Het drugsgeweld in Antwerpen laaide weer op deze zomer. Operatie Nachtwacht werd opgezet, tientallen mensen werden opgepakt. Maar drugsgeld zit overal in onze samenleving. ‘En dus moet het over veel meer gaan dan het oppakken van drugscriminelen’, vinden experts Guido Vermeiren en Pieter Tops.
In augustus van 2020 ging het drugsgeweld plots crescendo in de wijken Deurne-Noord en Borgerhout. Granaten ontploften, auto’s werden in brand gestoken en gevels werden beschoten. Er moest iets gebeuren, daarover was iedereen het eens in de Koekenstad. Waarop burgemeester Bart De Wever (N-VA) Operatie Nachtwacht lanceerde, ‘de grootste veiligheidsoperatie van de voorbije twintig jaar’. Begin november maakte de Antwerpse politie de resultaten van de eerste twee maanden bekend. 78 mensen werden gearresteerd en verschillende kleine hoeveelheden drugs, voertuigen, wapens en ongeveer 22.000 euro cash werden in beslag genomen. Duizenden personen en 215 panden zijn gecontroleerd. Ondanks de kritiek dat Operatie Nachtwacht hooguit tot de vangst van kleine criminelen leidt, vindt burgemeester De Wever dat de actie wel degelijk nuttig is. De operatie gaat nog enkele maanden door, daarna volgt een evaluatie.
Synthetische drugslabs zijn enorm belastend voor het milieu. Hun afval is gevaarlijk en kan in het drinkwater terechtkomen.
Intussen deden politie en douane in de haven van Antwerpen heel wat drugsvangsten. Tussen januari en half november werd 58.162 kilo cocaïne in beslag genomen. De douane voorspelt dat ze eind dit jaar op meer zal uitkomen dan in 2019, toen 61.806 kilo werd gevonden.
Kers op de taart is de buit van Operatie Costa, een enorme cocaïnevangst van minstens 11.500 kilo die eind oktober plaatsvond en waarvan een ex-rijkswachter de spilfiguur blijkt. De 77-jarige Willy Van Mechelen was actief als tussenpersoon voor de Limburgse geldschieters en de ‘uithalers’ van de coke in Antwerpen. De waarde van de onderschepte cocaïne uit Costa Rica komt in de buurt van maar liefst 1 miljard euro. 22 mensen zitten in de cel, intussen werden nog enkele containers van de bende van Van Mechelen onderschept in de Antwerpse haven. Het federaal parket heeft het over de ‘grootste overzeese vangst ooit’.
Opvallend is dat niet het Antwerpse gerecht de leiding van Operatie Costa op zich nam. Die eer viel te beurt aan het parket van Limburg en de Limburgse federale gerechtelijke politie (FGP). ‘We konden dit alleen voor elkaar krijgen door samenwerking met het federaal parket en het parket van Antwerpen, het strafdossier werd trouwens gefederaliseerd’, nuanceert Guido Vermeiren, de Limburgse procureur des Konings. Volgens hem blijft het drugsprobleem lang niet alleen tot Antwerpen beperkt: ‘Er komen grote hoeveelheden drugs aan in de Antwerpse haven en dat levert uiteraard heel wat problemen op, omdat alles zich daar concentreert. Maar de opdrachtgevers, de mensen die de drugs financieren, zitten vaak niet in Antwerpen. Ze werken vanuit Nederland en vanuit Limburg. Om die te kunnen oppakken, moeten we dus ruimer kijken dan Antwerpen.’
Het Limburgse parket weet al langer dat heel wat drugsfinanciers uit Limburg komen. ‘We zien geregeld mensen die op grote schaal cocaïne invoeren op initiatief vanuit Limburg. Tijdens Operatie Costa is gebleken dat het Antwerpse drugsmilieu nogal sterk met Limburg is verbonden.’
Die Limburgse connectie is deels historisch, omdat er in het verleden in de provincie een aantal zaken speelden rond de ‘ndrangheta, de Italiaanse maffia. Heel wat mijnwerkers uit de streek hadden familiebanden met Italië. Toch hebben de huidige drugsinvesteerders in Limburg volgens Vermeiren weinig te maken met de traditionele maffia. Ze lijken eerder een gevolg van de grenscriminaliteit. ‘De cannabisteelt en de synthetische drugs zijn in onze provincie op gang gebracht door Nederlandse grenscriminelen. We zien dat deze mensen op den duur ook andere soorten criminaliteit uitoefenen, zolang het maar geld opbrengt. De invoer van cocaïne is een deel van dat verhaal, denk ik.’
In Limburg verblijft een ‘hele laag mensen’ die crimineel geld bezit, stelt de procureur. ‘Ze investeren in van alles, onder andere in cocaïne. Daarnaast hebben we in Limburg een gigantisch probleem met synthetische drugs. Er zijn dit jaar al veertien laboratoria opgerold, dat is 70 procent van alle labs in België. We hebben berekend dat die labs per jaar minstens een miljard euro winst opleveren. Die winst wordt hoe dan ook ergens in geïnvesteerd.’
In Canada is de illegale markt voor cannabis niet verdwenen door de legalisering.
Het gevaarlijke aan de drugshandel, zegt Vermeiren, is dat het geld dat ermee wordt verdiend in verschillende lagen van onze samenleving terechtkomt. ‘Net als in Antwerpen zit het drugsgeld verweven in winkels, cafés, bedrijven en sportclubs. Al die medewerkers worden betaald en hoewel ze weten dat er een reukje aan dat geld zit, gaat een aantal ervan uit dat hun bijdrage niet zo veel kwaad kan. Op die manier wordt de samenleving ondermijnd door crimineel geld dat de weg vindt naar legale bedrijven. Soms gebeurt dat omdat een bedrijf in de macht komt van een organisatie, maar soms ook omdat criminelen gewoon investeren in legale firma’s. Zo hadden we hier een transportbedrijf dat bijzonder snel uitbreidde. Er werden steeds nieuwe vrachtwagens aangekocht, het kon niet op. Tot we achterhaalden wat er aan de hand was. De firma bracht elke week drugs naar Engeland.’
Verregaande gevolgen
‘De drugshandel verspreidt zich als een olievlek, zowel in België als in Nederland’, zegt Pieter Tops, hoogleraar in Leiden en lector aan de Nederlandse Politieacademie. In oktober verscheen zijn boek Nederland Drugsland dat hij samen met journalist Jan Tromp schreef en waarin Bart De Wever zijn mening geeft over het drugsprobleem in Antwerpen. De Wevers opmerking dat we de optie om drugs te legaliseren onder ogen moesten zien, zorgde voor opschudding maar werd meteen weer ontkracht door zijn reactie op Twitter: ‘Ik ben tegen iedere legalisering van drugs.’
In Nederland Drugsland waarschuwt ook Pieter Tops voor de ondermijnende effecten van drugsgeld op de samenleving. ‘De Nederlandse en Belgische drugsmarkt zijn verweven op vlak van cannabis, synthetische drugs, xtc, amfetaminen en cocaïne. Een deel van de handel in België vindt plaats onder Nederlandse leiding, maar er is een toename van Belgische organisaties die op zelfstandige basis opereren.’
De financiële belangen rond de drugshandel zijn op drie niveaus voelbaar, stelt Tops. ‘In de eerste plaats op sociaal vlak. Het milieu trekt mensen aan die niet per se criminele bedoelingen hebben, maar die de verleiding van de status en het gemakkelijke geld niet kunnen weerstaan. Dat geldt voor boeren, vissers, middenstanders, scholieren: mensen uit alle lagen van de bevolking. Hun levens worden zwaar beïnvloed door de extra centen die ze bijverdienen en dat heeft verregaande gevolgen. Probeer dat als maatschappij maar eens terug te draaien. Want hoe krijg je die mensen weer het normale leven in?’
Ook het economische systeem wordt aangetast, vervolgt de hoogleraar. ‘Soms leidt dat tot concurrentievervalsing, waardoor bepaalde bedrijven wel kunnen overleven en andere niet. Dat legt een zware last op het bedrijfsleven.’
In Nederland, en dat zal in België niet anders zijn, zegt Tops, moeten banken verdachte of onregelmatige transacties aangeven. Dat gebeurde lange tijd op een halfslachtige manier, maar sinds de ING-bank enkele jaren geleden een boete van rond de 750 miljoen euro moest betalen, maken banken meer werk van de meldingsplicht. ‘Wat blijkt? Dat al die meldingen tot heel weinig leiden, want de capaciteit van de opsporingsinstanties schiet schromelijk tekort. Het is een voorbeeld van hoe criminele geldstromen een voortdurende last leggen op het normale economische functioneren.’
Derde factor die wordt aangetast is de criminele doorwerking. Uiteindelijk gaat het eigenlijk niet eens om de drugs zelf, denkt Tops, maar om alle verstrekkende gevolgen. ‘Om het stevig uit te drukken: het gaat om het overeind houden van de rechtvaardige, fatsoenlijke samenleving en om te voorkomen dat het illegale deel een te grote aantrekkingskracht krijgt op allerlei mensen. Er staat echt wel iets op het spel.’
Martelkamer
Loopt het bij ons zo’n vaart als bij de Nederlanders? Het geweld met granaten beperkt zich alvast niet tot Antwerpen, concludeert Guido Vermeiren. ‘Ook in Limburg worden handgranaten ingezet, dit jaar al meerdere keren. Misschien minder frequent dan in Antwerpen, maar alles bij elkaar vindt er bij ons evenveel geweld plaats. We hebben de voorbije jaren telkens een dertigtal afrekeningen gezien die gelinkt waren aan de georganiseerde drugscriminaliteit, zowel van synthetische drugs als cocaïne. Vorig jaar werd een man gegijzeld na een mislukte drugsdeal. Hij werd een paar dagen gefolterd, uiteindelijk vonden we hem dood terug. In dezelfde context hebben we een moord gehad en ook een schietpartij waarbij iemand het maar net overleefde. Dat is keihard geweld.’
Legalisering is volgens mij geen oplossing. Ik denk dat het nuttiger is uit te zoeken waarom de vraag zo is toegenomen.
In Antwerpen lijken de granaten eerder als waarschuwing bedoeld, denkt Vermeiren. ‘Want er vallen meestal geen gewonden of doden bij de aanslagen. Als ze iemand zouden willen doden, dan doen ze het.’
De reden voor het harde geweld in Limburg kan te maken hebben met de synthetische drugslaboratoria waar veel Nederlanders werken, vermoedt Vermeiren. In Nederland gaat het er al jaren bijzonder hard aan toe in het criminele drugsmilieu. Er vallen meer doden dan in België, zelfs een advocaat moest het ontgelden. Ook ontdekte de Nederlandse politie een martelkamer waar criminelen werden aangepakt. In Antwerpen is de cocaïnehandel voor een groot deel in handen van een paar Marokkaanse families die elkaar allemaal kennen. Daardoor zijn de onderlinge banden vaak hechter en vindt er minder zwaar geweld plaats dan onder de Nederlandse ‘mocromaffia’ die uit diverse bendes bestaat, afkomstig uit verschillende delen van het land.
Hoe dan ook is het toenemende drugsgeweld in Antwerpen én in andere provincies reden voor grote bezorgdheid. Vermeiren sloeg samen met de Antwerpse procureur Franky De Keyzer en federaal procureur Frédéric Van Leeuw onlangs alarm tijdens een persconferentie. De drie vroegen om ‘een structurele injectie op vlak van mensen en middelen om deze kanker te bestrijden’.
Van Leeuw waarschuwde dat criminelen doordringen tot in de hoogste regionen van de maatschappij en de legale wereld proberen te besmetten met geld van criminele oorsprong. Franky De Keyzer riep op om de wetgeving te veranderen die het parket en de politie belet om gegevens te delen met de fiscus. Vermeiren is het daarmee eens: ‘Maar daarnaast moeten we ook beter samenwerken met andere bestuurlijke overheden. Zo moet een haven volledig kunnen worden afgesloten en hebben we meer middelen nodig om te zoeken naar de top van een organisatie. In Limburg is de politie absoluut onderbemand voor de zware drugsproblematiek. Er zit veel meer aan vast dan het oppakken van drugscriminelen. Neem de synthetische drugslabs, die zijn enorm belastend voor het milieu. Het afval dat wordt gedumpt is gevaarlijk en kan in het drinkwater terechtkomen. Daar moeten we aan preventie doen. In Nederland troffen ze in 2016 MDMA-resten van xtc-productie aan in maisplanten. Ik bedoel maar. Er is op alle niveaus werk aan de winkel.’
Gecontroleerde regulering
Over legalisering en of dat een oplossing kan bieden, lopen de meningen ver uiteen. ‘De vraag naar drugs neemt niet af met een verbod’, klinkt het enerzijds. ‘Het druggebruik zal juist toenemen als je het legaliseert’, luidt het aan de andere kant.
‘Het is een illusie dat de drugscriminaliteit zonder meer zal verdwijnen als je drugs legaliseert’, stelt Pieter Tops. ‘Daar is tot nu toe geen enkel bewijs voor. Vorig jaar was ik in Canada, waar cannabis is gelegaliseerd. Blijkt dat de illegale markt voor cannabis niet verdwijnt door de legalisering. Zo’n 30 procent van de cannabis wordt legaal verkocht, volgens cijfers van een half jaar geleden. Dat is niet zo vreemd, want op de illegale markt kunnen ze lagere prijzen vragen en het THC-gehalte verhogen. Daarnaast kunnen ze op lucratieve wijze exporteren van Canada naar de VS. Kortom: voor criminelen is legalisering geen reden om hun productie te stoppen.’
Ik vind niet dat het er harder of grimmiger aan toegaat dit jaar.
Wil je naar een systeem van regulering, dan moet je fors investeren in een repressieve aanpak van de drugscriminaliteit, omdat je het legale systeem een tijd lang moet beschermen tegen de kracht van die criminele wereld, concludeert Tops. ‘Een gecontroleerde regulering waar de overheid streng op toeziet lijkt een redelijke uitweg’, denkt hij. ‘Dat werkt alleen in internationaal verband met een aantal landen. Maar het is de moeite waard om er over na te denken.’
‘Firma maffia’
Dat er koppen zullen rollen in het milieu na de enorme vangst van Operatie Costa, klonk het daags nadien in Antwerpen. Niet letterlijk zoals in Nederland, waar de Amsterdamse politie een hoofd op straat aantrof, maar het is niet ondenkbaar dat een aantal mensen het gelag zal moeten betalen. ‘Als je de waarde berekent van enkele tonnen cocaïne, kom je uit op een som van 9 of 10 getallen’, redeneert Mounir Souidi van het Antwerpse advocatenkantoor Souidi & Souidi dat hij met zijn broer Omar runt. Hij vertegenwoordigt een van de verdachten van Operatie Costa. ‘Als een legaal bedrijf pakweg 100 miljoen euro verliest door een grote fout, heeft dat onherroepelijk gevolgen voor een aantal medewerkers. Hetzelfde geldt voor de “firma maffia”, zoals ik het altijd noem. Na een inbeslagname van een grote drugsvangst stellen we vaak vast dat er mensen verdwijnen of dat er in het milieu eisen worden gesteld over terugbetalingen, op eender welke wijze.’
Of Operatie Nachtwacht meer nut heeft dan alleen de vangst van kleine drugscriminelen, betwijfelt Mounir Souidi. ‘De overheid kan het zich natuurlijk niet permitteren om niets te doen, dus moet ze op een professionele wijze optreden, of dat nu Nachtwacht wordt genoemd of Stroomplan (in 2018, nvdr) doet er niet toe. Het ene initiatief is al succesvoller dan het andere maar volgens mij kan de oorlog tegen drugs nooit worden gewonnen.’
De drugsproblematiek kent vele lagen, stelt Souidi. ‘Ik ben nu 41 jaar en ik constateer dat de vraag sterk is gestegen vergeleken met tien of twintig jaar geleden. Dan kun je debatteren over legalisering, maar dat is geen oplossing. Ik denk dat het nuttiger is om uit te zoeken waaróm die vraag zo is toegenomen.’ Of er paniek is in de criminele wereld na Operatie Costa, betwijfelt de advocaat. ‘Ik begrijp dat de politie blij is met zo’n vangst, maar om de werkelijke impact daarvan op het drugsmilieu te kunnen inschatten, zou je moeten weten hoeveel drugs binnenkomen. Het zal pas na verloop van tijd duidelijk worden wat de gevolgen zijn.’
Intussen is het voor hem en zijn broer business as usual, concludeert de strafpleiter. ‘Ik vind niet dat het er harder of grimmiger aan toegaat dit jaar. Buiten het feit dat er meer advocaten in het vizier worden genomen door het Openbaar Ministerie. Soms terecht, maar ook heel vaak onterecht. Voor het overige zie ik geen verschil met de afgelopen jaren. Het wordt niet erger, maar het wordt ook niet beter.’
Het jaaroverzicht van Knack 2020
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
