Sinds hun genuanceerde reactie op de inval in Oekraïne heten VB en de PVDA ‘de vrienden van Poetin’. Maar waar stopt het cliché en begint de werkelijkheid? De PVDA staat al een halve eeuw vijandig tegenover Moskou. Tegelijk betekent Poetins oorlog wellicht het bruuske einde van een nieuwe ‘radicaal-rechtse internationale’ in opbouw.
Tijdens het Kamerdebat over Oekraïne was de repliek van eerste minister Alexander De Croo (Open VLD) op Nabil Boukili (PVDA) kort maar vlijmscherp: ‘Ik zou zeggen dat Poetin in dit parlement bondgenoten heeft.’ Waarop de premier massaal applaus kreeg, ook vanaf een aantal oppositiebanken. Minuten voordien had De Croo’s partijvoorzitter Egbert Lachaert al ‘verbouwereerd’ afstand genomen van Annick Ponthier (VB).
Waarop ook de meeste andere sprekers de registers opentrokken, van de N-VA over de PS en Vooruit tot Ecolo-Groen. In het Integraal Verslag van de plenaire vergadering is het dispuut woordelijk te volgen. Annick Ponthier begon haar tussenkomst met een duidelijke maar droge en korte veroordeling van de Russische agressie als ‘een grove schending van het internationaal recht, die wij in de scherpste bewoordingen veroordelen. Wij steunen de Oekraïense soevereiniteit en territoriale integriteit.’ Waarna ze zei dat het VB blijft pleiten voor ‘dialoog en de-escalatie’, dat we ‘ondanks onze steun aan Oekraïne ook het andere verhaal moeten bekijken’.
Samengevat: Ponthier pleitte tegen te nauwe militaire betrokkenheid van de NAVO in dit conflict, ook tegen te ferme westerse sancties, omdat die ingaan tegen ‘onze eigen economische belangen’: ‘Herinner u de Russische fruitboycot van onder meer onze Limburgse peren na de annexatie van de Krim.’ Daarom vroeg het VB dat België maximaal inzet in op ‘diplomatie’ om ‘erger te voorkomen’.
Wat bereiken we door militair hard terug te slaan? Rusland aan de kant zetten als “de paria van de vrije wereld” en dus nog sneller in de armen drijven van China?
In vergelijking met Ponthier nam PVDA’er Boukili ruim de tijd om de Russische agressie te veroordelen. Hij herinnerde aan het internationaal recht, het charter van de Verenigde Naties, het recht op zelfbeschikking der volkeren enzovoort. Hij voorspelde dat deze oorlog ten koste zal gaan van de Oekraïense samenleving en dan vooral van de kleine man, dat ook deze oorlog zal leiden tot ongekende vluchtelingenstromen. Waarna dat ene markante zinnetje volgde: ‘ Mais pour apporter des solutions, il faut d’abord faire le bon diagnostic.‘
Vervolgens luidde die diagnose dat de opbouw naar deze oorlog niet de nacht ervoor was begonnen, toen Poetin de aanval op Oekraïne aankondigde, maar dat de spanning al twintig jaar werd opgebouwd. Daarvoor verwees de PVDA’er naar concrete agressieve acties van de Amerikanen (driemaal), de NAVO (tweemaal) en de Oekraïense regering (eenmaal). Vandaar: ‘Rusland voelde zich bedreigd.’ Daarop gingen de poppen aan het dansen.
VB en PVDA-PTB zijn de grootste oppositiepartijen in Vlaanderen en Wallonië. Hun harde oppositie lijkt beide geen windeieren te leggen in de opiniepeilingen. Veel nuance was daar niet altijd bij.
Dat uitgerekend die twee fracties in dit zo belangrijke Kamerdebat eerder voor ‘overleg’ pleitten dan messcherpe lijnen te trekken tussen ‘de juiste en de foute kant’ van de geschiedenis, was voor de beleidspartijen inderdaad een historische kans om hen hard aan te pakken nu ook zij eens ‘genuanceerd’ willen zijn. Vooral omdat net dat de achilleshiel is bij zowel het VB als de PVDA: de geschiedenis en hoe ze te beoordelen.
Is het echt ‘ les extrèmes se touchent‘, of is er een betere uitleg?
Amadezen
‘Ergens is dat eigen aan het politieke spel’, zo blikt Peter Mertens (PVDA) terug op die woelige zitting van de Kamer. ‘Een internationaal debat werd aangewend voor binnenlands gebruik. Al maanden doen wij de regeringspartijen pijn. Nu zij de kans zagen om ons aan te pakken, hebben ze dat niet gelaten. C’est la vie.
‘Wat ik erger vind, is dat onze boodschap haast wordt gecriminaliseerd. Terwijl wij niets anders zeggen dan de klassieke vredesbeweging: dat de wereld nog nooit zo dicht bij een nieuwe wereldoorlog stond als vandaag. Wij veroordelen de agressie van Poetin tegenover een soeverein land.
‘Maar we hebben ook kritiek op de aanpak van de NAVO, die weliswaar meer met soft power werkt. De NAVO geeft nu al zeventien keer meer geld uit aan defensie dan Rusland. Partijen als de Duitse Grünen en een aantal klassieke sociaaldemocraten doen mee aan dat opbod. Vooruitvoorzitter Conner Rousseau beperkt zijn boodschap zelfs tot een brutale va-t-en-guerre. Dat past natuurlijk in de traditie van socialisten als Paul-Henri Spaak, die als secretaris-generaal de NAVO mee heeft uitgebouwd in volle Koude Oorlog.’
De hoge woorden zijn eruit. De Koude Oorlog. De NAVO. Nooit was geschiedenis opnieuw zo actueel als nu met de oorlog in Oekraïne. Een partij als de PVDA zag trouwens onder de naam Amada het levenslicht in volle Koude Oorlog. De bijnaam van de eerstegeneratieleden was Amadezen, wat verwees naar Chinezen. Amada was maoïstisch en leninistisch, en in de geest van die tijd dus uitgesproken Moskouvijandig.
Toen Amada zich in 1979 omvormde tot PVDA luidde artikel 4 van het allereerste PVDA-partijprogramma nog altijd: ‘De PVDA van België baseert zich op het marxisme’ en ‘eveneens op het werk van Mao Zedong. Het is zijn verdienste geweest de lessen te trekken uit het totale verval van de Sovjet-Unie.’ De PVDA noemt het Sovjet-Russische bestel zelfs ‘sociaal-fascisme’.
Zo gaat het door, artikel na artikel. Artikel 38 leert dat in Sovjet-Rusland ‘rijken immense privileges kennen, en grote luxe’. Artikel 39 preciseert dat wie er ‘voorzichtig het democratische recht van vrije meningsuiting, organisatie of manifestatie opeist, in ballingschap verdwijnt of in een psychiatrische insteling’. Artikel 50 hekelt het feit dat Sovjet-Rusland ‘elke dag de bewapeningswedloop van de anderen aanklaagt, om de aandacht af te leiden van de eigen bewapeningsvoorstellen’. Enzovoort. Die beoordeling dateert dus uit de jaren zeventig , maar het kon een portret zijn van het Rusland van Poetin.
Later moest dat beeld worden bijgesteld. Peking is toch niet de hoofdstad van het socialistische paradijs op aarde.
Antiamerikanisme
En Sovjet-Rusland blijkt minder sterk dan gedacht. In 1991 moest PDVA-voorzitter Ludo Martens in zijn De fluwelen contrarevolutie toegeven dat Moskou zijn meerdere moest erkennen in Washington. Volgens Martens kwam dat omdat de Sovjetleiders sinds de jaren vijftig al (dus na Stalin) het ware communisme hadden opgegeven en hun land hadden uitverkocht aan het kapitalisme. Sindsdien moest Moskou zijn meerdere erkennen in Washington, en dat zowel economisch en politiek als militair. In PVDA-termen: de ineenstorting van het Oostblok was de ultieme triomf van het ‘imperialisme’. Dat gaat terug op Lenin, die in 1917 zijn deels geopolitieke stellingen uiteenzette in Het imperialisme als hoogste stadium van het kapitalisme. Omdat de PDVA antikapitalistisch is, bestrijdt de partij nog altijd het imperialisme: uit puur winstbejag kennen ’s werelds machtigste (kapitalistische) staten zichzelf het recht toe om waar ze maar willen andere landen en volkeren te onderdrukken en economisch uit te buiten. Dat betekent dat de Verenigde Staten nog altijd dé tegenstander zijn van de meeste communisten, en dus ook de NAVO in Europa, voor zover deze verdragsalliantie de politiek van de VS uitvoert. De VS en de NAVO: de PVDA heeft er een hekel aan. Dat is meer dan zomaar het resultaat van een politieke analyse. Antiamerikanisme hoort haast bij het DNA van de PVDA, als een breed gedragen mentaliteit bij haar leiders en militanten. Dat bleek op 19 februari, toen de Amerikaanse president Joe Biden voor het eerst aankondigde dat ‘Rusland de komende dagen Oekraïne zal binnenvallen’. Als door een wesp gestoken reageerde PVDA-voorzitter Raoul Hedebouw op Twitter: ‘De VS hebben ons belogen over: Irak / Afghanistan / Syrië / Libië / Vietnam / Bolivia / Venezuela / Guatemala / Honduras / Haïti / Cuba / Panama / Nicaragua… Maar vandaag zouden ze de waarheid zeggen over Oekraïne?’
Toch maakt dat van de PVDA geen fellow traveller van het Kremlin, benadrukt Mertens. Integendeel. ‘Boris Jeltsin was corrupt en verkocht zijn land uit aan bevriende oligarchen’, zegt Mertens. ‘Met Poetin ging het van kwaad naar erger. Het kantelpunt was de arrestatie van Michail Chodorkovski in 2003, misschien wel de rijkste van alle oligarchen. In eigen land vervolgt Poetin sindsdien elke oppositie. In Rusland zouden Raoul Hedebouw en Peter Mertens vandaag in de bak zitten.’
‘In die jaren liep ook de Tweede Tsjetsjeense Oorlog ten einde,’ gaat Mertens voort, ‘waar het Russische leger afschuwelijke wreedheden heeft begaan. Voor Poetin was dat het sein om opnieuw voor een chauvinistisch-imperialistische koers te kiezen. Buurlanden beschouwt hij opnieuw als satellietrepublieken van Rusland. Kijk naar zijn interventies in Kazachstan, Georgië, Tsjetsjenië, Belarus en Oekraïne. Maar die aanpak botste van in het begin met de koers van die andere imperialisten: onder druk van de VS is de NAVO haar invloed stelselmatig aan het uitbreiden naar het oosten. Een clash tussen beide kampen werd vrijwel onvermijdelijk en is helaas werkelijkheid geworden met Poetins invasie in Oekraïne. Met honderdduizenden burgers als eerste slachtoffers.’
Vandaar ook dat de PVDA zich het lot van de vluchtende Oekraïners aantrekt. Via Geneeskunde voor het Volk lanceert de partij een campagne om Dokters van de Wereld, een organisatie die losstaat van de PVDA, te steunen in haar hulp aan vluchtelingen in Oekraïne. Een snelle blik op de sites van de Vlaamse politieke partijen leert trouwens dat er in het Wetstraatmilieu niet echt veel ijver is om de eigen leden en sympathisanten op te roepen tot concrete solidariteit met Oekraïne. Slechts twee partijen roepen op tot het verlenen van hulp: de CD&V en de PVDA. Absolute windstilte is er bij Open VLD, Groen en Vlaams Belang. De N-VA kijkt het allemaal best kritisch aan, en voorzitter Bart De Wever laat weten: ‘Opvang van burgers is mooi, maar zou pas de allerlaatste optie mogen zijn.’ Mertens: ‘Ja? Vorige week bracht men plots een aantal Oekraïense vluchtelingen naar De Bres, de groepspraktijk van Geneeskunde voor het Volk in Deurne. Dokter Lieve Seuntjens heeft hen onderdak gegeven in eigen huis. Ik deel de kritiek dus niet die ik opvang in bepaalde progressieve kringen, dat het fout is om meer solidair te zijn met Oekraïners dan met Syriërs. Ik vind elke vorm van solidariteit hartverwarmend en het purisme daarrond ergerlijk. Wel heb ik een zwaar probleem met partijen als het VB, die ineens een onderscheid maken tussen ‘echte vluchtelingen’ uit Oekraïne en ‘gelukzoekers’ uit Syrië of Afghanistan. Alsof de Syriërs ook niet zijn gevlucht voor bommen die daar werden gedropt, vaak door dezelfde Russen die nu Oekraïne bombarderen. Waarom die twee maten en gewichten? Waarom ook geen sancties tegen Saudi-Arabië, dat Jemen blijft bombarderen?’
Atlantisme
Als de PVDA in het Poetinkamp wordt gesitueerd, dan komt dat dus vooral omdat die partij antipathie en zelfs vijandschap toont tegenover de VS en de NAVO, twee vijanden van Rusland. Dat ligt anders bij het Vlaams Belang: het is een publiek geheim dat een aantal VB’ers de voorbije jaren veel sympathie hadden voor het Rusland van Poetin. De Mechelse VB’er Frank Creyelman voert op Russisch verzoek taken uit in de Krim en in het Moldavische Gagaoezië. Al bij al is het merkwaardig dat zo’n bondgenootschap überhaupt kon ontstaan. In de beginjaren van zijn bestaan hield het VB een harde, consequente anti-Moskoulijn aan. De wortels daarvan gaan terug tot de Tweede Wereldoorlog, toen Vlaamse oostfrontstrijders tegen Sovjet-Rusland vochten. ‘Ik ben politiek gevormd tijdens de Koude Oorlog. Ik ben primair, secundair en tertiair anticommunist’, zegt VB-parlementslid Filip Dewinter aan Knack.
Militant was hij ook: ‘Bij het Nationalistisch Studentenverbond (NSV) stimuleerden we elkaar om legerdienst te doen en kandidaat-reserveofficier (KRO) te worden. Onze kazernes lagen in West-Duitsland. Een paar kilometer verder zaten de Sovjets, tussen ons lag het IJzeren Gordijn. Wij kregen te horen dat wie ingezet werd aan het front, gemiddeld drie minuten zou overleven. Maar wij hadden onze overtuiging. Wij lazen boeken als L’Europe sans défense? van generaal Close, waarin de auteur uitlegde dat de legers van het Warschaupact in 48 uur tijd West-Europa onder de voet konden lopen. Zonder de NAVO en de steun van de Amerikanen waren wij een vogel voor de kat. Dat was het atlantisme van die tijd. Ons engagement om tegen Moskou te vechten was concreter dan dat van hen die vandaag bij kaarslicht liedjes zingen voor Oekraïne.’
Dat oude atlantisme eindigde in 1989 met de val van de Berlijnse Muur. Achteraf gezien kunnen we ons zelfs afvragen of dat verbond ooit oprecht is geweest. Al in 1977 schreef Karel Dillen in de Grondbeginselen van het VB: ‘Zolang Europa niet één geworden is en zelfs niet beschikt over de nodige macht om die eigen politiek door te voeren, is het zonder meer duidelijk dat van verschillende kwalen de handhaving van de NAVO het kleinste euvel is.’ Hoe dan ook: een euvel. Sommige VB’ers stuurden al snel aan op het leggen van contacten met Oost-Europa. Zo probeerde Karim Van Overmeire (toen VB, vandaag N-VA) in 1993 zijn partijgenoten warm te maken voor ‘een bewuste strategie om het politiek braakliggende Oost-Europa niet over te laten aan de traditionele partijen. Als we over tien jaar nog iets willen merken van de golf van rechts-nationalisme die Oost-Europa overspoeld heeft, dan gaan wij de handen uit de mouwen moeten steken.’ Over de NAVO zei Van Overmeire: ‘Het is aangewezen om de ontbinding van de NAVO op korte termijn voor te stellen. (…) Het Westen bestaat niet. (…) De Oost-Europeanen moeten dus niet in de NAVO, de West-Europeanen moeten eruit.’ Andere VB’ers, zoals Filip Dewinter, blijven zich tot vandaag ‘een koele minnaar’ van de NAVO noemen.
Hoe dan ook, in VB-publicaties werd geschreven over de behoefte aan een ‘duurzame vrede’ met ‘gedemocratiseerde Oost-Europese staten’ en ‘uit de Sovjet-Unie losgescheurde volkeren’. Samen konden die front vormen tegen het nieuwe ‘Rijk van het Kwade’. Dat was niet meer het communisme, maar de islam. ‘Het Westen en het voormalige Oostblok krijgen daardoor af te rekenen met een gemeenschappelijke vijand. Wellicht kan dat Europa zijn nieuwe eenheid doen terugvinden.’
Wat de laatste jaren gebeurde, gaat in zekere zin terug tot dat kantelmoment. Het verklaart de goede relaties van het VB met conservatieve, rechts-nationale regeringspartijen in EU-lidstaten als Hongarije en Polen. Aan Knack begint Dewinter spontaan over de toenmalige invloed van Jeune Europe van Jean Thiriart: ‘Ik heb gisteren gemerkt dat zijn boek nog altijd te koop is.’ Vanaf de jaren zestig schreef ex- collabo Thiriart (1922-1992) zijn pan-Europese visie neer in boeken als La Grande Nation: l’Europe unitaire de Brest à Bucarest of L’Empire euro-soviétique de Vladivostok à Dublin: er is één Europa dat zich uitstrekt aan beide kanten van het IJzeren Gordijn. Rusland hoort erbij en Amerika en China zijn de vijanden. In volle Koude Oorlog was dat geen evident standpunt voor een (extreem)rechtse denker. Hij onderhield goede contacten met de Russische conservatief-nationalistische filosoof Aleksandr Doegin, een man die later tot de entourage van Poetin ging behoren en nu volop diens Oekraïense oorlog steunt.
Filip Dewinter daarentegen komt vandaag woorden tekort om de Russische invasie in Oekraïne te veroordelen. Tegelijk zegt hij: ‘Ik bepleit in deze oorlog geen neutraliteit – je kunt niet anders dan de Oekraïense kant kiezen – maar wel voorzichtigheid. Ook wie de invasie in Oekraïne veroordeelt, moet één nuance durven aan te brengen, net zoals premier De Croo deed toen hij zei: “Wij zijn niet in oorlog met Rusland.” We mogen niet vervallen in de oorlogsretoriek van Ursula von der Leyen en Joe Biden. Wat bereiken we door militair hard terug te slaan? Nog meer leed berokkenen aan het volk van Oekraïne? Rusland nog nadrukkelijker aan de kant zetten als “de paria van de vrije wereld” en dus nog sneller in de armen drijven van China?’
Vriend van vele nationalisten
De geopolitieke wereldkaart zag er de voorbije jaren trouwens behoorlijk anders uit dan in de tweede helft van de vorige eeuw, toen Thiriart en co. de te liberale VS nog als een culturele vijand zagen van het christelijk-conservatieve Europa. Wat ze destijds nooit konden voorzien, was de opkomst van Donald Trump. Daardoor werd een deel van de nieuwrechtse elite in de States een resoluut tegenstander van het beproefde liberale Amerikaanse staatsmodel. Dat opende de deur voor nieuwe conservatief-autoritaire allianties. Aleksandr Doegin (hij weer) zocht contact met alt-right-denker Steve Bannon. Er waren zelfs contacten tussen (het verkiezingsteam van) Donald Trump en de entourage van Poetin. Daaronder en daarrond heeft het danig gebougeerd. In die wereld van ons-kent-ons of ons-zoekt-ons-op heeft ook Filip Dewinter een paar keer Steve Bannon ontmoet en lang met hem gesproken. Bannon probeerde bij de Europese verkiezingen in 2019 de extreemrechtse krachten en partijen in de EU te verzamelen. Dewinter: ‘Ik zei tot Bannon: “Steve, uw plan heeft geen kans van slagen. It won’t work.” Zijn stijl sloeg niet aan. Hij kwam overal aan in dikke Amerikaanse auto’s, zwaaide overal met geld. Bannon is een speciale figuur, maar zijn methodes waren haast… imperialistisch. Dat wordt niet aanvaard in Europa – onderschat de ego’s niet van Matteo Salvini of Marine Le Pen.’
Ook Filip Dewinter zelf reisde de voorbije jaren de wereld rond, ook in Oost-Europa. Hij beklemtoont dat hij een vriend is van vele nationalisten, van welke nationaliteit ook. Hij toont een foto die in 2018 in Kiev werd genomen. Daarop staat hij tussen twee Oekraïense ex-presidenten: links de legendarische Leonid Kravtsjoek, de eerste president van het onafhankelijke Oekraïne (die in december 1991 samen met de Rus Boris Jeltsin en de Belarussische Aleksandr Loekasjenko de Sovjet-Unie heeft opgedoekt), rechts de westers georiënteerde Viktor Joesjtsjenko. ‘We hebben zeker vier uur met elkaar gesproken, in de beste verstandhouding.’
Tegelijk prijkt op zijn eigen website nog altijd een toespraak die hij in Moskou hield op 9 juli 2019. Dewinter wist duidelijk voor welk publiek hij sprak: ‘President Poetin had gelijk toen hij het liberalisme in Europa veroordeelde. Hij vindt het Europese liberalisme achterhaald. De mensen in Europa willen niet gepatroneerd worden door politiek correcte instellingen die niet representatief zijn voor het volk. De overgrote meerderheid van de Europese bevolking steunt de liberale ideeën over vluchtelingen, migratie en multiculturalisme niet. De liberale politieke elite – en ik citeer president Poetin – “kan niet meer zomaar iets aan iedereen opleggen zoals ze heeft geprobeerd te doen tijdens de vorige decennia.”‘
Vandaag slaat Flip Dewinter een uitgesproken Poetin-kritische toon aan. ‘Ik ben allang van het idee bevrijd dat Poetin een Russische nationalist is. Hij heeft zich ontpopt tot een imperialist. Dat frustreert mij enorm. Ik hoopte ooit dat Rusland deel zou uitmaken van die grote Europese ruimte. Die droom is uiteengespat. We deden alle moeite om over de hele planeet allianties te smeden, maar die liggen nu aan scherven door deze waanzinnige agressieoorlog van Poetin. Het lijkt op het failliet van mijn geopolitiek denken. Het is een bittere ontgoocheling.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
