ‘democratisch patriottisme’ van de Oekraïners nu toch de bovenhand te halen op het ultra-nationalisme van Poetin.

Chinese ontwikkeling hapert

De reactie van het Westen op de inval van Poetin in Oekraïne wordt ook met argusogen gevolgd door communistisch China. Hoe groot is de bereidheid van het Westen nog om zijn democratische waarden te verdedigen? En wat betekent dat voor Taiwan, veruit de meest gevoelige conflictzone tussen de grootmachten China en de VS. De laatste jaren werd er met groeiend ontzag geschreven over de ‘efficiëntie’ waarmee het communistische regime in China beslissingen wist door te drukken. Vooral de striktheid waarmee het zero covid beleid werd afgedwongen, werd aanvankelijk in contrast gesteld met de zogenaamde ‘traagheid’ waarmee de regeringen in Europa en de VS de covid-crisis in het begin trachten in te dammen.

(Lees verder onder het artikel.)

Intussen zijn de rollen omgekeerd. Met de steun van de overheid ontwikkelden Europees-Amerikaanse farmabedrijven meerdere vaccins, waardoor de coronacrisis nu grotendeels bedwongen lijkt. De Chinese farma-industrie slaagde er daarentegen niet in om een afdoend beschermend vaccin op de markt te brengen. Daardoor is het communistische regime nog steeds genoodzaakt om haar zero covid beleid op heel wat plekken in China aan te houden, tot groeiende ergernis van de bevolking. Door de aanhoudende lockdowns kampt China nu ook met een haperende economische groei, waarvan de cijfers stilaan doen denken aan die van de VS en de EU. De Westerse democratie met al haar gebreken doet het blijkbaar toch zo slecht nog niet. Of zoals Churchill het ooit verwoordde ‘de democratie is de slechtste van alle bestuursvormen, met uitzondering van alle andere bestuursvormen die al uitgeprobeerd werden.’

De roep naar verandering verandert

De democratie in de VS en Europa toont zich weerbaarder dan verwacht. Dat neemt niet weg dat het vertrouwen in de democratie in heel wat Westerse landen zich al enige tijd op een dieptepunt bevindt. Vorige week gaf een peiling nog aan dat 20% van de Belgen ‘niet meer gelooft in de democratie’. En ook al is de steun voor het lidmaatschap van de EU de laatste jaren toegenomen, toch groeit de groep Europeanen die vindt dat de EU ‘de verkeerde richting uitgaat’. De nieuwe regering in Italië is recent nog het meest in het oog springende voorbeeld van de onvrede die blijft smeulen, ook al zweert premier Meloni vooralsnog trouw aan de EU en de NAVO.

Toch lijkt de ‘roep naar verandering’ recent van aard te veranderen, zowel in de EU als in de VS. Kiezers stellen niet zozeer het Europse of Amerikaanse democratische systeem op zich in vraag, maar eisen wel verandering in het beleid. Uit de Amerikaanse parlementsverkiezingen blijkt dat vooral Democratische én Republikeinse kandidaten met een gematigde stempel het goed deden. Daaruit valt ook voor ons een les te trekken. De roep naar verandering verandert van toon. Mensen lijken niet zomaar vatbaar voor roepers die op sociale media het systeem willen omverwerpen, en gaan terug op zoek naar gematigde doeners die in staat zijn om echte verandering in het beleid op gang te brengen.

(Lees verder onder het artikel.)

De zogenaamde ‘stille meerderheid’ lijkt van kamp te wisselen. ‘Vroeger stond de stille meerderheid voor de niet-uitgesproken, sluimerende onvrede. Inmiddels is het andersom: nu staat ze voor de stille redelijkheid van de meeste mensen, die in het gekrakeel niet langer gehoord lijken te worden, die geheel en al buiten beeld zijn geraakt door alle polarisatie’, zo verwoordde Bas Heijne het in 2016 al.

In de VS heeft de redelijkheid de verkiezingen gewonnen. Dat is een sprankel van hoop die ook wij ter harte moeten nemen. Redelijke democraten die durven hervormen, kunnen wel degelijk nog winnen temidden alle populistische geraas. De strijd is nog lang niet gestreden. Maar er is terug hoop voor de democratie, althans zolang we er onze schouders onder durven zetten.