‘Draait het bij veel ‘verantwoorde consumenten’ niet meer om zelfvleierij dan om de wereld veranderen?’

Het gaat er bij de ethische consumenten helemaal niet om de wereld te veranderen. Het gaat hen erom hun morele superioriteit te tonen, vindt Brendan O’Neill. ‘Hun lichaam wordt als een tempel, iets waarvoor we offers dienen te brengen.’

Het is tijd voor een update van de zeven hoofdzonden. Neem gulzigheid eruit – want wat is eigenlijk mis met een beetje schransen? – en vervang het door verantwoord eten. Want al die nobele foodies, die weigeren hun lichaam te vervuilen met wat zij zien als verderfelijke kost, zijn wat mij betreft heel wat irritanter dan de bourgondiërs die graag een stukje taart eten.

Die ethische eters zijn overal. Het omvat het groeiende leger van de vaak zo humorloze vegetariërs, uiteraard, maar ook hun extreme neefjes: de veganisten. Die groep dijt ook al eveneens uit. In 2006 waren er nog 150 duizend Britten die dierlijke producten vermeden, vandaag zijn het er meer dan 540 duizend.

Volgens kenners komt het onder meer door sociale media, waardoor de vleesetende mens in groten getale overschakelt naar blaadjes en noten. Want als we op Instagram een foto zien van een schaaltje linzen of van Gwyneth Paltrow die zo prachtig straalt als ze gepureerde spinazie heeft weggewerkt, tja, dan kunnen we ons kennelijk niet meer inhouden. Ik heb het altijd al zo heerlijk ironisch gevonden hoe de verantwoordelijke consumenten zichzelf zien als het moedige verzet tegen de consumentencultuur, terwijl een of andere beroemdheid maar met de ogen hoeft te knipperen om ze een salade aan te praten.

Lokaal, fairtrade en biologisch

En er zijn natuurlijk nog de locavoren, die alleen maar eten wat in een omtrek van 160,93 kilometer wordt verbouwd. Eh, noemden we dat vroeger niet gewoon protectionisme? Althans, als ethische consumenten het een goed idee vinden om lokale industrieën overeind te houden door de sappige, zongerijpte vruchten van straatarme boeren in Afrika of Latijs-Amerika te weren, dan hebben zij en ik een ander idee van wat “ethisch” betekent.

Dan is er nog de lobby van de bilogische voeding. Zij willen graag zeker weten dat iedere hap chocolade en iedere slok koffie die ze nemen, vergezeld gaat met de prettige wetenschap dat de arme boeren die het spul hebben gemaakt geen pesticiden hebben gebruikt of grote machines, maar dat ze in plaats daarvan kei- en keihard hebben gewerkt met hun blote handen en een kromme rug.

Oh, en laten we de freegans niet vergeten, die alleen maar eten wat is weggegooid. Bij wijze van protest tegen het kapitalisme. Of zoiets. Ze lijken op zwervers die het vuil ophalen, maar meestal komen ze uit de middenklasse.

Moreel superieur

Er zijn nu zelfs restaurants die je beloven dat je er “vrij van schaamte” kunt dineren. Zoals The Grain Store in Londen, waar je niet alleen biologisch, maar zelfs klimaatneutraal kunt eten. Dus wat je eet, is niet alleen goed voor lichaam, maar ook voor je ego: het is een streling van je morele superioriteit.

En dat is nou precies wat ik zo ergerlijk vind aan dat verantwoord eten: het is zelfvleierij. Het gaat helemaal niet om “de wereld veranderen”, want met een clubje dat de Big Mac laat staan en een bonenburger gaat eten, ga je Het Systeem niet omvergooien. Je gaat trouwens nog niet eens een deuk slaan in een pakje low-fat boter, want het aantal koeien dat wordt afgeslacht voor vlees zal er echt niet wezenlijk door afnemen.

Nee, bij verantwoord eten gaat het er vooral om om jezelf moreel schoon te houden, om je af te zetten tegen al die anderen die al die rommel eten.

Vette hap

Dit is wat de Franse socioloog Pierre Bourdieu “distinctie” noemde: het verschijnsel waarbij je je status verhoogt door je keuzes in smaak (of dat nu gaat om wat je eet, welke meubels je koopt of naar welke muziek je luistert) te laten afwijken van de groep die je minder acht.

De vegetariërs, veganisten, locavores, freegans, fair-tradetariërs, biologovores, of hoe ze ook mogen heten: zij hebben het nodig dat McDonald’s een vette hap voor de massa frituurt en dat grote, gemene bedrijven het wagen om fruit en groente in te vliegen van Kenia naar de Carrefour, want zonder al die vreselijke toestanden zouden ze niets meer hebben om zich mee te onderscheiden.

Ze praten dan wel over junk food, maar met “junk” verwijzen ze eigenlijk naar de mensen die het eten.

Een markt voor zwoegen en ploeteren

Sterker nog, voor zover verantwoord eten enig invloed op de wereld heeft, is dat een slechte invloed. Rapporten laten zien dat sommige Afrikaanse boeren ervoor kiezen om vast te houden aan de biologische werkwijze – ofwel: zwoegen en ploeteren – omdat ze weten dat er in Europa een markt voor is. Die boeren zijn in feite de knechten van de blanke, hoogopgeleide middenklasse in grote, moderne, Westerse steden, die hun ogen voor hen sluiten.

Experts hebben ook aangetoond dat fruit dat wordt ingevlogen uit Afrika doorgaans een lagere “ecologische voetafdruk” hebben dan fruit dat om de hoek wordt verbouwd. Waarom? Omdat in een land met uitbundige zon het spul heel wat minder technologie en electriciteit nodig heeft. Dus de “eco-bewuste” locavoren brengen misschien wel meer schade aan Moeder Aarde dan de moeder die bij de Aldi haar goedkope Afrikaanse boontjes inslaat voor haar gezin.

Het zuivere zelf

Als u mij toestaat een beetje sociologisch te worden: verantwoord eten staat symbool voor de afbrokkeling van het publieke, sociale leven. Nu mensen zich niet langer onderdeel voelen van een groter geheel, of dat ze de toekomst nog kunnen vormgeven, keren ze naar binnen. Ze raken geobsedeerd door hun eigen gezondheid. Ze richten zich zodanig op hun nietige zelf, dat ze die zo zuiver mogelijk willen behouden. Het lichaam wordt als een tempel, iets waarvoor we offers dienen te brengen.

Daarmee zijn we bij een andere hoofdzonde aangekomen: hoogmoed, want die verantwoorde consumenten lopen uiteindelijk behoorlijk opschepperig te doen over zichzelf. Kunnen ze, in plaats daarvan, niet gewoon eens gaan genieten van het leven, of nadenken hoe het leven écht beter kan worden?