‘Door het afkalven van de sociale zekerheid zien we steeds meer mensen uit de boot vallen’

‘Uiteraard moet een systeem betaalbaar blijven, maar is dat niet eerder een kwestie van keuze dan van tekort?’ schrijven Daniel Colsoul en Vera Dewals van Logia op de Internationale Dag tegen Armoede.

Armoede en gezondheid en betaalbare gezondheidszorg worden vandaag meer en meer in één adem genoemd, zo ook vandaag op de Werelddag van Verzet tegen Armoede. Dit is meer dan terecht en doet vragen rijzen over verantwoordelijkheden om ervoor te zorgen dat gezondheid voor iedereen haalbaar blijft.

We zien de laatste jaren een evolutie waar bij minderbegoede patiënten genoodzaakt zijn om af te zien van noodzakelijke behandelingen van kine, tandarts of orthodontie, en soms zelfs medicatie. Deze behandelingen worden minder en minder terugbetaald en wegen te zwaar door in hun budget en zich privé tegen deze zware kosten verzekeren is financieel onmogelijk.

Geneeskunde aan twee snelheden

Onze situatie is natuurlijk niet te vergelijken met de Verenigde Staten of Engeland waar iemand soms meer dan drie maanden moet machten op een zeer dringende en levensbedreigende operatie. Ons mutualiteitssysteem, gebaseerd op solidariteit, is gekend als één van de beste van Europa, maar door het afkalven van de sociale zekerheid , zien we ook bij ons meer en meer mensen uit de boot vallen. Het is dringend nodig deze evolutie een halt toe te roepen! De politici hebben hierin zeker een verantwoordelijkheid om voor elke burger een betaalbare gezondheidszorg te garanderen.

De grote maatschappelijke waarde van ons huidig sociale zekerheidssysteem, in casu onze ziekteverzekering en gezondheidszorg, kunnen we niet minimaliseren. Het is tot op vandaag gerekend de beste ter wereld, waar zowel het verzekeringsprincipe – ik draag bij en krijg er iets voor terug – als het solidariteits- en herverdelingsprincipe op een performante manier worden toegepast. Prutsen aan dat systeem leidt tot uitholling, zeker als het winstprincipe de bovenhand haalt en maatschappelijke dienstverlening wordt overgenomen door bedrijven, voor wie niet de zorg, maar de winst de doelstelling is.

Zonder ons huidig sociale zekerheidssysteem belandt 40 procent van de Belgen in armoede

Uiteraard moet een systeem betaalbaar blijven, maar is dat niet eerder een kwestie van keuze dan van tekort? Als burger in dit mooie land met heel veel mogelijkheden en kansen willen we een lans breken voor het behoud van dit systeem, zeker omdat er zonder meer dan 40 procent van de Belgen onder de armoedegrens zou leven. Met alle aandacht die een dag als 17 oktober krijgt, mogen we niet vergeten hoe zo’n systeem heel de samenleving ten goede komt.

Een goed systeem is nog geen garantie voor kwalitatieve zorg

Maar het systeem alleen is niet bij machte om een warme samenleving of een kwaliteitsvolle opvang en zorg voor kwetsbare mensen te garanderen. Voldoende financiering is een voorwaarde sine qua non en betaalbaarheid is een fundamentele basis voor toegankelijkheid, maar daarbovenop is een waardegedreven visie nodig op hulp- en zorgverlening. En die is al aanwezig bij veel verzorgenden, verplegenden en andere hulpverleners.

In hun dagdagelijks bezig-zijn hebben ze wel vaak oog voor kwetsbaarheid, zetten ze zich in voor zieke, kwetsbare en gekwetste mensen. Er zijn verzorgenden die tijd maken voor verdriet van bewoners, artsen die oog hebben voor de hele mens, maatschappelijk werkers die buiten de grenzen van hun opdracht durven kleuren en er zijn overal vrijwilligers die het beste van zichzelf geven. Zij verzetten zich in hun handelen dagelijks tegen armoede in al haar vormen. Zij brengen het menselijke nabij waar het beheersingsdenken tekortschiet, maar zij lopen aan tegen de grenzen van wat mogelijk is tegen de druk die alle menselijk handelen in schema’s brengt en uitrekent hoeveel tijd je waarvoor nodig hebt, tegen opofferen van kwaliteit voor kwantiteit.

De middelen zijn niet rekbaar en deze zo goed mogelijk verdelen is niet voldoende. We moeten ons vragen stellen als: ‘gebruiken we ze wel goed?’ Het is duidelijk dat ons systeem alleen haalbaar en betaalbaar blijft als de middelen voor de gezondheidszorg ‘gewetensvol’ gebruikt worden, als we ons ervoor medeverantwoordelijk voelen als een goede huisvader of huismoeder.

Een verandering in mentaliteit dringt zich op, ook bij patiënten zelf

En moeten we hier niet in eigen boezem kijken, zowel de medische sector als de patiënten zelf? Artsen zouden in hun carrière niet onder druk van een gezondheidsinstelling mogen staan om bijvoorbeeld systematisch een bepaald protocol van onderzoeken uit te voeren die enkel geld in het laadje brengen, zonder medisch noodzakelijk te zijn. Hebben we niet de verantwoordelijkheid om intelligenter en zorgzamer om te gaan met de beschikbare middelen zodat ze voor iedereen die ze nodig heeft betaalbaar blijven?

Maar ook bij heel wat patiënten is de mentaliteit ernstig veranderd. Meer en meer leeft de indruk dat een goede aanpak van een medisch probleem alleen mogelijk is na een aantal technische onderzoeken en patiënten stellen zich soms bijna op als een eisende partij. Je hoort dan dingen als: ‘ik heb ‘recht’ op een scan want op Internet las ik dat een scan bij rugpijn nuttig kan zijn’ of ‘mijn buurman kreeg een scan toen hij rugpijn had’ etc. Sommige patiënten shoppen ook van de ene specialist naar de andere voor soms puur een herhaling van de reeds uitgevoerde onderzoeken, ‘want de mutualiteit of privéverzekering zal het wel betalen …’.

Zagen we met zo een mentaliteit niet ook de tak niet af waarop we zitten ? En wie zullen als eersten hiervan de gevolgen moeten dragen? Gaat het hier niet om sociale rechtvaardigheid ? Een verandering in mentaliteit bij ieder van ons is essentieel en dringend om te voorkomen dat voor financieel minderbegoeden een goede gezondheidszorg onbereikbaar wordt.

Hoog tijd voor een doorgedreven waardegedreven visie in de zorg

We willen dan ook bij alle bestuurders en beheerders van voorzieningen en publieke dienstverlening en bij alle uitbaters en aandeelhouders én bij de patiënten pleiten voor een waardegedreven visie gebaseerd op menselijke waardigheid en solidariteit. Zij creëren het kader voor de uitvoering van die hulp en zorg en zijn dus niet in het minst verantwoordelijk voor de kwaliteit ervan. En het beleid kan door haar wetgevend werk ermee voor zorgen dat dit gerealiseerd wordt. Maar laat ons eerlijk wezen, dan zullen jij en wij, beste lezer, voor zo’n beleid moeten kiezen en de maatschappelijke druk uitoefenen opdat zo’n beleid er komt. Dan zullen we de kaart van de solidariteit, menswaardigheid en rechtvaardigheid moeten kiezen in plaats van de kant van eigen voordeel en ongebreidelde winst.

Daniëlle Colsoul was 15 jaar maatschappelijk werkster in de sociale dienst van een ziekenfonds en en tot januari 2017 10 jaar directeur van Welzijnszorg vzw, de organisatie achter Samen tegen Armoede en lid van de denktank Logia.

Vera Dewals is specialiste in inwendige geneeskunde en lid van de denktank Logia.