Econoom Wim Moesen pleit voor een nieuw soort begrotingsdiscipline

Hoe kunnen we nu al werk maken van gezondere overheidsfinanciën, zonder te saneren? Econoom Wim Moesen (KU Leuven) formuleert zes voorstellen.

Zelfs zonder pijnlijke ingrepen kunnen we de overheidsfinanciën al flink verbeteren, stelt de Leuvense expert overheidsfinanciën Wim Moesen. Volgens de laatste ramingen van de Europese Centrale Bank bedroeg het begrotingstekort in België in het coronajaar 2020 iets meer dan 10 procent van het bruto binnenlands product (bbp), terwijl de overheidsschuld opliep tot meer dan 115 procent. ‘Corona heeft de budgettaire chefs veroordeeld tot improvisaties buiten de gangbare kookboeken’, zegt Moesen. De Belgische overheid gaf veel geld uit aan de tijdelijke werkloosheid en allerlei premies, maar ontving veel minder belastinginkomsten omdat de economie met meer dan 6 procent kromp. Dat leidde tot bloedrode cijfers in de overheidsfinanciën.

‘We moeten er nu al over nadenken hoe we onze begroting weer gezond zullen maken’, zegt Moesen. Een misverstand dat bij velen leeft, wil hij alvast snel uit de weg ruimen: ‘Het is niet omdat een overheid meer geld uitgeeft dat ze ook efficiënter is. Er is wel een sterk verband tussen de manier waarop een begroting tot stand komt en de performantie van de overheid. En precies op dat vlak is er in België veel ruimte voor verbetering. Voor het begrotingswerk worden vaak in allerijl studiediensten en denktanks ingeschakeld. Die leveren informatie, berekeningen en advies. Daarover wordt dan tijdens zenuwslopende, lange nachtelijke vergaderingen onderhandeld. Dat zien we zowel bij een begrotingsconclaaf als tijdens een begrotingscontrole. Het resultaat heeft dan “de geur van de olielamp”. Zoals de Romeinen al wisten: nachtwerk leidt tot minderwaardige resultaten.’

Moesen formuleert zes voorstellen die ons een eind op weg helpen om het begrotingswerk te verbeteren, zonder dat er bespaard hoeft te worden. ‘Ze brengen geen extra kosten mee, want het gaat om een verbetering van de procedures. Als we ze toepassen, zullen ze ons winst opleveren.’

1. Respecteer de afgesproken begrotingskalender

Moesen: ‘Europa wil dat elke lidstaat uiterlijk op 15 oktober zijn ontwerpbegroting indient. In België groeide de gewoonte om pas in september begrotingsbeslissingen te nemen, maar dan wordt de timing erg krap. Daardoor moeten we vaak bedelen om uitstel, terwijl we al het imago van een budgettaire belhamel hebben. We knopen beter opnieuw aan bij de oude gewoonte om vóór 21 juli aan het begrotingsconclaaf te beginnen. Tot 15 augustus ligt het politieke leven toch zo goed als stil. Het ambtelijk apparaat kan dan alles rustig op papier zetten. Na de vakantie kun je eventueel nog wat bijsturen. De tweede dinsdag van oktober, bij de opening van het nieuwe parlementaire werkjaar, kan de premier dan zijn ‘state of the union’ presenteren, onderbouwd door de ontwerpbegroting. Die kan tegen 15 oktober aan Europa worden bezorgd.’

2. Maak meerjarenramingen

‘Uit onderzoek blijkt dat landen die een traditie hebben met meerjarenprognoses gezondere openbare financiën hebben. Vooral bij wegenwerken en andere publieke investeringen is dat belangrijk, omdat er nogal wat tijd ligt tussen planning en uitvoering. En nu Europa de klimaatverandering en energietransitie zo hoog op de agenda zet, worden die meerjarenramingen nóg belangrijker. Ze zouden verplicht moeten worden.’

3. Verantwoord de uitgaven

‘Er worden vandaag nauwelijks vragen gesteld bij de uitgaven en ontvangsten van de overheid. In de ideale wereld zou men bij elke begroting van een wit blad beginnen, waarop elke uitgave opnieuw verantwoord wordt. Dat zou echter te veel werk vragen. Als tussenoplossing zou men elk jaar een aantal budgettaire velden kunnen uitspitten, zodat tegen het einde van de regeerperiode de hele begroting is doorgelicht.’

4. Handhaaf een uitgavennorm

‘De ontvangsten van de overheid zijn sterk afhankelijk van de conjunctuur. Gaat het goed, dan nemen ze automatisch toe, zitten we in een crisis, dan nemen ze af. Onder invloed van Europa heeft België zich een begroting in evenwicht opgelegd. We zien nu dat die doelstelling de conjunctuurbeweging versterkt in plaats van ze te milderen. Daarom zal Europa later dit jaar met een nieuw concept komen, waarbij de uitgavennorm belangrijk wordt: er mag niet meer worden uitgegeven dan de gemiddelde economische groei op middellange termijn. Onderzoek leert dat landen die een of andere vorm van uitgavennorm hanteren betere budgettaire resultaten behalen dan landen die alleen oog hebben voor het begrotingssaldo.’

5. Installeer een onafhankelijk fiscaal instituut

‘Op Europees niveau kennen we de European Fiscal Board, een groep niet-politiek gebonden experts die het beleid van de lidstaten op de radar volgen. Zo’n instituut zouden we in België ook moeten oprichten. We hebben al de Hoge Raad voor Financiën, maar formeel heeft die niet de opdracht om het budgettair beleid systematisch te wikken en te wegen, zoals Europa dat verwacht.’

6. Herstel de gouden financieringsregel

‘Tot 1975 bestond in ons land de gouden financieringsregel. Met die dubbele begrotingsregel kun je op een eenvoudige en solide manier de openbare financiën onder controle houden. Voor de lopende uitgaven, zoals de ambtenarenlonen en werkingskosten, mag je niet lenen. Die begroting moet in evenwicht zijn. Voor de investeringsuitgaven, zoals voor infrastructuur en scholenbouw, mag je wel lenen. De kosten worden zo in de tijd gespreid, maar de investeringen brengen ook nog vele generaties welvaart op, als ze goed gekozen zijn. Met de gouden financieringsregel combineer je dus twee belangrijke zaken. Eén, je krijgt begrotingsdiscipline waar die nodig is, namelijk op de lopende uitgaven. Twee, je krijgt ruimte voor publieke investeringen via leningen, die bijdragen aan de economische groei van het land. Dat laatste is in het verleden zeker in België verwaarloosd, met alle gevolgen van dien. De gouden financieringsregel moet voor het einde van de regeerperiode worden toegepast – en het liefst natuurlijk in heel Europa.’