‘Duitsers sparen, hervormen, houden zich aan de regels: 3 mythes die komende jaren onder druk zullen staan’

‘Angela Merkel heeft iets uit te leggen aan de kiezer’, schrijft Jan Cornillie (SP.A). ‘Als ze in haar vierde termijn de redder van Europa wil worden, zal ze haar eigen kiezers een paar oncomfortabele waarheden moeten vertellen.’

Verkiezingen in Duitsland, dat zijn zes partijen die strijden om de kiezer en op het einde wint Merkel. Niet toevallig is Merkel de enige Europese leider die ongehavend uit de Europese crisissen komt. Ze lijkt de controle te behouden, zowel in Duitsland als in Europa. Nu staat ze echter voor haar grootste uitdaging. Want de tevredenheid van de Duitse kiezer is gebaseerd op drie hardnekkige mythes over het eigen succes. Drie mythes die de volgende jaren onder druk zullen komen te staan. Want om de eurozone te redden en het Duitse succes te verlengen, zal Merkel de Duitsers met de werkelijkheid moeten confronteren. Benieuwd hoe ze dat zal ‘schaffen’.

De eerste mythe: “De spaarzame Duitsers hebben de rekening betaald voor de redding van de spilzuchtige Zuid-Europese landen.” De Duitse populaire pers cultiveert dit beeld, maar de werkelijkheid is anders. Het geld van de Europese noodleningen diende om de (in hoofdzaak Duitse en Franse) banken te redden, die op onverantwoorde wijze krediet hadden verschaft aan zuiderse banken.

Mochten die laatste failliet zijn gegaan, dán zouden de Duitsers geld hebben verloren. Maar dat is niet gebeurd, want alle banken zijn gered door de nationale overheden. En de meest getroffen landen konden op hun beurt rekenen op fondsen uit het Europese stabiliteitsmechanisme, een pot waar elk eurozone land – en niet alleen Duitsland – overeenkomstig zijn economische sterkte aan bijdraagt. De Zuid-Europese burgers daarentegen hebben van dat geld nauwelijks iets gezien. Zij ondergingen het Duits gestuurde bezuinigings- en hervormingsbeleid, met een diepe sociale crisis tot gevolg. Van de mythe dat Duitsland heeft betaald voor de onverantwoordelijkheid van de Zuid-Europeanen landen klopt dus niets. Integendeel, die mensen werden twee keer slachtoffer van Duitse leningen, eerst van die aan hun banken en dan van die aan hun staat. Merkel zal de Duitsers moeten uitleggen dat lange termijn stabiliteit in de eurozone niet zonder solidariteitsmechanismen kan.

De tweede mythe: “Als elk land zich aan de Europese regels zou houden zoals Duitsland, dan zou er geen grotere Europese solidariteit nodig zijn.” Ook dit strookt niet met de werkelijkheid, want Duitsland houdt zich vaak zelf niet aan de regels. En dan gaat het niet alleen over de Duitse autoconstructeurs die Europa hebben belazerd met sjoemeldiesels. Of de vluchtelingencrisis, waar de Duitsers de Dublin-regels aan de kant schoven. Ook economisch is Duitsland een veel-overtreder. Het was in 2004 het eerste land om de 3% begrotingsnorm van het stabiliteits- en groeipact te breken, toen het zelf aan het hervormen was. Nu dwingt Duitsland andere landen om te besparen én hervormen tegelijkertijd, iets wat het zelf nooit heeft gedaan. Meer: ze maakt het de sanerende eurolanden extra lastig en schendt daarbij al jaren zelf één van de Europese crisis-afspraken. Duitsland stapelt namelijk de financiële overschotten op. Gezinnen, ondernemingen, overheden: iedereen spaart teveel en niemand investeert genoeg. Dit zorgt voor groeiende ongelijkheid en armoede in Duitsland, lagere groei in de eurozone en de extreem lage rente van de ECB (waar ironisch genoeg vooral de Duitsers over klagen). Het maakt de Duitse fixatie op de begrotingsregels – waar ze meer doen dag gevraagd – ook behoorlijk hypocriet. Als de Franse staat even weinig zou investeren als de Duitse, zou deze meteen onder de 3%-norm duiken en niet langer in overtreding zijn. Daar zou werkelijk niemand een voordeel aan hebben, maar de regels zouden wel gerespecteerd zijn. Merkel zal de Duitsers moeten diets maken dat het onzinnig en onhoudbaar is om van de eurozone een begrotingsstrafkamp te maken.

Goedkopere en flexibelere arbeid

De derde mythe: “Duitsland heeft zijn huidige economische succes te danken aan de Schröder-hervormingen van begin jaren 2000. Zij zijn het te volgen voorbeeld.” De Duitse economist Christian Odendahl en Thomas Piketty toonden recent aan dat ook dit genuanceerd moet worden. Odendahl maakte duidelijk dat de link tussen hervormingen en succes helemaal niet zo sterk is. Duitsland had vooral geluk dat China en de andere BRIC-landen nét tijdens de hervormingen voor een sterke vraag naar Duitse export zorgden. Bovendien is arbeid in Duitsland door de hervormingen goedkoper en flexibeler geworden, maar nauwelijks productiever. Dat wordt aangetoond door Piketty: de Duitsers hebben blijkbaar gekozen om met meer mensen minder uren te werken aan een lager loon en om minder te importeren dan te exporteren. Dat model leidt tot veel tewerkstelling, maar evengoed tot sociale scheeftrekkingen in Duitsland en economische scheeftrekkingen in de eurozone. Als elk land in de eurozone hetzelfde doet als Duitsland, dan is die meteen in crisis. Wat in de jaren 2011-2013 ook gebeurde. De correctie van de lage lonen is ingezet onder Merkel III. De exportmeister zal onder Merkel IV een investeringsmeister moeten worden. Ook op sociaal vlak want nu zijn toekomstkansen er zeer ongelijk verdeeld.

De Duitsers sparen, hervormen, houden zich aan de regels. Zo luidt alvast het cliché. Sommigen zien er allicht ook een vorm van identiteit in. In feite legt het een moreel laagje vernis op een EU-beleid dat steunt op macht en economische sterkte. Duitsland leeft op een wolk van eigendunk. Als Merkel in haar vierde termijn de redder van Europa wil worden, zal ze haar eigen kiezers een paar oncomfortabele waarheden moeten vertellen.