Econoom Peter Praet: ‘Ook de economische schade van corona stijgt exponentieel’

Als het coronavirus bedwongen is, wachten ons nog zware jaren, aldus Peter Praet, de vroegere hoofdeconoom van de Europese Centrale Bank. ‘Omdat de vaccinatie in Europa zo’n ramp is, zal dat ons veel welvaart kosten.’

‘Hysterese, ken je dat?’ vraagt Peter Praet. ‘Het komt uit het Grieks en betekent “achterblijven”. In de natuurkunde is het een gangbaar begrip. Als je bijvoorbeeld ergens op duwt, zal dat meegeven, maar als je het loslaat, veert het dan weer helemaal terug? Indien niet, spreken we van hysterese. In de economie kennen we dat ook: als je de oorzaak van een crisis wegneemt, keer je dan terug naar de normale situatie? Niet altijd. Concreet: hoe langer de coronacrisis duurt, hoe groter de schade zal zijn en hoe langer het zal duren voor we naar een normale situatie terugkeren. Daarom is het zo’n ramp dat de vaccinatie in Europa zo traag verloopt: hysterese!’

Als het geld vandaag zo goedkoop is, als je kunt lenen tegen bijna nul procent en je op je spaarboekje zo goed als geen interest krijgt, dan komt dat door Peter Praet. Hij was van 2012 tot 2019 hoofdeconoom bij de Europese Centrale Bank (ECB) en de architect van het geldbeleid dat ECB-voorzitter Mario Draghi voerde – en nu door diens opvolger Christine Lagarde wordt voortgezet. Nadat de financiële crisis van 2008 de wereldeconomie in een diepe crisis had gestort, wilde de ECB op die manier de economie er weer bovenop brengen. ‘Het was niet de bedoeling dat de rente zo lang zo laag zo blijven’, vertelt Praet. ‘Het was een uitzonderlijke maatregel als antwoord op uitzonderlijke omstandigheden. Maar het noodbeleid van de ECB duurt nu al meer dan een decennium.’

Hoe komt het dat de rente vandaag nog steeds zo laag staat?

Peter Praet: Omdat de schokken elkaar opvolgden. Na de financiële crisis kwam de eurocrisis, toen Griekenland en andere Zuid-Europese landen dreigden hun schulden niet meer te kunnen terugbetalen. Daarop volgde het protectionisme, met president Donald Trump en zijn ‘ make America great again‘, waardoor de wereldhandel in het slop raakte. Net voor ik bij de ECB met pensioen ging, in 2019, leek het erop dat de economie eindelijk opnieuw haar normale draai had gevonden. Ik heb toen voorgesteld om stilletjes een einde te maken aan het ECB-beleid. Dat is ook goedgekeurd. Maar toen brak de coronacrisis uit en die dompelde ons opnieuw in een economische crisis, zodat de ECB de rente toch laag moest houden.

Het lagerentebeleid zorgde niet voor een heropleving van de economie. Was het wel het juiste beleid?

Praet: De doelstelling van de ECB was om de inflatie, de stijging van de levensduurte, op te krikken tot net onder de 2 procent, dan konden we spreken van een gezonde economische groei. En ik moet toegeven dat we daar het voorbije decennium niet in zijn geslaagd. Maar als de ECB niets had gedaan, dan was het véél erger geweest. Dan hadden we deflatie gekend, een algemene prijsverlaging, en waren we in een veel grotere economische crisis gesukkeld. Ik denk dus dat de ECB er geweldig goed aan gedaan heeft door met haar lagerentebeleid de economie te ondersteunen. En dat op een moment dat de regeringen te weinig deden om de economische crisis te keren.

De ECB stond er alleen voor om de crisis aan te pakken?

Praet: Ja, we waren te lang the only game in town, de overheden deden te weinig. Luister, een van de grootste problemen van de Europese monetaire unie is dat de overheidsfinanciën in de meeste lidstaten van bij de aanvang niet op orde waren. Zeker niet in landen als Italië, maar, laten we eerlijk zijn, ook niet in België. En als er dan een economische schok is, wordt er gekeken naar de ECB die het maar moet oplossen. Maar de maatregelen van de ECB gelden voor alle eurolanden. De ECB voert een one-size-fits-all-beleid, hoe verschillend de landen ook zijn. De ECB verlaagt dan bijvoorbeeld de rente om de economie te stimuleren en vervolgens is het aan de regeringen om een eigen beleid te voeren om de crisis aan te pakken. Zij moeten in eigen land de nodige hervormingen doorvoeren, maar dat hebben ze nagelaten.

Kan de ECB wel zo’n one-size-fits-all-beleid voeren, als de economische situatie in de lidstaten zo verschillend is als tussen Duitsland en Griekenland bijvoorbeeld?

Praet: U hebt gelijk. Vanaf het prille begin was de Europese Unie zeer ingewikkeld omdat ze bestaat uit landen met verschillende culturen, instituties en schuldenbergen. Dat maakte de vorming van een muntunie en het beleid van de ECB extreem uitdagend. Als de ECB de rente verlaagt om de economie te stimuleren, vindt Duitsland met zijn gezonde overheidsfinanciën dat de rente te laag staat, terwijl Italië zegt dat ze nog te hoog staat. Men hoopte dat de euro ervoor zou zorgen dat de landen die slechter presteren aansluiting zouden zoeken bij de betere landen, die het goede voorbeeld geven. De overtuiging was dat de ministers van Financiën na de invoering van de euro zouden begrijpen dat ze hun nationale munt niet meer konden devalueren om hun economie opnieuw concurrentieel te maken en dat ze dus hun overheidsfinanciën ernstiger zouden beheren. Dat is jammer genoeg totaal mislukt.

Een paar keer stond de euro op springen. Kan dat nog gebeuren?

Praet: De ‘vader’ van de Europese Unie, Jean Monnet, heeft gezegd: ‘ Europe will be forged in crisis’, iedere keer dat je een crisis hebt, krijg je meer Europa. Maar het tegenovergestelde kan ook gebeuren: dat het hele Europese project in elkaar stort. Daar zijn we een paar keer dichtbij geweest, en dat risico bestaat nog steeds. Want in plaats van dat de verschillen tussen de landen zouden verkleinen, zijn ze het laatste decennium juist groter geworden. De economie in Italië bijvoorbeeld groeit niet meer, de productiviteit is er al niet meer gestegen sinds midden jaren negentig. Komt daar nog bovenop de cruciale vraag: willen de burgers van al die Europese landen meer integratie, meer financiële solidariteit, meer Europa?

De kritiek op Europa groeit nu weer omdat het vaccineren tegen corona hier zo traag loopt in vergelijking met de VS en het Verenigd Koninkrijk.

Praet: Als elk land individueel zijn vaccin had aangekocht, zou het waarschijnlijk nog slechter lopen, maar Europa had het toch wel veel beter moeten doen. President Emmanuel Macron heeft ooit gezegd dat we in oorlog waren met het coronavirus. Wel, dan moet je ook middelen inzetten zoals in een oorlog en beslissingen nemen. Hoe Europa in het begin van de coronacrisis het tekort aan mondmaskers heeft aangepakt, is toch surrealistisch? Je moet dan als overheid gewoon de bedrijven opdragen om mondmaskers te produceren. Punt uit. Zoals Europa er ook voor had moeten zorgen dat we zo snel mogelijk zo veel mogelijk vaccins hadden. Punt uit. Maar nee, Europa onderhandelt en onderhandelt, met als gevolg dat het nog een hele tijd zal duren vooraleer we allemaal zijn gevaccineerd. De perceptie van veel burgers is dat Europa heeft gefaald. Laten we hopen dat we in de komende twee maanden een inhaalbeweging zullen zien.

Anders dan bij de vorige crisissen treden de overheden nu wel op: ze voeren tijdelijke werkloosheid in, komen met steunmaatregelen, Europa lanceert zelfs een herstelfonds van 750 miljard euro.

Praet: Het is héél belangrijk dat de overheden optreden, want een centrale bank kan nu niet veel doen. Als de ECB de rente nu nóg zou verlagen, zou dat geen verschil maken. Het zijn de overheden die nu de economie moeten steunen en ze geven daarvoor ook heel veel geld uit. En het helpt daarbij dat de rente zo laag staat, zodat ze goedkoop kunnen lenen. De ECB zal de rente dus ook nog wel een hele tijd zo laag houden. Maar toch ben ik ongerust. In principe heb ik niets tegen méér overheidsschuld, en als je nu goedkoop kunt lenen om goede investeringen te doen, waarom niet? Maar ik ben bezorgd dat de overheden geld zullen blijven uitgeven, ook als dat niet meer nodig is. En dat ze zich dus niet verstandig zullen gedragen. Want het is niet omdat het geld gratis is, dat het ook goed wordt besteed.

Vindt u dat de overheden nu tijdens de coronacrisis het geld niet goed besteden?

Praet: Ik heb de voorstellen eens bekeken die België heeft ingediend om zijn deel van de 750 miljard te krijgen van het Europees steunfonds. Daar zijn maatregelen bij waarvoor ministers in het verleden geen financiering kregen en die ze nu via Europa proberen binnen te halen. Ik ben benieuwd of Europa dat zal goedkeuren. De vraag is: wordt het geld efficiënt gebruikt? Ik hoop het, maar ik vrees ervoor.

Geeft u eens een voorbeeld.

Praet: De regering wil het minimumpensioen optrekken. Misschien is dat te laag, maar moet er niet eerder werk worden gemaakt van een grote hervorming van ons pensioenstelsel? Daarover zijn door slimme mensen heel dikke rapporten geschreven, maar er gebeurt te weinig. En dat is zo op vele vlakken. De problemen waarmee we kampen, waren al lang bekend vóór de uitbraak van de coronapandemie en ze bestaan nog steeds: in de gezondheidszorg, het onderwijs, de administratie… U hebt het zelf onlangs in Knack geschreven: al jaren zeggen de Nationale Bank, de OESO, het IMF, de Europese Commissie en noem maar op dat we structurele hervormingen moeten doorvoeren, maar daar komt veel te weinig van. Al die problemen los je niet op door er nu heel veel geld tegenaan te smijten. Dat is een illusie.

De lidstaten mogen nu ook veel geld uitgeven, want Europa heeft laten weten dat de begrotingsregels tijdens de corona- crisis niet meer tellen.

Praet: Grote tekorten en schulden zijn nu onvermijdelijk, maar ik blijf achter het Stabiliteits- en Groeipact staan dat de begrotingstekorten van EU-lidstaten beperkt tot 3 procent van het bruto binnenlands product en dat zegt dat we moeten streven naar een staatsschuld van maximaal 60 procent van het bbp. Natuurlijk moet de uitvoering rekening houden met de recente ontwikkelingen, maar sommige economen willen dat helemaal afvoeren. Zij vinden die regels idioot omdat ze zouden leiden tot onnodige bezuinigingen. Volgens mij hebben ze er een naïef vertrouwen in dat politici vanzelf een verstandig budgettair beleid zullen voeren.

Het tekort in België bedroeg vorig jaar 10 procent van het bbp, de schuld klom naar meer dan 115 procent. Vroeg of laat volgt daarvoor de rekening?

Praet:(knikt) De overheidstekorten en overheidsschulden zijn overal sterk gestegen. Een belangrijk deel van de tekorten is tijdelijk. Als straks de tijdelijke werkloosheid wegvalt, zal het tekort verminderen. Maar een aantal zaken, zoals het optrekken van het pensioen, zal jaar na jaar op de begroting wegen. En dat is nog niet alles, want de bevolking vraagt meer en meer van de overheid. Bijvoorbeeld hogere lonen voor de mensen die in de zorg of het onderwijs werken. En ook dat is begrijpelijk. Alleen: waar zullen we al dat geld blijven halen?

Zegt u het maar.

Praet: Ten eerste moet er gekeken worden of de overheidsuitgaven niet efficiënter kunnen. Maar met de opgestapelde tekorten en alle nieuwe vragen zal de druk om een solidariteitsbijdrage te introduceren heel sterk zijn. Niemand wil het daar nu over hebben, en dat begrijp ik, want men wil de mensen niet ongerust maken, maar het zal waarschijnlijk niet anders kunnen.

Zal die solidariteitsbijdrage beperkt zijn in de tijd?

Praet:(lacht) Ach, je weet hoe dat gaat. Zoiets wordt gelanceerd als een tijdelijke maatregel, maar het duurt jaren en jaren voor die weer wordt afgeschaft.

Dus eigenlijk is een vermogensbelasting onvermijdelijk?

Praet: Ik denk het wel, ja. Ik vind dat niet prettig, maar in een situatie waarbij steeds meer gevraagd wordt van de overheid en de inkomstenbelastingen al zeer hoog zijn, zal een vermogensbelasting moeilijk te vermijden zijn. En of er dus een vermogenskadaster moet komen? Ook dat lijkt me onvermijdelijk.

Wanneer zullen we de coronacrisis financieel-economisch hebben verteerd?

Praet: Veel mensen voelen de crisis nog niet omdat ze nog een baan hebben, ambtenaar zijn, een pensioen krijgen enzovoort. Maar er is een enorme kloof ontstaan tussen ons inkomen, dat over het algemeen vrij goed op peil blijft, en onze productie, die een flinke klap heeft gekregen. Hoe groot zal de schade voor de Europese economie zijn? Dat is vandaag moeilijk in te schatten, want we weten niet hoelang de coronacrisis in Europa nog zal duren. In de VS zal het niveau van het bbp dit jaar al hoger zijn dan vóór corona, maar in Europa zal dat op zijn vroegst in het tweede kwartaal van 2022 het geval zijn. Dat de vaccinatie in Europa zo’n ramp is, zal ons veel welvaart kosten.

Is de coronacrisis de ergste crisis sinds de Tweede Wereldoorlog?

Praet: Daar ben ik het dus niet mee eens. Ja, als je kijkt naar de terugval van het bbp klopt dat natuurlijk. De sociale en psychologische schade is ook enorm. Maar de economische schade valt al bij al nog mee, bijvoorbeeld in vergelijking met de financiële crisis: toen dreigde het hele betaalverkeer stil te vallen. Welke sectoren worden nu vooral getroffen? Horeca, evenementen, kleinhandel. Dat zijn heel belangrijke sectoren voor ons welzijn, maar niet zozeer voor onze welvaart, ze behoren niet tot de productiefste sectoren van onze economie. Maar als de crisis blijft aanslepen, zullen de problemen zich steeds meer over andere sectoren verspreiden. De cafés en restaurants zijn al zo lang dicht dat ook de brouwerijen en andere toeleveringsbedrijven steeds meer nadeel ondervinden. Die trage vaccinatie in Europa is niet alleen een probleem voor de volksgezondheid, ook voor de economie stijgt de schade exponentieel. En het zal langer duren voor de economie is hersteld. Alleen een succesvolle versnelling van de vaccinatie kan dat sombere beeld veranderen.

Ondertussen hebben de gezinnen nog nooit zo veel

gespaard als vandaag.

Praet: Klopt, ze konden hun geld ook niet uitgeven omdat de winkels en de horeca dicht waren en de buitenlandse reizen waren ingeperkt. Er stond nog nooit zo veel geld op de spaarboekjes, maar dat is niet zo’n goede belegging met die lage rente. En dat wordt een maatschappelijk probleem. We leren dat we moeten sparen om later wat meer te hebben, maar dat is nu niet het geval. Dat de rente zo lang zo laag blijft, soms zelfs negatief is, betekent eigenlijk dat de toekomst minder waard is dan vandaag. Dat is het symptoom van een chronisch zieke samenleving.

Omdat het spaarboekje zo goed als niets oplevert, gaan mensen op zoek naar meer rendement en steken ze hun geld in vastgoed en aandelen. Dreigen daar zeepbellen?

Praet: Een van de bedoelingen van de lage rente is het stimuleren van de risicoappetijt van de mensen: als het spaarboekje niets meer oplevert, zijn ze misschien wel bereid om het in de economie te investeren. Sommigen investeren in vastgoed. De vastgoedprijzen stijgen opvallend en ik denk dat ze in België toch wat overdreven hoog zijn. Bovendien is vastgoed geen productieve manier om je spaargeld in te zetten, je zou het bijvoorbeeld beter in aandelen steken. Die zijn volgens mij nog niet te duur in Europa. In de VS over het algemeen ook niet, al vind ik dat de aandelenkoersen van sommige bedrijven uit de technologiesector wel veel te hoog zijn. Daar worden nu stilletjes aan zeepbellen gevormd.

Bijvoorbeeld technologiebedrijf Tesla?

Praet: Ja, bijvoorbeeld Tesla, maar is dat erg? Net voor ik in 2000 bij de Nationale Bank aan de slag ging, heb ik in een interview gezegd dat er geen technologische vooruitgang is zonder exuberantie, zonder overdrijving. Ik kreeg daar toen kritiek op, maar ik blijf erbij: zeepbellen zijn noodzakelijk voor de technologische vooruitgang. Toen werd er massaal veel geld gestoken in internetbedrijven, je zág dat zich daar een zeepbel vormde die vroeg of laat zou barsten. Ik heb toen ook gezegd dat dit niet zo erg was, als je tenminste niet had belegd met geleend geld en als je niet al je geld in internetbedrijven had gestoken. In 2001 is de dotcombubbel uit elkaar gespat, heel wat mensen hebben daarbij geld verloren, maar het was geen catastrofe voor de economie. Ik denk nog steeds dat de uitbundigheid van die tijd de technologische ontwikkeling heeft versneld. Ook nu maak ik me geen grote zorgen over de soms overdreven prijsstijgingen van sommige technologische aandelen.

En wat te denken over de fenomenale prijsstijging van de cryptomunt bitcoin?

Praet: De bitcoin is puur speculatief, want wat staat er tegenover de bitcoin? Wat is de waarde van bitcoin? De technologie achter de bitcoin, de blockchain, is ongetwijfeld een enorme innovatie waarvan we de gevolgen, bijvoorbeeld voor het betalingsverkeer, nog niet goed kunnen inschatten, maar de bitcoin zal als betaalmiddel niet blijven bestaan. Ik zou nooit bitcoins kopen.

Zullen de mensen zodra het coronavirus bedwongen is het geld laten rollen als nooit tevoren? Krijgen we dan opnieuw de roaring twenties, zoals in de vorige eeuw?

Praet: Dat zou zomaar kunnen, want de drang van de mensen om opnieuw geld uit te kunnen geven wordt met de dag groter.

Zal dat de prijzen omhoogjagen? Is er risico op inflatie? Toen de kappers bijvoorbeeld even open mochten, verhoogden die de prijzen.

Praet: In de VS is het risico op inflatie reëel, want waarschijnlijk is de 1900 miljard dollar die president Joe Biden uittrekt voor het coronasteunpakket wel iets te veel. Het is begrijpelijk dat hij dat doet, want over twee jaar zijn er al tussentijdse verkiezingen die hij absoluut niet mag verliezen. Dus moet hij ervoor zorgen dat de economie nu meteen opveert, zodat hij die pluim op zijn hoed kan steken. In Europa zal het niet zo’n vaart lopen. Als de inflatie hier stijgt, zal dat maar tijdelijk zijn. Ik zie een ander en veel groter gevaar in Europa.

En dat is?

Praet: Na de euforie zal de spanning groeien over wie de rekening zal betalen. We zullen het geld willen laten rollen, maar we zullen tegelijkertijd geconfronteerd worden met de eisen van heel wat mensen voor hogere lonen en meer overheidsuitgaven. Die soms terecht zijn. Bovendien nam de ongelijkheid de laatste jaren toe, niet alleen tussen de landen maar ook tussen de mensen. Ook dat zal voor onrust zorgen. En de facturen van het verleden, maar ook van vandaag en morgen moeten worden betaald. Wie zal dat doen? In heel Europa ontwijken de politici momenteel die vraag, want de prioriteit is om de pandemie onder controle te krijgen. Maar de vraag wie de facturen zal betalen, zal tot heftige politiek debatten leiden en grote sociale spanningen. In de bestrijding van het coronavirus stond iedereen schouder aan schouder. Zodra die strijd achter de rug is, zullen de conflicten toenemen.