‘Een grote constitutionalist is er niet aan Zuckerberg verloren gegaan’

‘Hoe langer Facebook-ceo Mark Zuckerberg aarzelt om zijn technologie zelf in een moreel kader in te passen, hoe groter de druk zal worden voor de overheid om in te grijpen’, schrijft Knack-hoofdredacteur Bert Bultinck.

‘Hoeveel verdien je er eigenlijk mee?’ vroeg Kara Swisher aan het einde van haar interview met Alan Rusbridger. Rusbridger, die twintig jaar lang hoofdredacteur was van de Britse krant The Guardian, kwam vorige vrijdag op bezoek in Swishers podcast Sway, waarin de The New York Times-journaliste de sterren van de big tech interviewt, van Apple-ceo Tim Cook tot Microsoft-oprichter Bill Gates. Als lid van de Oversight Board van Facebook kwam Rusbridger praten over het lot van Donald Trump op het sociale medium. Hij gaf uiteindelijk ietwat ongemakkelijk aan dat hij voor zijn werk bij die Oversight Board een bedrag van ‘zes cijfers’ krijgt. Dat lijkt niet meer dan een smeuïg detail, maar het gaat naar de kern van een probleem dat Facebook maar niet opgelost krijgt.

De Oversight Board is het recent opgerichte orgaan dat Facebook-ceo Mark Zuckerberg omschrijft als het Hooggerechtshof (‘Supreme Court’) van Facebook. Rusbridger en 19 andere leden van de Board oordeelden vorige week dat het een terechte beslissing was om Donald Trump begin dit jaar van Facebook te verbannen. Het sociale medium verwijderde de account van de voormalige president na de bestorming van het Capitool in Washington op 6 januari, waarbij vijf mensen omkwamen. Niet alleen Facebook maar bijvoorbeeld ook Twitter acht Trump medeverantwoordelijk voor dat geweld, na zijn onophoudelijke oproepen tot militant verzet tegen de verkiezingsuitslag.

Hoe belangrijk de beslissing van Facebook is voor de toekomst van Donald Trump, of zelfs voor de westerse democratie, is onderwerp van debat. Nogal wat politieke wetenschappers beschouwen de overwinning van Trump in 2016 als een spectaculaire maar logische uitloper van de jarenlang aangewakkerde rassenhaat in de Verenigde Staten, al dan niet gecombineerd met gevoelens van vernedering onder ‘de verliezers van de globalisering’. In dat verhaal is Facebook niet meer dan een decorstuk, of in het beste geval een podium. Anderen zien sociale media als een cruciaal onderdeel van Trumps succes. Vorige week schreef het Duitse blad Der Spiegel nog dat Trump zonder Facebook en Twitter wellicht nooit president was geworden. In die versie van de feiten is het geen toeval dat Trump, die ook permanent van Twitter is geknikkerd, vandaag amper nog het debat bepaalt.

Rusbridger kon de indruk niet wegnemen dat er bij Facebook nog veel werk op de plank ligt. De Board mag dan wel de uitsluiting van Trump verdedigen, de juryleden hadden vooral bakken kritiek. Dat bleek ook uit het interview op de Amerikaanse zender Fox afgelopen zondag met Michael McConnell, een voormalige federale rechter die nu covoorzitter van de Oversight Board is. McConnell zei dat de Board, die in een eerder dossier de verwijdering van een filmpje met Zwarte Piet verdedigde, Facebook zes maanden heeft gegeven om het huis op orde te zetten, en de verwijdering van Trump, die nu ‘voor onbepaalde tijd’ geldt, in te passen in een weloverwogen reglement: ‘Hun regels zijn een puinhoop. Ze zijn niet transparant. Ze zijn onduidelijk. Ze zijn tegenstrijdig.’ De beslissing van Facebook om Trump ‘voor onbepaalde tijd’ te schrappen noemde hij gewoon ‘fout’.

Veel socialemediawatchers begrepen het oordeel van de Board als een terechte terugspeelbal: als de Board de beslissingen van Facebook moet toetsen aan de regels van Facebook, dan moet Zuckerberg die regels eerst duidelijk opstellen. Laat dat nu net zijn waar de ceo een beetje nerveus van wordt. Een grote constitutionalist is er niet aan Zuckerberg verloren gegaan. Over de keuze tussen trafiek en ethiek wil hij niet lang nadenken.

Je zou de hele Board, waarvoor Facebook maar liefst 130 miljoen dollar heeft uitgetrokken, ook als een eerste stap kunnen zien, die in een dialoog met het management richting geeft aan wat die spelregels zouden moeten worden. Maar de situatie blijft heikel: ondanks zijn uitgebreide expertise en duidelijke stellingnames in het verleden wil Rusbridger de principiële lijnen, bijvoorbeeld over het schrappen van accounts (‘deplatforming’), niet uitzetten. Uiteindelijk beseft iedereen dat de echte, harde grenzen van de vrije meningsuiting door de politiek worden getrokken.

Keer op keer blijkt dat Zuckerberg zijn verantwoordelijkheid niet kan ontlopen. Hoe langer hij aarzelt om zijn technologie zelf in een moreel kader in te passen, hoe groter de druk zal worden voor de overheid om in te grijpen. Dat valt niet op te lossen met cheques van zes cijfers voor de leden van een Oversight Board.