Econoom Ive Marx bekeek armoedecijfers: ‘Soms gingen de laagste inkomens er zelfs op vooruit’

Zorgde corona voor meer armoede in ons land? Worden arme mensen meer getroffen door corona? Twee vragen waar Ive Marx het antwoord op weet: ‘Het zou best kunnen dat de armoede wat dáálde dit jaar.’

‘Of de armoede in ons land toegenomen is als gevolg van corona?’ Hoogleraar Ive Marx, ongelijkheidsexpert aan de UAntwerpen, kauwt even op de vraag. ‘Waarschijnlijk niet. Ik zeg “waarschijnlijk”, omdat we pas over enkele jaren over alle cijfers zullen beschikken die dan duidelijk zullen aantonen hoe de armoede het voorbije jaar is geëvolueerd. Het zou best kunnen dat we dan zelfs mogen besluiten dat de relatieve armoede wat is afgenomen. Dat zou me niet verbazen.’

Hoe kan corona zorgen voor een vermindering van de armoede?

Ive Marx: Alle mogelijke uitkeringen, leeflonen, pensioenen enzoverder zijn tijdens de coronacrisis op niveau gebleven. Voor de laagste inkomens heeft de overheid onmiddellijk een aantal maatregelen doorgevoerd, om ervoor te zorgen dat zij niet veel financieel verlies zouden lijden. Dat heeft bijzonder goed gewerkt. Uit studies van het Planbureau blijkt zelfs dat de laagste inkomens in sommige gevallen erop vooruit zijn gegaan. En daar waren dan alleen nog maar de federale maatregelen in rekening gebracht. De Vlaamse energiepremie zat daar bijvoorbeeld nog niet in. Eigenlijk werden vooral de inkomens van de werkende mensen getroffen door de coronacrisis.

Het inkomen van de werknemers daalde in tegenstelling tot alle uitkeringen wel?

Marx:(knikt) Het mediaaninkomen, dus het bedrag waarbij de helft van de mensen meer en de andere helft minder krijgt, zal dit jaar misschien wat dalen – precies om die reden. Een mogelijk gevolg is dat de relatieve armoede in ons land door corona zal afnemen. Want de klassieke definitie legt de armoededrempel op 60 procent van het mediaaninkomen, dus als dat daalt en de uitkeringen onaangetast blijven, neemt de relatieve armoede af. Daarbij moet worden opgemerkt dat ook de lonen in ons land redelijk gebeiteld zijn, en dat er voor werknemers en zelfstandigen veel compenserende maatregelen waren. Maar die uitkeringen waren allemaal begrensd, en voor de extra verdiensten die wegvielen waren er vaak geen compensaties.

De lonen dalen niet zo erg als de crisis zou laten vermoeden?

Marx: De lonen liggen vast in cao’s, en zelfs als de economie een grote crisis doormaakt blijven ook de lonen redelijk overeind. Ook tijdens de coronacrisis. Bij heel veel mensen die tijdens de lockdown via telewerk aan de slag konden blijven, bleef het loon gewoon binnenkomen. En dat terwijl ze dat loon nauwelijks konden uitgeven, want cafés en restaurants waren dicht, reizen was ingeperkt enzoverder. Gevolg is dat de bedragen op zicht- en spaarrekeningen het voorbije half jaar geëxplodeerd zijn.

Maar voor mensen die zonder werk kwamen te zitten…

Marx: Voor hen was er de tijdelijke werkloosheid, een systeem dat we al lang kennen en dat onmiddellijk werd geactiveerd. Dankzij de tijdelijke werkloosheid ontvang je nog 70 procent van je loon, tot een bepaald maximum weliswaar, wat dus de financiële gevolgen van de coronacrisis enorm dempt. Op het dieptepunt konden meer dan 1,2 miljoen mensen daarvan gebruik maken. En sommige werkgevers keerden daarbovenop nog een supplement uit. Daarnaast zijn er 400.000 zelfstandigen die een overbruggingsrecht kregen. En er waren ook nog de vrij genereuze hinder- en compensatiepremies. Er zijn gevallen bekend van mensen die daardoor meer inkomen hadden dan in de precoronaperiode.

Al met al hebben onze overheden die mensen snel en degelijk financieel bijgesprongen tijdens deze zware crisis. Alleen al tussen maart en eind mei kostte het systeem van tijdelijke werkloosheid ons land bijna 2,7 miljard euro, voor het overbruggingskrediet wordt dit jaar 2 miljard euro uitgetrokken. Dat zijn grote bedragen. En toch vielen sommigen nog buiten de boot.

Zoals?

Marx: Jongeren die met een proefcontract aan de slag waren. Of mensen die een tijdelijk contract hadden. Of mensen die in de cultuursector met dagcontracten werkten. Er zijn dus zeker mensen die het financieel moeilijk hebben gekregen. En natuurlijk kregen mensen die al in armoede leefden of krap zaten het door de coronacrisis nog moeilijker. Niet omdat hun inkomen daalde, want dat bleef overeind, wél omdat het leven duurder werd.

Vooral de stijging van de prijzen bracht meer mensen in moeilijkheden?

Marx: Zo is dat: de kostprijs van levensnoodzakelijke producten is tijdens de coronacrisis gestegen. Er mochten bijvoorbeeld een tijdje geen prijskortingen worden toegekend. Dat heeft heel wat mensen in de problemen gebracht, want de leeflonen, de laagste invaliditeits- en de werkloosheidsuitkeringen lagen al te laag om er zelfs vóór de coronacrisis mee rond te komen. Met als gevolg dat meer mensen moesten aankloppen bij het OCMW, of naar de voedselbank trokken.

Naast het financiële aspect is er ook nog het welzijn van de mensen.

Marx: Het coronavirus heeft een aantal kwetsbare groepen en vooral de kinderen op fysiek, psychologisch en sociaal vlak zwaar belast. Er was meer stress in veel huisgezinnen, bijvoorbeeld als gevolg van werkloosheid of inkomensverlies. Of omdat kinderen in een moeilijke thuissituatie in een krappe woning hun lessen via de computer moesten volgen – als die computer al beschikbaar was. We weten ook dat er bijvoorbeeld meer huiselijk geweld en kindermisbuik zijn geweest tijdens de eerste coronagolf. Dat is allemaal zeer problematisch. Spijtig dat we er te weinig systematisch onderzoek naar kunnen doen omdat we niet genoeg cijfers hebben.

Wat zouden die cijfers ons kunnen opleveren?

Marx: Als we sneller over betere cijfers beschikken, kan er een veel doelgerichter beleid worden gevoerd. Nu hebben onze overheden miljarden euro’s uitgegeven, zonder precies te weten wat de hoogste noden waren, welke resultaten werden bereikt en hoe het beleid eventueel moest worden bijgestuurd. Dat is alsof je een hulpkonvooi schepen de zee opstuurt zonder gps.

Ondertussen we zitten in een tweede coronagolf.

Marx: Het is afwachten hoe hard die zal toeslaan. Maar waarschijnlijk zal men de economie niet meer helemaal platleggen. Een nieuwe lockdown zal gediversifieerder en gerichter gebeuren, dus de gevolgen zullen minder ingrijpend zijn. Ondertussen zie ik structureel niet veel veranderen. De Vlaamse regering besliste bijvoorbeeld om een eenmalige coronatoeslag in te voeren bij de gezinsbijslag voor mensen die hun inkomen als gevolg van corona zagen dalen. Je moest die toeslag wel zelf aanvragen en bewijzen dat je daarvoor in aanmerking kwam. Veel mensen in kwetsbare situaties raken niet voorbij die bureaucratie: heel weinig gezinnen hebben die toeslag aangevraagd, hoewel ze daar wel recht op hebben. En de Vlaamse regering lijkt ook niet veel te willen doen aan het probleem van betaalbare woningen en de wachtlijsten voor sociale woningen.

En wat mogen we van de regering- De Croo verwachten?

Marx: Ja, wat mogen we daarvan verwachten? Het regeerakkoord is heel flou, en er zitten niet veel indicaties in dat de federale regering veel structurele maatregelen zal nemen om het lot van de kwetsbare groepen na corona te verbeteren. Ik vrees dat we er niet veel van mogen verwachten.