‘Draaideur tussen politiek en vastgoed: als het druppelt in Gent, regent het in Antwerpen’

‘Als er één les is die we moeten trekken uit de vastgoedschandalen, dan wel dat we de draaideur tussen de politiek en het bedrijfsleven maar beter dicht lassen’, schrijft Tom De Meester (PVDA) naar aanleiding van de verschillende grote vastgoeddossiers in Antwerpen en Gent.

Bijna 15 jaar heeft voetbalminnend Gent moeten wachten op de Ghelamco-arena. Maar weinigen kennen de schimmige deals in de schaduw van het voetbalstadion. Het is de ondertussen voor fraude veroordeelde Optima-baas Jeroen Piqueur die ergens in 2004 met architect John Bontinck de cvba Arteveldestadion opricht. Samen beslissen ze om de grootste voetbaltempel van het land bouwen. Eind 2005 stapt ook het Gentse stadsbestuur aan boord van het publiek-private vehikel. ‘In geen enkel land wordt er een stadion gebouwd zonder wedstrijd’, zal architectuurdocent Marc Dubois (KULeuven) later getuigen voor de Optima-commissie. In België kan dat. ‘Hier gebeurt dat onderhands, in een sfeer van ons-kent-ons.’ Een keuze met noodlottige gevolgen voor de samenleving. Want Jeroen Piqueur ruikt geld. Véél geld.

Een handtekening van goud

Optima-baas Piqueur wil het voetbalstadion alleen maar financieren als hij in ruil ook de braakliggende terreinen aan de overkant van de straat mag volbouwen met winkels en kantoren. ‘Het concept was een verlieslatend voetbalstadion voor AA Gent bouwen en via commerciële ontwikkeling op twee aanpalende sites onze winst verzekeren’, verklaart een openhartige Jeroen Piqueur achteraf. Er was maar één probleem. Het Ruimtelijk Uitvoeringsplan nr. 60 voor de site Akkerhage-Ottergemsesteenweg voorzag een maximale bouwhoogte van 20 meter, en dat vond Jeroen Piqueur maar magertjes.

Het Laatste Nieuws onthulde deze week hoe architect Bontinck, de vennoot van Piqueur in Arteveldestadion, begint te lobbyen en druk zet op het stadsbestuur om het RUP aan te passen, wat uiteindelijk ook gebeurt. De bouwhoogte wordt verdubbeld tot 40 meter. Opmerkelijk genoeg ziet de Gecoro-adviescommissie daar geen graten in. En ook de gemeenteraad bezegelt de deal zonder morren. Alleen Groen stemt tegen, naar verluidt omdat er geen inrichtingsplan was toegevoegd bij het dossier.

Volgens Termont was een wijziging van het RUP absoluut nodig ‘omwille van de landschappelijk-stedenbouwkundige eenvormigheid van het geheel’ (sic) en ‘omdat Gent nood had aan heel wat extra kantoorruimte’.

Die argumentatie is volgens ons wel heel erg dunnetjes. Het was Optima-baas Jeroen Piqueur die zat te azen op ‘heel wat extra kantoorruimte’. De Gentenaars hebben vooral betaalbare woningen nodig, maar die kun je – in tegenstelling tot de Blue Towers – niet verhuren aan 155 euro per vierkante meter. Het gemeenteraadsbesluit notuleert dat ‘een bouwhoogte van maximaal 40 meter is in deze omgeving met nog hoge gebouwen (cfr het voetbalstadion) landschappelijk aanvaardbaar’ is. Maar of het ook maatschappelijk aanvaardbaar is? Hoort een stadsbestuur niet in volle onafhankelijkheid het publieke belang te verdedigen, in plaats van lucratieve projecten van private projectontwikkelaars te faciliteren?

Duidelijke schotten tussen politiek en bedrijfsleven

‘Er moeten duidelijkere schotten komen tussen de politiek en het bedrijfsleven’, benadrukt professor Stedenbouw Tom Coppens (Uantwerpen) aan Apache. ‘Een aanpassing aan een RUP is vrij gereguleerd. Er moet een openbaar onderzoek komen en de aanpassing moet voorgelegd worden aan allerhande adviesinstanties en de gemeenteraad. Ofwel heeft iedereen liggen slapen, ofwel zijn er goede argumenten te bedenken waarom het wel mogelijk is. Maar dat moet in principe in functie van het algemeen belang. Als er draaideuren zijn, dan roept dat op zijn minst vragen op.’

In de Optima-commissie zou burgemeester Termont met de hand op het hart verklaren dat ‘ons college en ikzelf nooit politieke tussenkomsten gedaan hebben voor om het even welk privaat bedrijf, laat staan dat we dat voor Optima zouden doen’. Tja. Dat is natuurlijk moeilijk vol te houden. Een bedrijf, Optima in dit geval, neemt een optie op een lap grond, en als Optima de site begint te ontwikkelen verdubbelt het stadsbestuur plots, op vraag van dat bedrijf, de waarde van die grond.

Ongeveer tegelijk stapt de Stad Gent, via het stadsontwikkelingsbedrijf SOGent, als zakenpartner van Optima aan boord van de vennootschap Arteveldestadion. Is dat illegaal? Neen. Maar het roept veel vragen op. Veel dichter kunnen politiek en vastgoed niet tegen elkaar aanschurken.

Die andere Termont

Experten schatten de Blue Towers op een slordige 150 miljoen euro, de duurste kantoortorens van heel Vlaanderen. Dat heeft Ghelamco – de huidige eigenaar van de torens – te danken aan de aanpassing van het RUP in 2005. De Optima-consultant die tussen 2002 en 2006 verantwoordelijk was voor het Blue Towers-project heette David Termont, een voormalige topmedewerker van… Daniël Termont. David Termont was op het kabinet van de burgemeester de grote gangmanker van het stadiondossier, maar vond plots de job van zijn leven en stapte over naar Optima-bankier Jeroen Piqueur.

Over de transfersom is niets bekend, maar de carrièreswitch van David Termont is het zoveelste voorbeeld van de ‘draaideur’ tussen de politiek en de vastgoedwereld. David Termont is overigens lang niet de enige Gentenaar op de loonlijst van Optima. Ook provinciaal gedeputeerde Geert Versnick, de ‘fixer’ van Open VLD, kluste schaamteloos bij voor de vastgoedpoot van Optima.

En wie herinnert zich SP.A-coryfee Luc Van den Bossche nog? Als op 18 september 2008 de eerste steen wordt gelegd van het toekomstige voetbalstadion is het burgemeester Termont die de mortel schept, samen met Jeroen Piqueur en… Luc Van den Bossche. De voormalige socialistische minister was door het stadsbestuur aangezocht als ‘onafhankelijke’ voorzitter van het Arteveldestadion, maar Van den Bossche kiest al snel eieren voor zijn geld.

In augustus 2008 werd Van den Bossche, die als topman op de luchthaven van Zaventem een slordige 700.000 euro per jaar verdiende, door blingblingbankier Piqueur binnengehaald, eerst als bestuursvoorzitter van Optima en later als voltijds CEO. Een straffer staaltje van de draaideur tussen politiek en bedrijfsleven is nauwelijks te bedenken. Of het moet het bestuursmandaat van ex-Europees commissaris Karel De Gucht bij staalbedrijf Arcelor Mittal zijn – een bijbaantje van 144.000 euro per jaar.

‘A tale of two cities’

De Gentse N-VA-afdeling was er als de kippen bij om een graantje mee te pikken van het Gentse vastgoedschandaal. ‘Pure vriendjespolitiek!’ Volgens lijsttrekster Anneleen van Bossuyt is er ‘nood aan een frisse wind in Gent’. Is van Bossuyt al vergeten hoe een jolige Bart De Wever en zijn halve schepencollege in sterrenrestaurant ’t Fornuis de verjaardag vierden van Erik Van Der Paal, de omstreden vastgoedontwikkelaar van Land Invest Group? Eén dag later geeft het Antwerpse stadsbestuur Land Invest Group groen licht voor de bouw van vier hoge woontorens op de Slachthuissite, ook al zijn de adviezen van de stedelijke diensten – anders dan in Gent – ronduit vernietigend. Voor het Antwerpse college telt slechts één doel: projectontwikkelaar Land Invest Group op haar wenken bedienen. De bouwpromotor mag op de Slachthuissite niet minder dan 2.400 dure appartementen bouwen, meteen het grootste woningbouwproject van Antwerpen.

‘Bent u ook achterovergevallen van het nieuws?’, schrijft Siegfried Bracke op zijn Facebookpagina. ‘Hoe een medewerker van Termont zijn kabinet verlaat maar meteen betaald wordt door Optima?’ Bracke schijnt niet te beseffen dat de vastgoedvaudeville zich niet alleen in de ‘rode bananenrepubliek’ Gent afspeelt, maar evengoed in het Romeinse keizerrijk van Bart De Wever.

Was het niet Joeri Dillen, tot in de zomer van 2012 vastgoedadviseur van schepen Ludo Van Campenhout, die enkele maanden voor de verkiezingen het kabinet verliet om als operationeel directeur aan de slag te gaan bij… Land Invest Group? En keerde diezelfde Joeri Dillen eind 2012 niet terug op het politieke toneel als onderhandelaar voor de N-VA bij de Antwerpse formatiegesprekken? Bij de start van het nieuwe bestuur wordt mijnheer Dillen uiteindelijk kabinetschef van burgemeester Bart De Wever. Hij zal aanblijven tot Land Invest Group, via haar dochtervennootschap Tunnelplaats, de bouwvergunning op zak heeft voor de 44 meter hoge Lins Tower op de oude Renaultsite. Veel schaamtelozer moet het niet worden.

Er lopen opmerkelijke parallellen tussen de Blue Towers in Gent en de Lins Tower in Antwerpen. In beide gevallen wordt de maximum bouwhoogte verdubbeld op eenvoudige vraag van de bouwheer. In beide gevallen koopt de vastgoedontwikkelaar zonder gêne een kabinetschef weg, kwestie van het project vlot te trekken. In beide gevallen wordt een verwaarloosde locatie, respecievelijk de gronden tegenover het Arteveldestadion, en een oude Renault-site, plots een onuitputtelijke bron van cash flow. Stadsontwikkeling lijkt wel pure alchemie. Met behulp van old boys-netwerken en de juiste politieke relais veranderen slimme projectontwikkelaars oud lood in kostbaar goud.

De macht van het grote geld

De Blue Towers in Gent zijn geen uitzondering. Kijk naar de Queen Towers, twee megalomane woontorens die Optima Global Estate, de vastgoeddochter van Optima, samen met Eurostation mocht bouwen aan het station Gent-Sint-Pieters. Ook daar wordt het ruimtelijk plan gewijzigd in het voordeel van de projectontwikkelaars. Het RUP voorzag één ‘slanke toren’, maar daar maakte het stadsbestuur prompt twéé van, 30 meter hoger bovendien dan wettelijk toegelaten. Conclusie van het buurtcomité: ‘De stad pleziert Eurostation, Electrabel, Optima en wellicht nog ander groot kapitaal, maar niet de Gentenaars die in die buurt wonen. Het private belang van instanties met centen primeert.’

De bouwvergunning van de Queen Towers werd uiteindelijk in hoger beroep definitief geschorst, maar de vastgoedconnecties in de Arteveldestad blijven bestaan. In de Ecowijk in Gentbrugge – een project van SOGent en bouwpromotor Bopro waren oorspronkelijk 200 woningen voorzien, waarvan 20 procent sociale woningen. Tot verbazing van de buurtbewoners mag de projectontwikkelaar uiteindelijk 300 woningen bouwen in de nieuwe wijk en blijken de 20 procent sociale woningen plotseling geschrapt. ‘Dit is geen Ecowijk, maar eerder een Eurowijk, gekaapt door projectontwikkelaars’, aldus het buurtcomité. ‘Wie beslist zoiets? Is Bopro plots baas in de stad? Wie doet wie hier een plezier?’

Als het druppelt in Gent, regent het in Antwerpen. Er valt niet naast te kijken: Land Invest Group heeft zich, dankzij gepriviligeerde connecties met het Antwerpse stadsbestuur, in no time opgewerkt tot dé vastgoedontwikkelaar van ’t Stad. Land Invest Group, een onverwachte entente tussen Van Der Paal, Optima en – o ironie – het Luikse pensioenfonds Ogeo Fund. Land Invest Group, dat op enkele jaren tijd het ene na het andere prestigieuze bouwproject in de wacht sleepte. Vier torenflats op ’t Eilandje, met appartementen tot 2 miljoen euro. De Slachthuissite bij het Sportpaleis. De Lins Tower. Bart De Wever maakt niet eens een geheim van zijn nauwe banden met Van der Paal. Wat zou een stad zijn zonder ambitieuze projectontwikkelaars?

In Antwerpen plooit Bart De Wever zich ondertussen dubbel voor de ‘Van Thillo Tower’. Mediamagnaat Van Thillo plant in wat nu nog een een gigantische bouwput is nabij het Antwerpse Centraal Station een heuse ‘News City’ voor de redacties van VTM Nieuws, Humo, De Morgen en Het Laatste Nieuws. Het Antwerpse stadsontwikkelingsbedrijf AG Vespa leurde al een tijdje met de grond. Het was Crepain Binst Architecture die voor de Persgroep Publishing van Christian Van Thillo uiteindelijk de jackpot binnenhaalde – en twee andere kandidaten het nakijken gaf. De onderzoeksjournalisten van Apache onthullen hoe Guy Mertens, adviseur van schepen voor stadsontwikkeling Rob Van de Velde (N-VA) nét voor de definitieve beslissing plots voor Crepain Binst Architecture ging werken. Dat zal vast toeval zijn.

Draaideurpolitiek

De sluipende besluitvorming door ons-kent-ons-netwerken van politici en betonboeren staat haaks op democratische transparantie en inspraak. Waarom was het stadsbestuur zo gul voor lucratieve vastgoedprojecten, maar was er nooit geld voor betaalbare huurwoningen of de renovatie van sociale woningen? De wooncrisis in Gent, Antwerpen en andere grote steden is geen natuurramp, maar het onvermijdelijke gevolg van een stadsontwikkeling op maat van projectontwikkelaars. Het is onaanvaardbaar dat bouwpromotoren zomaar op hun wenken worden bediend, terwijl verkiezingsbeloftes over sociale woningen en betaalbare huurwoningen jaren stof vergaren.

De nauwe verwevenheid tussen politiek en projectontwikkelaars heeft een grote impact op de stedelijke democratie en de betrokkenheid van burgers. Van de Blue Towers in Gent tot de Van Thillo Tower in Antwerpen: als er één les is die we moeten trekken uit de vastgoedschandalen, dan wel dat we de draaideur tussen de politiek en het bedrijfsleven maar beter dicht lassen. Dit gaat niet over individuele normvervaging. Dit gaat over veel te nauwe banden tussen de politieke elite en een breed vertakt netwerk van projectontwikkelaars, architecten en bankiers die het samen net iets beter met elkaar kunnen vinden dan gezond is voor de democratie.

Voor meer relevante informatie, zie ook Appartement te koop in Antwerpen