‘Een maatschappij waar ‘het draagvlak’ voorrang krijgt op de wet, loopt op de klippen’

‘Wanneer ‘een draagvlak’ verward wordt met de wet, kom je in een onmogelijke toestand terecht’, schrijft voormalig rechter Walter De Smedt naar aanleiding van twee recente vonnissen.

Cassatie heeft vier veroordelingen vernietigd omdat de identificatie van de nummerplaat langs de Kruispuntdatabank Voertuigen, de vroegere databank van de Dienst Inschrijving van Voertuigen (DIV) gebeurde en de politie geen toelating heeft van de privacy commissie om dat te doen.

Zijn de rechters van het Hof daarom “wereldvreemd” ? Neen, het Hof deed wat het Hof moet doen: toezicht houden op de toepassing van de wet. De Leuvense politierechter oordeelde intussen dat de voorwaarde niet op straffe van nietigheid is voorgeschreven, dat de betrouwbaarheid van het bewijs niet aangetast is door de begane onregelmatigheid, en aanvaarde de enkele identificatie langs de databank als een voldoende bewijs.

Stelt deze politierechter zich dan in de plaats van de wetgever : “le gouvernement des juges”? Ook niet want de rechter mag nu het bewijs afwegen aan de gevolgen. In het “gerecht” deed iedereen wat moest gedaan worden en dat gebeurt iedere dag opnieuw. Probleem is evenwel dat je dat niet aan iedere burger uitgelegd krijgt en dat er zelfs politici zijn die er gebruik van maken om verwarring te brengen.

Verwarring

Er is een ontzettende verwarring gegroeid tussen twee begrippen die nochtans verschillende ladingen dekken: een draagvlak is niet hetzelfde als een wet. Van zodra wij menen een voldoende draagvlak te hebben voor onze eigen opvattingen maken wij er de norm van. Wij wachten zelfs niet meer op de beoordeling en de bekrachtiging er van langs het stemhokje in het halfrond. Het is niet meer de norm maar het voldoende geachte draagvlak dat bepaalt wat wij doen en hoe wij het doen. Om het te meten hebben wij zelfs instrumenten bedacht: de opiniepeiling vervangt de verkiezing, en daardoor wordt die opinie als de norm. Deze tussentijdse ” verkiezingen” die slechts een benaderende schatting van het draagvlak van de dag bepalen hebben dermate grote invloed dat wij er de op formalistische wijze bepaalde waarden en principes aan opofferen: de peiling van het draagvlak is als een weerbericht dat bepaalt welke vest wij aandoen en of die vandaag al of niet moet gekeerd worden.

Draagvlak op democratische manier afdwingbaar maken

Indien je beide onderscheiden begrippen verwart kom je in een onmogelijke toestand terecht. Zo heeft de N-VA ongetwijfeld een belangrijk draagvlak voor haar opvatting over het vluchtelingenprobleem. Daarvan zou deze partij gebruik kunnen maken om te trachten het op democratische manier afdwingbaar te maken : langs de interpretatie van de bestaande wet of, als deze niet gepast is, de aanpassing door een nieuwe wet. Omdat de regel Europees wordt bepaald ligt de wijziging ervan buiten de mogelijkheden van een nationale partij. En omdat het draagvlak onvoldoende groot is doet de N-VA ook wat anders: de wet en het instituut dat de bestaande regelgeving interpreteert worden langs de media onderuit gehaald: het kind met het badwater de straat op.

Misnoegde burger

Het gebruik en het misbruik van de verwarring tussen de norm en het daarvan afwijkend draagvlak heeft een naam: populisme. Daardoor kan je aan de misnoegde burger niet alleen het gevoel geven dat zijn mening telt, maar zelfs dat die moet voorgaan op wat is voorgeschreven. Het is ook een gemakkelijke manier om succes te halen. Want met een draagvlak kan je doen wat je wil: je kan er handig op inspelen, het manipuleren, het aanpassen aan de vereiste van de dag. Met de wet kan je dat niet zonder er een behoorlijke motivering aan te geven, er een tegensprekelijk debat over te houden, er een geformaliseerde vorm aan te geven. Op wat uit het draagvlak komt is er ook geen toezicht en voorzeker geen sanctionering mogelijk. Dat is ook de reden waarom rechters, bij wie enkel op één of ander draagvlak surft, niet populair zijn: “gekke rechters” steunen zich niet op het draagvlak maar op de wet.

Niets is nog zeker

Een maatschappij waarin niet langer de wet maar het veronderstelde draagvlak de regel wordt loopt op de klippen. Want al wat wij bedacht hebben om het leefbaar te houden wordt er door onderuit gehaald. Over niets is er dan nog zekerheid en daarom is niets nog echt afdwingbaar. De bewering een voldoende draagvlak te hebben is ook een perfide handigheid voor hen die het vandaag dreigen te verliezen en daarom hun programma voor morgen aanpassen naargelang het hen past: als je iedere dag opnieuw de bomen gaat tellen kom je er nooit meer aan toe het bos te zien.

En het kan verkeren: “Le pays réel” is slechts een momentopname waarvan het beeld wel meer bepaald wordt door de fotograaf dan door wie op het plaatje staat. Wie geen rekening houdt met de afstand tussen hen graaft een ijle kloof: tussen “le pays légal” en “le pays réel” ligt een niemandsland waarin alles mogelijk is. De recente geschiedenis is er om te bewijzen hoe ver het dan verkeerd kan gaan. Om dat te beletten is er maar één remedie: vervang het beweerde draagvlak opnieuw door het geformaliseerde, door de wet, en eerbiedig de toetsing ervan door wie er niet vreemd aan is.