‘Er is maar één middel om het vertrouwen in justitie te herstellen: vereisten van het eerlijk proces toepassen’

‘Er zijn verschillende historische, feitelijke en beleidsmatige redenen die verklaren waarom het vertrouwen in justitie is verdwenen’, schrijft gewezen strafrechter Walter De Smedt na de opschudding rond een onderzoek naar zedenfeiten op een school in Schaarbeek.

Het parket benadrukte dat er in de Schaarbeekse school geen zedenfeiten zijn gepleegd en toch leidde dat tot rellen waarbij de politie zelfs traangas moest gebruiken. Gaetano Termine, kabinetschef van de schepen van onderwijs in Schaarbeek verklaarde: ‘Als politici iets zeggen, weet ik dat mensen het niet altijd geloven. Maar justitie? Ik begrijp het niet.’ Burgemeester Bernard Clerfayt (Défi) besloot dat de deuren van de school voor de rest van de week gesloten blijven. Enkel het werk van agitateurs? Of is er meer aan de hand?

Geloofwaardigheid

Dat een officiële verklaring van de procureur niet volstaat om de bevolking vertrouwen te geven in wat justitie doet heeft historische, feitelijke en beleidsmatige redenen. Voor de eerste moet gewezen worden op wat de burger vele jaren gelden in de witte marsen vroeg: meer doelmatigheid maar ook menselijkheid en transparantie. Het omgekeerde is gekomen: justitie is heimelijker geworden. Hoewel de wet aan de procureur toelaat over lopende onderzoeken mededelingen te doen wanneer het openbaar belang het vereist wordt daar zelden transparant over gecommuniceerd. Dat gebeurt vooral wanneer het parket een zaak zonder gevolg rangschikt. Hoewel het parket dergelijke beslissing moet motiveren, er de reden van moet aangeven, is dat veelal een formalisme.

Er is maar één middel om het vertrouwen in justitie te herstellen: vereisten van het eerlijk proces toepassen.

Wanneer het dan over maatschappelijk belangrijke zaken gaat zoals het Fortis of het Dexia-dossier is het niet verwonderlijk dat de bevolking er geen vertrouwen meer in heeft. In het Parlementair onderzoek op de afkoopwet, de wet die een uitgebreide minnelijke schikking toeliet, zijn er ook feitelijkheden aan het licht gekomen die het vertrouwen hebben ondermijnd en eerder aanleiding geven tot complottheorieën. In wat de Kazachgate werd genoemd werd immers vastgesteld dat hoge magistraten publiekelijk logen over wat zij in uitvoering van hun vervolgingsplicht deden en zij in het geheim onderhandelden met de advocaten van de verdachten. Dat daardoor de geloofwaardigheid van het gehele korps werd aangetast werd nog versterkt doordat aan deze vaststellingen geen enkel gevolg werd gegeven: blijkbaar mogen zowel politiekers als hoge magistraten ongestraft liegen.

Ook het nu gevolgde strafrechtelijk beleid zet aan tot ongeloofwaardigheid. Gezien de vele tegenspraken in zijn opeenvolgende verklaringen kan je de vraag stellen wie nog gelooft wat de huidige justitieminister beweert. Doorslaggevend is ook de vervanging van de taak van de rechter door het openbaar ministerie. De justiteminister werd meermaals door het Grondwettelijk Hof terug gefloten omdat hij de vereisten van het ‘eerlijk proces’ niet eerbiedigt. Dan gaat het niet alleen over de vervanging van de rechter door de procureur, maar ook en vooral door een gebrek aan openbare behandeling: openbaarheid is de beste waarborg voor een eerlijke behandeling en de beste maatregel om het vertrouwen te herstellen.

Eerlijk proces

Er is maar één middel om de teloorgang van het vertrouwen in justitie te herstellen: de vereisten van het eerlijk proces toepassen. De hervorming van het assisenproces, standaardprocedure in de Angelsaksische landen, werd daarom dan ook vernietigd. Daarover gaat ook de strijd binnen justitie tussen enerzijds het beleid en anderzijds de rechters: rechters die de Mensenrechten toepassen worden door het beleid weg gezet als wereldvreemd of activistisch. Het politiek beleid geeft de rechters noch de middelen noch de mogelijkheden om het eerlijk proces toe te passen. In onderbemande en ondergefinancierde rechtbanken is er onvoldoende tijd en middelen om de burger te geven waar hij recht op heeft. De gewilde ontwijking of uitsluiting van de rechter heeft ook tot gevolg dat dossiers die door het parket, eenzijdig zonder gevolg worden gelaten, niet meer in openbare zitting komen zodat de burger niet kan zien wat justitie er mee gedaan heeft: justice must seen to be done.

Verzet

Dat de bevolking de arrogantie van het strafrechtelijk beleid niet meer neemt is niet enkel het gevolg van onruststokers. Hoewel die er wel zullen zijn, zijn er ook historische, feitelijke en beleidsmatige redenen die verklaren waarom het vertrouwen in justitie is verdwenen, net zoals de acties van de gele hesjes tonen dat er geen vertrouwen meer is in het politiek beleid. In vergelijking met wat in Frankrijk gebeurt lijkt dat bij ons allemaal nog beheersbaar. Maar omdat het in Brussel druppelt wanneer het in Parijs regent is het de vraag hoelang dat kan blijven duren. Als er niets aan gedaan wordt kan het enkel slechter worden. Indien het politiek beleid niet begrijpt dat het om een fenomeen gaat zal dat ook gebeuren.