Europese landen beginnen beter nu al na te denken over hoe ze de schulden van de coronacrisis gaan afbetalen. Anders dreigt een nieuwe eurocrisis. Daarvoor waarschuwt Nout Wellink, oud-directeur van de nationale bank van Nederland.
‘Zijn politici zich wel bewust van het echte probleem dat op ons afkomt’, vraagt Nout Wellink zich af. Wellink was directeur van De Nederlandsche Bank tijdens de bankencrisis en maakt zich grote zorgen over de schulden waarmee de coronacrisis alle Europese landen opzadelt. Hij schrijft er uitgebreid over in Ontgelden, een boek waarin hij zijn herinneringen aan de financiële crisis koppelt aan de coronacrisis. Ondanks de grote verschillen voelt dit moment al te herkenbaar voor hem.
Hoe pakken de Europese landen de economische crisis aan, vindt u?
Nout Wellink: Terecht werden er enorme budgettaire programma’s opgezet, maar de schuldgraden van de landen gaan daardoor natuurlijk ook enorm oplopen. De kans is groot dat de zwakste landen, zoals Italië en Griekenland, hun schulden ook veel verder zien toenemen dan de sterkere lidstaten. De rente die Zuid-Europese landen moeten betalen zal uiteindelijk weer gaan stijgen, zoals we in 2012 hebben gezien. We moeten dus dringend beginnen na te denken over de mogelijke consequenties daarvan. Moeten we schulden vergemeenschappelijken op Europees niveau, of misschien herstructureren? In een monetaire unie als de eurozone is iedereen de sigaar zodra het misgaat in één lidstaat, dus het heeft geen zin om onze ogen daarvoor te sluiten.
De Europese Centrale Bank koop massaal staatsschuld op om dat te vermijden. Is dat dan niet de oplossing?
Wellink: Dat is een tijdelijke oplossing. De ECB kan de verschillen tussen landen niet eindeloos gladstrijken. Er is nog nooit in de geschiedenis een probleem echt opgelost door de geldpers maar te laten draaien. Dat levert enkel Latijns-Amerikaanse toestanden op. De ECB wéét ook dat zij maar tijdelijk kan bijspringen en zou beter nu al waarschuwen dat ze er een keer mee zal moeten ophouden. De rentes zullen weer oplopen, en ook de inflatie dreigt terug te komen, al weten we natuurlijk nog niet precies wanneer dat het geval zal zijn. Als ik zie wat politici allemaal uit hun hoed blijven toveren in de coronacrisis, krijg ik helaas de indruk dat iedereen denkt dat geld nooit meer een belemmering zal zijn. Dat is natuurlijk niet zo. Die schulden moeten worden terugbetaald op de een of andere manier. Inflatie kan ons daar wel iets bij helpen, of economische groei, uiteraard net als ordinaire bezuinigingen en belastingverhogingen. Het is echt niet anders.
Ik krijg de indruk dat iedereen denkt dat geld nooit meer een belemmering zal zijn.
De ECB speelt al langer een veel actievere rol dan toen u voorzitter van de nationale bank was. Bent u daar blij om?
Wellink: Ik sta volledig achter wat de ECB vandaag doet, maar vanaf 2015 was ik erg kritisch voor haar beleid. Eigenlijk is de bank na de eurocrisis nooit opgehouden met het opkopen van staatsobligaties. Men zegt dan: kijk naar Japan, daar doet de centrale bank dat ook massaal en er zijn geen ongelukken gebeurd. Dat klopt misschien, maar het heeft ook niet gezorgd voor een structurele verhoging van de productiviteit of economische groei. De fundamentele problemen van landen als Italië zijn niet op te lossen door de ECB.
U pleit daarvoor in uw boek voor een marshallplan voor Zuid-Europa. Vond u Nederland te vrekkig in de discussie over de coronasteun?
Wellink: Ik vond Nederland nogal krenterig, ja. Zeker in het begin van de crisis: als iemand aan het verzuipen is, probeer je hem eerst aan wal te krijgen vooraleer je ermee gaat discussiëren over hoe hij zich daar moet gedragen. Het coronafonds is ook gewoon te klein, daarmee krijgen we de Europese economieën niet terug op het goede spoor. Ik begrijp dat Nederlandse politici rekening moeten houden met de publieke opinie, maar het is ook in het belang van Nederland dat er in een land als Italië weer economische groei komt. Het vertrouwen tussen de lidstaten is niet altijd even groot. Beloftes zijn in het verleden ook niet altijd nagekomen. Nederland moet tonen dat het de andere lidstaten echt heel graag wil helpen, op voorwaarde dat die landen ook hervormingen doorvoeren.
Het coronafonds is te klein, daarmee krijgen we de Europese economieën niet terug op het goede spoor.
De banken helpen vandaag om de rest van de economie overeind te houden. Maar kan de coronacrisis er uiteindelijk voor zorgen dat ook zij weer in de problemen komen?
Wellink: De coronacrisis is een veel zwaardere test dan de stresstests die banken de voorbije jaren moesten ondergaan van de toezichthouders. De risico’s die zij gebruikten om te berekenen hoeveel kapitaal ze veiligheidshalve moeten aanhouden, zijn ook niet te vergelijken met de echte risico’s in deze crisis. Daarbovenop zijn de buffers die Europese banken aanhouden al altijd aan de lage kant geweest in vergelijking met Amerikaanse banken. Wat gebeurt er als de overheid straks de economie niet meer kunstmatig in leven houdt? Mensen zullen hun schulden niet meer kunnen betalen, faillissementen zijn onvermijdelijk. Op dat moment zal blijken of onze banken sterk genoeg staan om die crisis aan te kunnen. Ik doe daar geen voorspellingen over, maar ik voel me daar niet helemaal zeker over.
U bent na uw jaren bij De Nederlandsche Bank voor Chinese banken gaan werken. In uw boek geeft u de indruk dat u sindsdien geen kwaad woord meer gezegd wilt hebben over dat land, of overdrijf ik?
Wellink: U overdrijft. Ik probeer wel enkele misverstanden uit de wereld te helpen. Ik ben een van de weinige Europeanen die echt in een Chinees staatsbedrijf werken. De Industrial and Commercial Bank of China (ICBC) is de grootste bank ter wereld en heeft meer klanten dan dat er Europeanen zijn. Ik zie van binnenuit uiteraard de beperkingen van een economie waar de Communistische Partij weer meer grip op probeert te krijgen, maar ik zie ook de goede kanten. Ik merk dus dat de Chinezen ons vaak ook tegemoetkomen, bijvoorbeeld in discussies over intellectueel eigendom.
Als iemand aan het verzuipen is, probeer je hem eerst aan wal te krijgen vooraleer je ermee gaat discussiëren over hoe hij zich daar moet gedragen.
Kijk, het staat in de sterren geschreven dat een land met de grootte en de ambities van China zijn rol in de wereld zal opeisen. In de geschiedenis zijn zulke machtsverschuivingen heel vaak gepaard gegaan met oorlogen en conflicten, en ik wil niet dat mijn kinderen en kindskinderen in zo’n wereld moeten opgroeien. China heeft zonder meer een andere filosofie dan het Westen, maar we kunnen het ons echt niet permitteren om daar op zo’n spastische manier als de Amerikanen mee om te gaan, of met de missionaire houding waarmee de Europeanen de voorbije eeuwen de wereld hebben proberen te veranderen.
In een aantal economische dossiers, zoals Tiktok, Huawei en G5, vertrouwt het Westen China eenvoudigweg niet meer. Is dat dan onterecht?
Wellink: Er is voorlopig geen enkel bewijs geleverd dat er via Huawei gegevens doorgespeeld worden naar de Chinese overheid. Dat is dus, inderdaad, een kwestie van vertrouwen. We moeten ons zo goed als mogelijk beschermen tegen die veiligheidsrisico’s – dat doen de Chinezen zelf ook – maar u moet weten dat hier ook zeer grote commerciële overwegingen spelen. Het gaat om enorme belangen, begrijpelijk dat de Amerikanen hun concurrenten proberen te benadelen. We mogen de wereld in ieder geval niet opnieuw opsplitsen in aparte, gescheiden machtsblokken, want we zijn afhankelijk van elkaar. De coronacrisis was daarvan het beste voorbeeld. Het had ons enorm veel doden gescheeld als we ernstig hadden genomen wat er vanaf januari in China gebeurde. Zij isoleerden een provincie ter grootte van Frankrijk, een ongeziene maatregel. Men begon daar in twee weken ziekenhuizen te bouwen. In plaats van bewonderend naar de televisie te zitten staren, hadden we daar beter zelf lessen uit getrokken. Nederland had dan misschien niet te kampen gehad met een capaciteitsprobleem in de ziekenhuizen. Helaas, pas toen het misging in Italië, is iedereen wakker geschrokken.
Ontgelden: monetaire crises, corona en het Chinese perspectief, Nout Wellink; de Arbeiderspers, 320 blz., 22,50 euro.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
