‘Een referendum in België zou werken als ongewenste scalpel die de ondemocratische zweer doorprikt’

Dat België ‘een sterke anti-referendumtraditie’ heeft, vindt Jonas Naeyaert van de Vlaamse Volksbeweging jammer. Maar het verbaast hem niet. ‘In België doet men aan ontransparante achterkamerpolitiek met particratische elites die alles geheim houden.’

Het is gebeurd. In Nederland is gisteren krachtig (met meer dan 60%) tegen het nieuwe EU-associatieverdrag met Oekraïne gestemd. Ook het verplichte quorum (30% van de stemgerechtigden) is daarbij behaald. In Brussel zal men nu met de handen in het haar zitten, ook al is de uitslag juridisch gezien niet bindend. Een ondubbelzinnig signaal is gegeven door de soevereine bevolking van Nederland.

Directe democratie = soevereiniteit

Bij de Vlaamse Volksbeweging zetten we ons als jaren in voor soevereiniteit. Soevereiniteit is er wanneer een volksgemeenschap zelf beslissingen kan maken, zonder voogden (in de vorm van andere landen of naties). Directe democratie (referenda dus) werkt ook zo. De mensen, het volk, mogen direct beslissen zonder tussenkomst van voogden (in de vorm van parlementsleden/ministers).

Het is best gezond dat mensen zonder tussenkomst mogen beslissen over wat hun aanbelangt. De principaal-agenttheorie leert ons dat de agent (de persoon die een taak uitvoert) niet alleen of soms zelfs niet de belangen van de principaal (de opdrachtgever) nastreeft. De ‘principaal’ dat zijn wij: de kiezer. De ‘agent’, dat zijn de politici: onze parlementsleden en ministers.

Wij zijn niet in staat om alles te controleren wat onze agenten doen. Ten eerste omdat er maar om de zoveel jaar verkiezingen plaats vinden. Ten tweede omdat mensen die een (professioneel) leven leiden vaak geen tijd hebben om de politiek echt op te volgen. Hierdoor hebben politici een informatievoorsprong; ze kunnen dingen beslissen zonder dat we dat ooit te weten komen. Een referendum is niet alleen een moment waarbij de kiezer het stuur terug overneemt van de politicus, het is ook een effectieve tussentijdse controle op onze politici. Het zou de politici in Nederland dan ook sieren dat ze de uitslag van dit EU-referendum niet gaan negeren, ook al zijn ze wettelijk niet daartoe gebonden.

Referendum = politieke zwangerschapstest

Een zwangerschapstest is een manier om met redelijke zekerheid na te gaan of je zwanger bent. Net zo met een referendum: een referendum gaat na of je met een democratie te maken hebt. Laat me toe om dat te verklaren.

Mag je het gebruiken?

In de top 10 van de Democracy Index van The Economist (die daarvoor een vragenlijst hanteert met vijf categorieën: verkiezingen, burgervrijheden, functioneren van de overheid, participatie en politieke cultuur) zitten allemaal landen met een sterke referendumtraditie. Onder meer Nederland, Zwitserland en Denemarken sieren de top 10. De absolute nummer 1, Noorwegen, stemde al tot twee maal toe ‘neen’ in referenda over lidmaatschap van de Europese Unie. België heeft een sterke anti-referendumtraditie. Enkel de kleinere partijen Groen, PVDA, LDD en het Vlaams Belang zijn uitgesproken voorstanders van het model. België is dan ook een flawed democratie volgens The Economist: een democratie met fouten.

Kan je het gebruiken?

Historisch is er éénmaal (buiten de Grondwet om) een referendum georganiseerd in België. Dat was in 1950 over de terugkeer van Leopold III. De duidelijke Vlaams-Waalse tegenstelling en verdeeldheid deden de gemoederen zodanig overkoken dat het land bijna uiteenviel in burgeroorlog. Dat is omdat België in se geen democratie is. Het zijn twee democratieën met verschillende publieke opinies die onverzoenbaar zijn. De Belgische manier van aan politiek doen, schermt dat af en maakt het minder zichtbaar. Men doet in België aan ontransparante achterkamerpolitiek met particratische elites die alles geheim houden tot de zaken beklonken zijn. Een referendum in België werkt dan als een ongewenste scalpel die de ondemocratische zweer doorprikt.

Wil je het gebruiken?

Bij parlementaire verkiezingen worden partijen verkozen op basis van programma’s zonder garantie dat die programma’s werkelijkheid worden. Daardoor zijn de burgers al te vaak gedesinteresseerd. Politiek wordt dan een ver-van-mijn-bed-show. Referenda daarentegen zorgen voor betrokkenheid van de burgers; de democratie wordt gedragen. Bij een referendum krijgt de bevolking een duidelijk vraagstuk voorgelegd waar men concreet een impact kan hebben. Omdat de burgers en niet de politici beslissen, worden grassroots-campagnes georganiseerd: men mobiliseert de basis in burgerplatformen. Er vormt zich een ja-kamp en een nee-kamp. Mensen worden geïnformeerd, gesensibiliseerd en geëngageerd. Dat zagen we bij de Yes-campaign ten tijde van het Schots onafhankelijkheidsreferendum maar ook nu bij de jongens en meisjes van Geenpeil.

De Vlaamse Volksbeweging wil in de voetstappen treden van deze voorgangers in het buitenland: wij willen het ja-kamp leiden in een referendumcampagne over Vlaamse onafhankelijkheid. Onverschilligheid is de vijand van de democratie en referenda zijn de vijand van onverschilligheid. Ja voor Vlaanderen!