Het Belgische leger wil meer geld. Maar waar moet dat – tegen een achtergrond van enorme begrotingstekorten – gevonden worden? ‘Laat de regio’s meer inspanningen leveren om de kosten van de vergrijzing op te vangen’, zegt VUB-professor Alexander Mattelaer.
Hoongelach na het militair defilé op onze nationale feestdag. Een filmpje waarin te zien valt hoe enkele cadetten het marsritme kwijt zijn, gaat viraal op de sociale media. Volgens sommigen een metafoor voor de erbarmelijke staat van ons defensieapparaat. Na de besparingen van de afgelopen jaren, vraagt de defensietop steeds nadrukkelijker om meer budget. Maar bij de regeringsonderhandelingen hebben de Belgische politieke partijen doorgaans de traditie om het geld bij onze landsverdediging te zoeken.
Volgens professor Alexander Mattelaer, defensiespecialist en academisch directeur van het Instituut voor Europese Studies aan Vrije Universiteit Brussel, zouden nieuwe besparingen België tot een wingewest van de grootmachten herleiden.
Alexander Mattelaer: Defensie gaat door een bijzonder moeilijke periode. Door de aanhoudende besparingen is onze krijgsmacht in een staat van verregaande uitholling terechtgekomen. Het personeelsverloop is bijzonder groot en de operationele inzetbaarheid brokkelt af. Maar die malaise is niet nieuw. Fundamenteler is het toenemende spanningsveld tussen wat onze defensie kan doen en de internationale context waarin we leven. Onze veiligheidsomgeving is de afgelopen jaren namelijk structureel bedreigender geworden.
Nieuwe besparingen? Dan krijgen we een 21ste-eeuwse versie van kolonisatie.
Zijn we daar voldoende op voorbereid?
Mattelaer: Ik vrees ervoor. De regering-Michel heeft ervoor gekozen om het defensiedepartement te reduceren tot het absolute minimum, zonder onder die ondergrens te duiken. Probleem is dat de uitgangspunten van die strategische visie (de strategische visie voor Defensie moet een leidraad vormen tegen 2030, nvdr.) intussen gedateerd zijn. Die zijn voor een aanzienlijk deel gebaseerd op een analyse van de veiligheidscontext die vandaag niet meer actueel is. De betekenis van de oorlog tussen Rusland en Oekraïne is pas lang na de regeringsvorming van 2014 doorgedrongen. Het Europese veiligheidslandschap is intussen fundamenteel door elkaar geschud. Bovendien neemt de rivaliteit tussen China en de Verenigde Staten in sneltempo toe.
De regering-Michel I heeft nochtans enkele grote investeringsprojecten afgesloten. Denk maar aan de aankoop van de gevechtsvliegtuigen of de mijnenbestrijdingsvaartuigen.
Mattelaer: Die aanbestedingen moeten nog in de volgende jaren afbetaald worden. De vorige regering heeft netto bespaard op Defensie. Op zich zijn de investeringsprojecten een goede zaak, maar het werk is allesbehalve klaar. Er zijn ook meer middelen nodig om het personeelsbestand herop te bouwen. Met nieuw materieel zonder goed opgeleid personeel ben je namelijk niet zoveel. Daarnaast is de infrastructuur van het departement op vele plaatsen tot op het bot versleten.
Onze begrotingstekorten swingen intussen de pan uit. Is er in België wel geld voor bijkomende investeringen?
Mattelaer: Het fundamentele probleem ligt bij de financiële architectuur van ons land. België kent grosso modo drie grote uitgavenposten: de welvaartstaat, de primaire uitgaven voor de federale bevoegdheden, en de financiering van de gewesten en de gemeenschappen. Omdat onze samenleving in sneltempo vergrijst, zullen de financieringsbehoeften van de welvaartstaat de komende decennia blijven toenemen. Maar onze gewesten en gemeenschappen blijven daarvan beschut omdat de financiering van de pensioenen en gezondheidszorg federaal geregeld is. Daardoor dreigt het federale overheidsapparaat – met defensie op kop – in een staat van faillissement terecht te komen. Je kan je daarom de vraag stellen of het huidige begrotingskader wel rekening houdt met het grotere plaatje. Landsverdediging gaat toch het volledige grondgebied en het belang van alle burgers aan?
N-VA en Vlaams Belang haalden bij de Vlaamse verkiezingen bijna een meerderheid. Er lijkt toch weinig politieke appetijt te bestaan om de gewesten en gemeenschappen te laten bijdragen aan het federale budget?
Mattelaer: Onze structurele begrotingsproblematiek verdwijnt niet wanneer de deelstaten onafhankelijk zouden worden. Een onafhankelijk Vlaanderen kampt ook met een vergrijzende bevolking en zal evenzeer defensie-inspanningen moeten leveren. Ook andere Europese lidstaten worstelen met hun begrotingsopmaak. Het grote verschil is dat wij ons te veel met onze staatsstructuur bezighouden en daardoor het belang van het buitenland voor het behoud van onze welvaart en veiligheid over het hoofd zien.
Zelfs met de geplande aanbestedingen blijven we ver achter het Europese gemiddelde aanhollen.
Wat als de volgende Belgische regering besluit om de defensie-inspanning verder naar beneden bij te stellen?
Mattelaer: Een dergelijke beslissing zou bijzonder kortzichtig zijn. Tot nu toe hebben we het gebrek aan investeringen deels kunnen wegmoffelen door onze deelname aan buitenlandse operaties. Maar als er geen bijkomende investeringen worden gedaan, zal dat niet langer mogelijk zijn.
Laten we op die manier onze bondgenoten niet in de steek?
Mattelaer: Dat klopt. Niet alleen Washington vraagt meer inspanningen, maar ook vanuit Europees oogpunt neemt de druk toe. Van alle Europese bondgenoten heeft België het meest op defensie bespaard en pas als laatste de omslag gemaakt. Het gros van de Europese lidstaten heeft reeds aanzienlijke defensie-investeringen achter de rug. Zelfs met de geplande aanbestedingen blijven we ver achter het Europese gemiddelde aanhollen.
Wat zijn daar gevolgen van?
Mattelaer: Onze veiligheid en welvaart hangen nauw immers samen met onze internationale engagementen binnen de Navo en de EU. Door deze niet na te komen, ondergraven we steeds meer onze eigen positie. We dreigen te verworden tot een land dat slechts dobbert op de golven van het internationale systeem en waarin de reële besluitvorming naar buitenlande hoofdsteden verdwijnt – ook wanneer onze eigen belangen in het gedrang komen. Dan hebben we niets meer in de pap te brokken en zal het buitenland ons meer en meer gaan beschouwen als een wingewest. Een soort van 21ste-eeuwse versie van kolonisatie. België heeft een open economie die sterk afhankelijk is van buitenlandse investeringen. Dat geeft andere landen een hefboom om ons te bestraffen als we ons niet betrouwbaar opstellen.
Even naar Europa. Door de brexit en de America First-doctrine lijkt het voor de Unie alsmaar moeilijker om betrouwbare partners te vinden. Hoe moeten we daar mee omgaan?
Mattelaer: Zowel de Verenigde Staten als China verwelkomen een verenigd Europa zolang het aan hun kant komt te staan. Maar wanneer de Unie kant kiest voor de ene, zal de andere het geweer van schouder veranderen en de reeds zichtbare Europese fragmentatie gaan bevorderen. Momenteel probeert de Unie aanhoudend te laveren zonder een van beiden expliciet tegen de borst te stoten. Europa wil geen handelsoorlog met China, maar blijft inzake veiligheid enorm afhankelijk van de Verenigde Staten. Daardoor dreigen we in een geopolitiek vacuum terecht te komen waarin ieder land het eigen hachje zoekt te redden. Net daarvoor is België allerminst voorbereid.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
