Deeltijds werken: ‘De keuzevrijheid van veel werknemers wordt overschat’

‘Heel wat werknemers kunnen niet kiezen om minder te gaan werken, zelfs als ze dat heel hard zouden willen’, schrijft Stan De Spiegelaere van Poliargus. ‘Als er sprake is van een kortere werkweek, dan moet die dus collectief ingevoerd worden.’

Het voorstel om met z’n allen minder te gaan werken stuit op nogal wat onbegrip. Vaak wordt dan gesteld dat mensen die dat willen al minder kunnen werken. Nu reeds werken velen vier-vijfden of halftijds. Waarom niet de mensen laten kiezen in plaats van voor iedereen een kortere werkweek af te dwingen? En als mensen er niet vrijwillig voor kiezen, dan is het toch omdat ze het niet hard genoeg willen, niet? Dat klinkt allemaal logisch, maar toch zijn er enkele nuances op zijn plaats.

Ten eerste wordt in die redenering de keuzevrijheid van werknemers overschat. Een arbeidsrelatie is (nog steeds) een machtsrelatie waarin de werkgever een duidelijk grotere macht heeft dan de werknemer. Hoewel sommige werkgevers bereid zijn om mensen minder te laten werken (wetende dat ze dan ook minder gaan verdienen), zijn ze dat niet allemaal. In industriële contexten met vaste ploegen, in bedrijven met vaste openingsuren en in kleine ondernemingen zijn er organisatorische consequenties verbonden aan het feit dat individuen een dag of enkele uren per week minder gaan werken.

Deze werknemers kunnen dus niet kiezen om minder te werken, zelfs als ze het heel hard zouden willen. In ander werk waar het wel mogelijk is om mensen minder te laten werken, zijn de eisen per gepresteerd uur vaak minder duidelijk. In deze gevallen betekent een dag minder werken niet dat er een dag minder werk gepresteerd moet worden maar eenvoudigweg dat men meer zal moeten werken in de resterende dagen.

Daarnaast zijn er in die contexten carrièreconsequenties aan de keuze om minder te werken. Vraag het maar aan de vele vrouwen die het rustiger aan doen om voor de kinderen te zorgen. Daarbij komt dat een vrijwillige arbeidsduurvermindering nu samengaat met een vermindering van het inkomen. Ook dat is voor vele mensen een effectieve barrière (zeker voor de lagere inkomens) om minder te gaan werken.

Thuis blijven of werken op zaterdag?

Maar als mensen hun loon er niet voor willen inleveren, wil dat dan niet zeggen dat ze er te weinig voor over hebben? Toont dit dan niet aan dat de mensen helemaal niet minder wíllen werken? Nee. Want het nut van tijd wordt niet individueel bepaald maar collectief. Vrije tijd heeft meer nut (en men heeft er dus meer voor over) als de mensen rondom ook genieten van meer vrije tijd.

De eerste persoon die op zaterdag thuis mocht blijven heeft dat waarschijnlijk als plezierig ervaren, maar het nut van een zaterdag niet te moeten werken is vele malen groter als iedereen rondom je ook thuis zit op zaterdag. Iedereen die weekendwerk doet zal je kunnen vertellen over de vele (sociale) neveneffecten van te moeten werken als velen niet werken.

Ondertussen zien we natuurlijk wel dat er veel mensen minder gaan werken door deeltijds werk te doen. Het probleem met deze ‘natuurlijke’ arbeidsduurvermindering is dat ze vaak niet vrijwillig is. Veel van het deeltijdse werk wordt niet gedaan omdat men minder wil werken, maar gewoon omdat er geen voltijdse banen aangeboden worden.

Halftijds en goedbetaald

Als men toch vrijwillig kiest voor een deeltijdse baan betekent dat meestal dat men het inkomensverlies kan dragen. Het gaat dus over mensen die er goed bijzitten of een goedbetaalde job hebben die zelfs halftijds voldoende oplevert. Vrijwillige arbeidsduurvermindering is dus niet sociaal neutraal.

Hopen op een daling van de arbeidsuren door te wachten op het individuele initiatief van mensen om minder te gaan werken (en inkomensverlies te lijden), is dus niet aan de orde. Arbeidsduurvermindering moet collectief verlopen om het effectief, sociaal neutraal en efficiënt te laten verlopen.