‘Een cordon sanitaire is altijd ondemocratisch’

Met een cordon sanitaire en een kiesdrempel voorkomen de traditionele partijen dat radicale partijen de elitaire consensus ter discussie stellen’, stelt politicoloog Bart Maddens (KU Leuven).

Hoe komt het dat we fel protesteren als mensen fascisme verdedigen, maar dat we een grote tolerantie hebben voor extreemlinks, dat veel meer slachtoffers heeft gemaakt? (Jan Paulussen, Zwitserland)

Bart Maddens: Net zoals uiterst rechts zich distantieert van het fascisme, distantieert uiterst links zich vandaag van de massamoorden van Stalin en Mao. Voorstanders van een cordon tegen de PVDA vinden dat die partij dat wat explicieter zou mogen doen, bijvoorbeeld door via een naamswijziging te breken met het eigen verleden. In sommige linkse kringen bestaat er wel een zekere sympathie voor weinig democratische regimes zoals die in Cuba of Venezuela. ‘Die regimes mogen dan niet democratisch zijn, de sociale rechten garanderen ze wel’, hoor je dan. Dat kun je problematisch vinden, maar zolang de PVDA in haar programma expliciet de democratische regels onderschrijft, lijkt me dat geen reden voor een cordon sanitaire. Ik heb dat trouwens altijd ondemocratisch gevonden, ook als het over Vlaams Belang gaat.

Het is goed dat elke politieke stroming, hoe radicaal ook, vertegenwoordigd is in het parlement.

Heeft de eis van een cordon tegen de PVDA niet méér te maken heeft met economisch-financiële belangen dan met mensenrechten? (Ronnie Jenkinson, Willebroek)

Maddens: Een cordon is zeker een mechanisme van de gevestigde partijen om zich te verzekeren van hun macht. In de politicologische literatuur spreken we van ‘kartelisering van het partijsysteem’: alle gevestigde partijen vormen samen een kartel en sluiten uitdagers uit van de macht. Dat heeft ook een ideologische component, want die gevestigde partijen verdedigen de elitaire consensus: België als federale monarchie bijvoorbeeld, of een eengemaakt Europa met zo veel mogelijk vrijhandel. Die ideeën worden uitgedaagd door uiterst linkse en uiterst rechtse partijen. Door hen te stigmatiseren, voorkomen de traditionele partijen dat de fundamenten van onze maatschappij, bijvoorbeeld de sociaal gecorrigeerde vrijemarkteconomie, ter discussie worden gesteld.

Moeten we de opname van extreme kleine partijen in het bestuur niet een stap voor zijn door een hogere kiesdrempel in te voeren? (Edwin Coremans, Herentals)

Maddens: We hebben nu al een serieuze kiesdrempel van 5 procent, een drempel die partijen ook moeten halen om subsidies te kunnen krijgen. In Turkije is er een kiesdrempel van 10 procent, maar hoe democratisch is dat nog? Ik ben tegen kiesdrempels. Het is goed dat elke politieke stroming, hoe radicaal ook, vertegenwoordigd is in het parlement.

Het systeem van partijfinanciering kan anders: geef een deel van het geld aan de kandidaten zelf, in plaats van alles rechtstreeks in de partijkas te storten.

Ik heb het gevoel dat wij in een partijdictatuur leven: verkozenen doen wat de voorzitter hun opdraagt. Dat is toch ondemocratisch? (Louisette Vervaet, Kalken)

Maddens: Ik ben het in grote lijnen met u eens. We leven in een particratie, waarbij een kleine groep besluitvormers aan de touwtjes trekt. Er kan beter een machtsevenwicht komen tussen de partijtop en de verkozen parlementsleden. Maar dan hebben die laatsten ook meer middelen nodig. Het zou bijvoorbeeld helpen als mensen die lager op de lijsten staan ook verkozen kunnen worden. Ook het systeem van partijfinanciering kan anders: geef een deel van het geld aan de kandidaten zelf, in plaats van alles rechtstreeks in de partijkas te storten.

VRAAG VAN DE WEEK

Zijn er ook voorbeelden van een cordon sanitaire in het buitenland, of bestaat die constructie om extreemrechts buitenspel te zetten alleen in België? (Dirk De Schepper, Brugge)

Maddens: Een formeel cordon sanitaire, in de vorm van een geschreven pact, is bij mijn weten uniek. Ik ken geen enkel buitenlands voorbeeld. Maar in de praktijk bestaat er vaak wel een grote consensus onder de gevestigde partijen om niet samen te besturen met extreme partijen. In Italië had je na de Tweede Wereldoorlog bijvoorbeeld de ‘ conventio ad excludendum’: een ongeschreven regel om niet te besturen met communisten. Die hield stand tot in de jaren zeventig. Op dit moment is er in Duitsland ook geen enkele gevestigde partij die erover denkt om met Alternative für Deutschland samen te werken, en nog minder met de kleine ultrarechtse partijtjes.