De werf op justitie: als ook de stellingen instorten

De stellingen aan het Brusselse justitiepaleis zijn aan het instorten. Het gigantische complex is al zo lang in verval dat nu ook de stellingen gerestaureerd moeten worden. Symbolischer voor de toestand waarin justitie vandaag verkeert kan niet. De stakingsaanzegging van het personeel nu vrijdag de dertiende is de druppel die de emmer doet overlopen. Ondertussen daalt het vertrouwen bij de bevolking. Amper 4 op 10 Belgen heeft nog vertrouwen in justitie.

Vrijdag de dertiende zal naar alle waarschijnlijkheid de geschiedenis ingaan als de dag waarop minister Annemie Turtelboom de grootste staking bij justitie ooit uitlokte. De impact van de staking zal ongezien zijn: rechtbanken blijven dicht en rechtszaken worden uitgesteld, gevangenisvervoer zal niet doorgaan en de justitiehuizen schorten hun begeleiding op. Want als een departement met meer dan 20.000 werknemers een staking aanzegt, treft dit iedereen.

Men kan niet zeggen dat de staking volledig onverwacht komt. Het personeel van justitie heeft haar buik vol van de onzekerheid en van het gebrek aan communicatie. Zeker voor de cipiers, die in gevaarlijke en onaanvaardbare werkomstandigheden werken, is de maat vol.

Geen voeling met het terrein

En wat is de reactie van minister Turtelboom? In haar kenmerkende stijl stelt zij vast dat er een staking dreigt net omdat zij justitie hervormt. Meer nog: ze probeert zelfs een pluim op haar hoed te steken. Want verandering wekt steeds weerstand op en zij was wel heel moedig deze hervormingen door te voeren. Hier wordt een mooi loopje met de werkelijkheid genomen: men staakt natuurlijk niet omdat er hervormd wordt. Men staakt omdat hervormingen op het terrein uitblijven of amper tot resultaat leiden.

Het is bovendien opvallend dat de minister in alle talen zwijgt over de toestand in de gevangenissen en de werkomstandigheden, die we zonder overdrijven middeleeuws mogen noemen. Dit blijkt uit verschillende internationale rapporten waaronder die van de Verenigde Naties.

Overbevolking in een middeleeuws gevangeniswezen

Om de overbevolking in de gevangenissen tegen te gaan, komen er binnenkort drie nieuwe gevangenissen en twee forensisch psychiatrische centra, goed voor 280 plaatsen. Op het eerste gezicht lijkt dit goed nieuws. Maar intussen weten we dat dit niet zal volstaan om de overbevolking op te vangen. Want de nieuwe gevangenissen zijn niet altijd bedoeld om bijkomende plaatsen te creëren: ze vervangen maar liefst de helft van de oude gevangenissen. Het blijft dus dweilen met de kraan open: er komt geen spectaculaire verhoging van het aantal cellen. Sterker nog, omdat het aantal openstaande vacatures niet ingevuld raakt, zal de nieuwe gevangenis van Beveren in 2014 niet van bij de start op volle capaciteit kunnen draaien.

Naast het bouwen van extra gevangenissen, heeft minister Turtelboom nog een andere magische oplossing voor de overbevolking: het elektronisch toezicht. Maar bij het dragen van een enkelband worden serieuze strafverminderingen toegekend. Acht maanden cel wordt omgezet in dertig dagen enkelband. Met dergelijke Hollandse rekenkunde is het eenvoudig om een ogenschijnlijk spectaculaire vooruitgang te boeken. Komt hier nog bij dat de besparingen op de justitiehuizen maken, dat ook deze oplossing geen zoden aan de dijk zal brengen. Men moet immers voldoende enkelbanden en personeel voorzien om straffen uit te voeren.

Personeel onzeker over lot na staatshervorming

Voor het personeel fietst de zesde staatshervorming hier ook nog eens tussen. Dat er een paar justitiebevoegdheden naar Vlaanderen worden overgeheveld is goed. Maar het gaat slechts over kleine deelpakketjes, hetgeen de complexiteit enkel bevordert. Want de federale minister van justitie zal nog steeds bepalen welke straffen onder de drie jaar uitgevoerd worden en op welke wijze dit dient te gebeuren. Vlaanderen moet maar zorgen voor de uitvoering. Maar het is koffiedik kijken of ook de middelen mee overkomen. Terecht morren de mensen op het terrein over hun eigen toekomst. Veel getoeter in de media, maar weinig informatie naar diegenen die zich dagelijks inzetten voor justitie.

Justitie op maat van de PS

Hetzelfde kan gezegd worden over de informatisering van justitie. Ook al deelde de minister duizenden pc’s uit en installeerde ze talloze nieuwe servers, het sluitstuk dat echt verandering moet brengen op het terrein komt er niet. De grote informatisering van justitie wordt uitgesteld naar 2015. Het is vandaag nog steeds onmogelijk dat een advocaat een e-mail stuurt naar de rechtbank.

De grote hervorming van justitie door Turtelboom is een lappendeken van uitzonderingen en discriminaties. Klap op de vuurpijl is een extra parket in Henegouwen. In geen enkele andere provincie zijn er twee parketten, maar blijkbaar is deze justitiële balkanisering nodig in de thuisbasis van de eerste minister. De door de meeste Vlaamse partijen gevraagde eenheidsrechtbank, die net voor meer efficiëntie zou zorgen, werd niet opgenomen in de hervorming. Professor gerechtelijk recht Paul Van Orshoven haalde bijzonder scherp uit naar het uitblijven van de rationalisatie: “Turtelboom durft die fusie niet aan omdat de PS en de syndicaten daar tegen zijn. Maar heel de wereld lacht ons uit over dit systeem”. Helaas, het hebben van een akkoord is duidelijk belangrijker dan de inhoud van het akkoord.

Dat men op het terrein anders kijkt naar deze “hervormingen” lijkt de minister duidelijk te ontgaan. Net als de goed-nieuwsshow van de hele regering Di Rupo komt ook de aanhoudende goed-nieuwsshow vanuit het departement justitie wel heel ongeloofwaardig over als we naar de gehele realiteit kijken. Zoals bij het Brusselse justitiepaleis zal het oplappen van de stellingen niet volstaan om justitie in de eenentwintigste eeuw binnen te loodsen.

Kristien Van Vaerenbergh, N-VA-Kamerlid en justitiespecialiste

Commissievoorzitter Justitie