‘Eindelijk wat animo in Europa: een Griekse oplawaai van jewelste’

‘Het Griekenland van vandaag is politiek niet meer het Griekenland van gisteren. En dat is een uitstekende zaak. Het betekent dat er opnieuw debat is in Europa, en dat het eenheidsdenken niet langer als een loden deken over Europa ligt’, schrijft Peter Mertens. ‘Maar gemakkelijk zal het niet zijn, en dus kunnen we enkel maar hopen dat de bevolking gemobiliseerd blijft.’

De Europese politieke klasse heeft gisteren in Griekenland een oplawaai van jewelste gekregen. Men kan het uitdrukken zoals men wil, maar de schaal waarmee de traditionele partijen van de kaart werden geveegd is ongezien. En dat is niet onbegrijpelijk, want Hellas is moe-bespaard.

Het is onmogelijk om de kiesuitslag van gisteren te begrijpen los van de economische en sociale context van het schiereiland. De besparingspolitiek die Nieuwe Democratie en Pasok – onder leiding van de Europese Commissie, de Europese Centrale Bank en het Internationaal Monetair Fonds – hebben doorgevoerd, heeft niet gewerkt. Op geen enkel vlak. Noch sociaal, noch economisch. Alle Europese excellenties die vandaag opnieuw het er-is-geen-alternatief-deuntje zingen, hebben niets begrepen van de situatie in Griekenland en de verkiezingsuitslag van gisteren.

Kwart van de Griekse nationale rijkdom vernietigd

Op nauwelijks vier jaar werd een kwart van de nationale rijkdom vernietigd (het BBP daalde met 25 procent). De schuldenlast verminderde niet, maar groeide van 120 procent van het BBP naar 176 procent van het BBP. De allerrijkste Grieken bleven buiten schot, en een deel onder hen sleurde de rijkdom naar veilige kluizen in Zwitserland en naar dubieuze constructies in Luxemburg. De Griekse bevolking betaalde de prijs en verarmde zienderogen, tot één van de laagste niveaus van het Europese continent.

Gewone mensen betalen de rekening

Mensen die niets te maken hebben met de crisis, met de plundering van de economie, met het opsmukken van begrotingscijfers, of met de fakelakia, het smeergeld van grote bedrijven, hebben het gelag moeten betalen. Meer dan vier jaar lang, tot het bobijntje op was en er geen schijn van verbetering in zicht kwam. De Europese Volkspartij (met Nieuwe Democratie) en de Alliantie van Socialisten en Democraten (met Pasok) zijn aan de kant gezet, om de weg te openen voor een nieuw alternatief.

In de Duitse krant Die Zeit vertelt Zacharias Zakarakis vandaag niets anders dan wat ik in 2011 reeds in mijn boek ‘Hoe durven ze?’ heb geschreven. Zakarakis: ‘Grote delen van de bevolking leven al jaren onder het bestaansminimum. 300.000 families kunnen zich geen stroom meer veroorloven. Tezelfdertijd betalen rederij-miljonairs en -miljardairs nauwelijks belastingen. Ultrarijke belastingontduikers werden nooit ter verantwoording geroepen, en dat om politieke redenen.

Dit onrecht houdt geen enkele maatschappij uit, het heeft Griekenland verscheurd. Daarom is het juist dat deze regering nu aftreedt en met haar de doorheen de decennia verknochte machtsstructuren. Als Tsipras zijn beloftes realiseert dan moeten velen enkel het verlies van hun privileges vrezen. Het wordt tijd!’

Vloeken in de kerk

De Grieken hebben de weg geopend naar een alternatief dat in de eerste plaats beantwoordt aan de sociale noden van het land. Het lijkt wel een taboe om een maatschappelijk huishouden, economie genaamd, in functie te zetten van de sociale noden. Het is precies dat wat Syriza doet, met maatregelen zoals gratis elektriciteits-voorziening, voedselbonnen voor minstens 300.000 gezinnen, een 13de maand voor gepensioneerden met een inkomen onder de 700 euro, gratis medische verzorging en medicamenten voor de meest behoeftigen en de afschaffing van de speciale belasting op stookolie.

Op een ogenblik dat een fundamentalistisch marktdenken het hele Europese continent in haar greep houdt, en dat betekent dat men slechts winst en geldbejag ziet in zowat alle assen van de samenleving, is dit programma uiteraard vloeken in de kerk. Dat heet extremisme te zijn, terwijl het een programma is dat een antwoord wil bieden aan ‘de humanitaire catastrofe’ (de woorden zijn van Artsen Zonder Grenzen) die een rijk Europees land treft.

Eenheidsdenken als loden deken

Vanuit Frankfurt, Brussel en Berlijn wordt ook erg argwanend gekeken naar de belofte van Syriza om “het arbeidsrecht te herstellen”, om “de onwettelijke ontslagen terug te schroeven” en om “het minimumloon tot 751 euro op te trekken”. Tijdens de campagne heeft Tsipras deze sociale eisen als breekpunten naar voor geschoven.

En dan is het even schrikken bij de Europese Commissie, want de laatste zes jaar werden de breekpunten steevast vanuit Brussel opgelegd. Het Griekenland van vandaag is politiek niet meer het Griekenland van gisteren. En dat is een uitstekende zaak. Het betekent dat er opnieuw debat is in Europa, en dat het eenheidsdenken niet langer als een loden deken over Europa zal liggen. Nu al zijn er ook in Spanje en in Ierland linkse krachten die met de nieuwe wind uit Athene in de rug gelijkaardige sociale programma’s opstellen. Ver weg van de oude politiek, om hun land opnieuw op eigen benen te laten staan.

Wat met de Griekse schulden?

Dat is de belangrijkste uitdaging voor de nieuwe Griekse regering. Om opnieuw op eigen benen te staan. En dat betekent dat een parlementaire meerderheid niet volstaat, want ondertussen is het nog steeds de Trojka die het hoge woord voert in Athene. En die Trojka heeft veel macht. Ze vertegenwoordigt de belangrijkste internationale schuldeisers van Griekenland: de Europese Commissie, de Europese Centrale Bank en het Internationaal Monetair Fonds. Hoe Griekenland uit de schulden komt is dus een sleutelkwestie.

Schulden als een sneeuwbal

Herhaald moet worden dat de huidige politiek de schuldenlast niet heeft opgelost. Als een sneeuwbal werd ze groter, en groeide de schuld van 120 procent van het BBP tot 176 procent van het BBP. Het Griekse volk heeft voor een andere weg gekozen, ondanks alle geroep en chantage van de hardliners uit Frankfurt en Brussel.

Schuldherschikking

In een situatie waar het besparingsbeleid een kwart van de nationale rijkdom deed verdwijnen, wil Syriza in de eerste plaats inzetten op economische groei. Dat is een verstandige politiek. De vraag om de afbetaling van de schulden groei-gebonden te maken, en niet langer begrotings-gebonden is meer dan gerechtvaardigd.

Net zoals de vraag voor een moratorium op de afbetaling van de schulden, zodat er fondsen kunnen verworven worden voor economische groei. Tot slot vraagt Syriza ook een audit van de schulden, zodat precies kan bepaald worden wie welke schuldpapieren in handen heeft. Dat is de essentie van de schuldherschikking die Syriza voorstelt, en daar is niets extreem aan.

Belastingbetaler als geslachtsloze engel

Het meest omstreden voorstel is om ook een deel van de schuldenlast kwijt te schelden. Het is omstreden, omdat de grote private banken zoals Deutsche Bank en BNP Paribas al in 2011 en 2012 hun schuldpapieren van de hand hebben gedaan naar de Europese Centrale Bank. Dat betekent dat de ECB ondertussen de belangrijkste schuldeiser is geworden, en geen enkel land wil uiteraard dat ‘de belastingbetaler’ moet opdraaien.

De belastingbetaler is echter geen geslachtsloze engel, en dat betekent dat men in de Europese Unie de keuze heeft om diegenen die het meest hebben geprofiteerd van 10 jaar euro-beleid en schuldpapieren aan te spreken voor de rekening.

Dan komen we terug bij de grootbanken, en dan komen we terug bij de over-vermogenden die genoemd zijn in het LuxLeak-schandaal. Het zou niet meer dan rechtvaardig zijn dat soort pistes te volgen, in plaats van opnieuw nationalistische angsten op te stoken tegen het Griekse volk. Dat is het domste wat er nu in Europa zou kunnen gebeuren: dat de schuld opnieuw bij de Griekse bevolking wordt gelegd, en dat we een nieuwe fijnbesnaarde haatcampagne krijgen tegen de Grieken, zoals ondermeer Bild-Zeitung en De Telegraaf die in 2010 al hebben gevoerd. Daarmee is niemand een stap vooruit, behalve dan bewegingen zoals Pegida die de nationalistische onrust handig uitbuiten.

De stok en de wortel

Er zal dus over een schuldherschikking moeten gepraat worden. Genuanceerd, zoals ook Syriza voorstelt: over een audit, over een groei-clausule, over een moratorium en over een gedeeltelijke kwijtschelding. Anders belandt de Europese Unie in een grote impasse. Het lijkt erop dat bepaalde hard-liners op die confrontatie aansturen.

De chef-econoom van de Duitse Berenberg-bank verklaarde vandaag: “Griekenland moet nu beslissen of het de succesrijke politiek van Samaras wil voortzetten, ofwel of het uit de eurozone wenst te treden.” Dat er niets, maar dan ook niets ‘succesrijk’ aan de politiek van Samaras was deert de man niet, zolang het geld maar opnieuw naar Frankfurt vloeit.

De stok van het establishment

Ook de chef van de Bundesbank, Jens Weidmann, en de Duitse EU-commissaris Günther Oettinger lieten vandaag al dezelfde taal horen: van een schuldherschikking geen sprake.

Dat is de stok waarmee het Europees establishment dreigt te slaan, en die wordt niet alleen door bankiers gehanteerd maar ook de grote politieke families in het Europees Parlement. “Griekenland moet de hervormingskoers verder voeren, als het geen uitsluiting uit de muntunie wil riskeren”, zo vertelt Herbert Reul, de voorzitter van de CDU/CSU groep in het EU Parlement, vandaag. De voorzitter van het Europees parlement, SPD’er Martin Schultz, belde vannacht al met Tsipras om hem te vertellen dat er van een schuldherschikking geen sprake kan zijn. Eenzelfde geluid was gisteren ook al te horen bij ‘onze’ minister van financiën, Johan Van Overtveldt. “De Grieken zullen er echt moeten voor kiezen om bij die saneringen en bij die herstructureringen te blijven.”, zei hij in het journaal.

Tunnelvisie

Er zijn dus krachten die op een confrontatie met Athene aansturen, vastgeroest in een tunnelvisie die hen vertelt dat de politiek van de besparingsmemoranda de enige mogelijke politiek is. En hoe meer de Grieken, de Spanjaarden of de Ieren een ander geluid laten horen, hoe meer deze hardliners zichzelf ingraven in hun grote gelijk. Aanpassen of opkrassen, zo klinkt het motto waarmee zij het krachtige democratisch signaal uit Athene van tafel willen vegen.

De geldkraan van de Europese Centrale Bank

Niet iedereen in Europa spreekt dreigende taal. Naast de stok is er ook de wortel. Vorige week draaide de Europese Centrale Bank (ECB) de geldkraan open om staatspapier op de secundaire markt op te kopen. En niet zo’n klein beetje: 1.140 miljard euro wordt in de Europese economie gepompt. Of het geld effectief in de reële economie zal belanden, en niet vooral in nieuwe beleggingen zal stranden, waardoor de vermogenskloof nog zal stijgen, is één vraag.

‘Een wortel voor Griekenland’

Een andere vraag is waarom de Europese Centrale Bank met al haar miljarden geen Griekse staatspapieren zal aankopen. Daarvoor wordt gewacht tot juni, en de steun zal voorwaardelijk gemaakt worden. Griekenland zal pas in het programma worden opgenomen, zo zeggen verschillende bronnen binnen de ECB, wanneer het een handtekening zet onder het nieuwe memorandum van de Trojka.

“Het gaat om een wortel voor Griekenland, om een akkoord met de trojka te sluiten”, zo zegt Athanasios Vamvakidis aan het economisch persagentschap Bloomberg. Vamvakidis is expert bij de Bank of America Merill Lynch: “De ECB zal pas in juli Griekse obligaties kopen, als er een akkoord is.” Achter de schermen wordt al langer over zo’n deal onderhandeld.

Het wordt dus absoluut niet gemakkelijk voor de nieuwe regering in Athene, maar dat wist men op voorhand. De vraag is in hoeverre Syriza de sociale en economische essentie van haar programma kan realiseren, in het complexe gegeven van de Europese Unie van vandaag.

Massa-mobilisatie

Op de meeting van Syriza vorige week hield Pablo Iglesias Turrion, de voorman van het Spaanse Podemos, een opvallende toespraak. “Ik herinner mij de woorden van de voormalige president van Chili, Salvador Allende.”, zo zei hij. “‘We hebben dit terrein niet gekozen, we hebben het geërfd. We hebben wel een regering, maar we hebben niet de macht’, vertelde Allende.

Dat bittere inzicht van Allende vind ik ook terug bij een aantal huidige linkse presidenten in Latijns-Amerika. De weg die voor ons ligt is geen gemakkelijke weg. We moeten eerst de verkiezingen winnen, en pas nadien beginnen de echte moeilijkheden.” En dus sprak Pablo Iglesias over de noodzaak om de bevolking te blijven mobiliseren.

Harde lessen

Een gelijkaardig signaal was gisteren ook te horen bij Naomi Klein. “Moge Griekenland de harde lessen uit vroegere linkse overwinningen hebben geleerd: gemobiliseerd blijven! Massale druk is nu meer dan ooit belangrijk #Syriza”, zo twitterde Klein meteen na de kiesuitslag. Klein heeft gelijk.

De druk vanuit bepaalde kringen in de Europese Unie zal de komende uren en dagen worden opgevoerd. Om de tegendruk te organiseren, die het democratisch signaal en de souvereiniteit van de Grieken respecteert, zal men de mensen moeten blijven betrekken. Dat betekent ook dat er na veertig jaar van politiek cliëntelisme, rousfeti geheten, eindelijk transparantie komt in de Griekse politiek en dat ook de moeilijke keuzes aan de bevolking worden voorgelegd.

De weg naar een alternatief op de besparingspolitiek van de Europese Unie is nog lang, en iedereen weet dat het tijd vraagt om dingen te veranderen. Maar niemand kan ontkennen dat gisteren in Griekenland de politieke kaarten grondig door elkaar werden geschud. En die frisse sociale wind in Europa verdient alle kansen.