De zoektocht naar ethische eieren: wat met de haantjes?

In de eierindustrie zijn enkel kippen van nut. Haantjes die uit het ei komen, worden gezien als ongewenst bijproduct en leven doorgaans niet langer dan enkele uren. Zijn daar alternatieven voor?

In België worden naar schatting jaarlijks meer dan vijftien miljoen mannelijke eendagskuikens gedood, ofwel 40.000 per dag. Ze hebben de pech om geboren te worden in de eierindustrie, terwijl daar alleen eieren leggende vrouwtjes nuttig zijn. Het ombrengen van al die gezonde dieren roept al jaren controverse op. Tegenstanders stellen immers dat er ook alternatieven zijn, die in het buitenland zelfs al gebeuren. Maar zijn die dan zoveel beter?

Laat ons beginnen bij het begin. Want niet elke kip is hetzelfde, zo blijkt. Zo zijn er niet alleen mannetjes en vrouwtjes, maar ook vlees- en legkippen. De plaats waar het haantje uit het ei komt, is voor hem erg bepalend. Zo zegt Martijn Chombaere, beleidsadviseur van de Landsbond Pluimvee: ‘Een mannelijke vleeskip blijft gewoon leven en komt net als de vrouwtjes in de vleesindustrie terecht, maar een mannelijke legkip legt geen eieren en maakt heel weinig vlees aan.’ Omdat ze geen nut hebben voor de industrie, worden mannelijke legkuikens de dag van hun geboorte allemaal gedood. Wereldwijd zijn dat er zeven miljard per jaar.

Dat is al lang een doorn in het oog van dierenrechtenactivisten. Ook de media berichten regelmatig over de praktijk, zeker wanneer er beelden opduiken van kuikens die levend verhakkeld worden. In het buitenland bestaan die praktijken nog, maar volgens Chombaere zijn ze bij ons al lang verleden tijd: ‘De verhalen over hakselaars zijn erg hardnekkig, maar kloppen niet. Elke legkipboerderij in België is uitgerust met een CO2-kamer waarin de dieren in een vier minuten durend proces geëuthanaseerd worden. In de eerste zone van de vergassingskamer is het CO2-gehalte net laag genoeg om de haantjes te verdoven, in de tweede is de hoeveelheid hoger zodat ze definitief inslapen. Ze merken er niets van en het is volledig conform de EU-wetgeving.’

De Nederlands-Belgische dierenrechtenorganisatie Animal Rights spreekt dat tegen. ‘De vergassing gebeurt inderdaad in verschillende fasen, maar hoge concentraties CO2 lijden onvermijdelijk tot ondraaglijke ademnood, angst, hyperventilatie en extreme stress’, zegt campagnecoördinator Els Van Campenhout. ‘In Nederland roept men op om vergassing te verbieden omdat het teveel dierenleed met zich meebrengt.’ Drie jaar geleden maakte Animal Rights nog undercoverbeelden van een broeierij in Tielt. Daarop is onder andere te zien dat er gegooid wordt met de kuikens, dat ze verdrinken in een emmer water en dat ze creperen tussen het afval. Volgens de organisatie komt dat vaker voor in de broeierijen, de Landsbond Pluimvee benoemt de wantoestanden als een uitzondering in de sector.

Haan op je bord

De haantjes worden gezien als ongewenst bijproduct van de eierindustrie, maar is het dan beter om ze op te laten groeien, later te slachten en dan als vlees te verkopen? Zo vergaat het alleszins de broertjes van de legkippen bij het Nederlandse bedrijf Kipster. Daar blijven de hanen vijftien tot zeventien weken voor ze naar het slachthuis gaan. Het gespierde vlees wordt verwerkt in verschillende hanenvleesproducten. Die zijn te koop bij Lidl en kosten maar een beetje meer dan gewone kip. Ook in Nederland startte het biodynamische bedrijf Demeter het project Broederhanen, waarbij particulieren een ingevroren haan als geheel kunnen bestellen. Om het eten van mannelijke dieren populairder te maken lanceerde Bionext een campagne met de toepasselijke naam ‘Man in de Pan’.

Sinds de hakselaar in 2017 verboden werd in Duitsland, ontstonden ook daar steeds meer initiatieven rond hanenvlees. Het Bruderhahn Initiative Deutschland (BID) verbindt bijvoorbeeld meer dan dertig boerderijen met productiebedrijven en groothandelaren. Sinds de start in 2012 verkochten ze samen al vijftig miljoen eieren. Voor een ei vragen ze vier cent meer dan gemiddeld. Met die extra inkomsten betalen ze de kosten om de hanen groot te brengen en nadien te verkopen als vleeskuikens. Ook Franse producenten zullen creatief moeten beginnen denken, want vanaf 2021 zal het verboden zijn om eendagskuikens te doden.

Het grootbrengen van de ongewenste haantjes lijkt op het eerste zicht interessant, maar volgens Chombaere is het vanuit economisch en ecologisch standpunt geen goede oplossing. ‘Legrassen zijn altijd geselecteerd geweest om eieren te leggen’, zegt hij. ‘Hun lichaamsgewicht ligt dus stukken lager dan dat van vleeshanen en ze hebben meer dan dubbel zoveel voeding nodig om dezelfde hoeveelheid vlees aan te maken. Dat voeder wordt gekweekt op landbouwgrond. Als leghanen opgekweekt worden, zal er dus nog meer daarvan naar de kippenindustrie gaan, met meer CO?-uitstoot, mest en duur vlees als gevolg. Wanneer we dieren inefficiënt kweken, vergroten we onze ecologische voetafdruk.’ Dat bevestigt ook een studie van de Universiteit van Wageningen: de kosten, het voederverbruik en de milieubelasting van hanenkweek liggen veel hoger dan die van hennen.

Geslachtsbepaling in het ei

Een andere methode om geen ongewenste haantjes meer te hoeven doden, bestaat eruit ze niet meer geboren te laten worden. Verschillende onderzoekers en bedrijven, waaronder de KU Leuven, ontwikkelden al niet-invasieve technologieën die tijdens het broedproces met achtennegentig procent zekerheid het geslacht van een kuiken kunnen bepalen. Het Nederlandse In Ovo gebruikt daarvoor vruchtwaterpunctie, net als het Duitse Seleggt. Zij ontwikkelden een geautomatiseerde methode voor het kippenkweekproces dat ze ‘kuikenvriendelijk’ noemen.

Met een sensor kan men door de Seleggt-methode bij een ei van negen dagen oud controleren of het bevrucht is. Indien dat het geval is, wordt er met een laser een klein gaatje in gemaakt en komt er een druppeltje vruchtwater naar buiten. Het binnenste membraan sluit zich vanzelf terug, het gaatje blijft bestaan. De vrouwelijke eieren groeien uiteindelijk uit tot legkippen, de mannelijke en onbevruchte eieren worden verwerkt tot eierpoeder voor de voedselketen. De eerste kuikens die als ei door de machine gingen, leggen nu zelf eieren die in winkelrekken liggen onder de naam Respeggt. Sinds januari 2020 zijn ze ook verkrijgbaar in de Nederlandse supermarktketen Jumbo.

Voor de industrie zou het natuurlijk wel een mooie marketingcampagne zijn in naam van dierenwelzijn, maar uiteindelijk verandert geslachtsbepaling in het ei weinig

Els Van Campenhout, Animal Rights

‘Er zijn een heleboel technieken om het geslacht tijdens het broedproces te bepalen, maar daar wringt net het schoentje’, stelt Chombaere. ‘De techniek van Seleggt wordt bijvoorbeeld pas toegepast op de negende dag. We weten dat het hartje van een kuiken al op dag twee begint te kloppen. Door die methode moet je dus geen eendagskuikens meer euthanaseren en spaar je zogezegd een kuikenleven uit, maar eigenlijk leeft het dier al in het ei. Is dat dan zo’n groot verschil? De redenering van tegenstanders is dat kuikens voor de dertiende of veertiende dag nog niets voelen, maar dat staat ter discussie. Al die nieuwe technieken klinken dus wel mooi, maar er worden nog steeds kuikens gedood. De geaborteerde kuikens zijn ook moeilijker te valoriseren dan de mannelijke eendagskuikens. Die kunnen immers nog verkocht worden als dierenvoeding. Zolang het geslacht niet bepaald kan worden vóór het broedproces, is deze methode dus financieel ongunstig.’

Ook Van Campenhout ziet weinig voordelen voor de dieren zelf: ‘De redenering van Chombaere klopt. Voor de industrie zou het natuurlijk wel een mooie marketingcampagne zijn in naam van dierenwelzijn, maar uiteindelijk verandert het weinig. Ook de hennen worden niet gespaard: zij hebben ondanks alle nieuwe technieken nog steeds een kort en ellendig leven als eiermachine.’

De Israëlische startup eggXYt gebruikt CRISPR gentechnologie om moederdieren genetisch te modificeren. Hun bevruchte mannelijke eieren dragen een biomerker in de vorm van een fluorescentie die zichtbaar wordt onder een bepaald licht. In tegenstelling tot andere technieken gebeurt dit bij nog niet bebroede eieren in plaats van tijdens het broedproces. De mannelijke eieren wil EggSYt afzetten in de voedselketen. ‘Idealiter zouden de haantjes inderdaad niet geboren worden,’ vindt ook Chombaere. ‘maar de genetische technologie die de geslachtsbepaling vóór het broedproces mogelijk maakt, is verboden in Europa. Ik denk niet dat die wetgeving snel zal veranderen.’

Voeding voor reptielen en roofvogels

Naast het ethische vraagstuk, is er ook een praktische kant aan het verhaal. Zoals eerder kort aangehaald, is er immers wel degelijk vraag naar de dode pasgeboren haantjes. In Europa werden in 2018 ongeveer achtduizend ton haankuikens afgezet als voeding voor exotische dieren van particulieren en in dierentuinen en opvangcentra. Dat zijn tweehonderd miljoen haantjes. Het geld dat daarmee verdiend wordt, dekt de aankoopkosten van het CO2-gas dat nodig is voor de vergassing. Stel dat het euthanaseren van kuikens verboden wordt, hoe kan die voedingsvraag dan opgevangen worden?

Voor Animal Rights kadert dat binnen een breder plaatje van rechten voor alle dieren: ‘Het houden van exotische dieren zoals reptielen en roofvogels is volledig gebaseerd op het menselijk gebruik van dieren, in dit geval voor entertainment’, reageert Van Campenhout. ‘Ze zitten meestal opgesloten in kleine ruimtes en krijgen zelden wat ze van nature nodig hebben. Het feit dat die industrie blijft bestaan, zorgt er natuurlijk voor dat de haantjes kunnen doorstromen. Het is een vicieuze cirkel en zeker geen oplossing voor individuele dieren.’

Omdat de wetgeving rond het houden van exotische dieren steeds complexer wordt, is er een dalende tendens, maar de vraag naar kuikens blijft redelijk constant. Door hun hoge voedingswaarde kunnen ze niet zomaar vervangen worden door iets anders. ‘Zoals het vaak gaat als er hier iets verboden wordt, zouden de kuikens bij een verbod waarschijnlijk ingevoerd worden van buiten Europa’, redeneert Chombaere. ‘Ons geweten is dan misschien gesust, maar het probleem is niet opgelost. En als we het euthanaseren van kuikens over de hele wereld verbieden, dan zouden er massaal muizen en ratten gekweekt worden. Daar heb je er meer van nodig dan van kuikens, dus uiteindelijk zullen er dan meer dieren sterven dan nu het geval is. De aaibaarheidsfactor van kuikens is hoger dan die van ratten, maar ik vind het hypocriet om enkel op te komen voor lief ogende dieren. Waarom voeren dierenrechtenorganisaties nooit campagne tegen verdelgingsmiddelen voor wespen en ratten? Of tegen de verkoop van vliegenzakken waarbij je in één klapt tien tot twintigduizend dieren doodt? Op het vlak van dierenwelzijn en duurzaamheid is de huidige methode bij kuikens voorlopig de enige correcte manier.’

‘Wij geloven sowieso niet dat er een ethische manier bestaat om het leven te ontnemen van een dier dat niet wil sterven’, benadrukt Van Campenhout. ‘Beelden uit slachthuizen zeggen genoeg. De dieren willen heel graag blijven leven. Ze zijn bang en ze zien af, ook al worden ze verdoofd. Voor ons is er dus maar één oplossing om dierenleed te stoppen: plantaardig eten, zodat geen enkel dier moet lijden. Het probleem met mannelijke dieren gaat trouwens verder dan enkel kippen. Ook mannelijke kalfjes en geitjes zijn ‘bijproducten’ van de zuivelindustrie en worden vroegtijdig gedood.’

In 2019 stelde politicus Hermes Sanctorum-Vandevoorde nog een vraag aan het Vlaamse parlement over het vergassen van eendagskuikens. Het antwoord van Koen Van den Heuvel, Vlaams minister van Omgeving, Natuur en Landbouw, was dat de alternatieve technieken nog te experimenteel zijn of niet toepasbaar op grote schaal. Zodra dit wel het geval is, kan de broeierijsector aangemoedigd worden om ze te gebruiken. Van den Heuvel haalt ook het argument aan van de kuikens als voeder voor exotische dieren, en de nodige alternatieven als ze er niet meer zouden zijn. Voorlopig ziet het er dus niet naar uit dat er snel iets zal veranderen voor Vlaamse hanen.