De wereld na corona: gaan we revolteren?

Hoe zal het leven zijn wanneer het coronavirus bedwongen is? Business as usual? Knack vroeg een aantal experts even vooruit te blikken. ‘De sociale onrust groeit’, zegt Johan Leman van Foyer.

In Italië vreest de overheid de terugkeer van de anarchisten. In de VS bestormen gewapende extreemrechtse betogers het parlement van Michigan. In Wallonië wordt ‘Aux armes, citoyens’ gepost op Facebook. Komt er een opstoot van sociale onrust?

Na deze pandemie zal er in ons land geen revolutie uitbreken, sust Fons Van Dyck. ‘Belgen zijn geen revolutionairen, maar ik denk wel dat we meer protestacties, stakingen enzovoort zullen zien in het postcoronatijdperk.’ Ook de Facebookposts in Wallonië moeten met de nodige relativiteit gelezen worden. Guy D. uit Vielsalm, die ons op die berichten wees: ‘Denk nu niet meteen dat de Walen de wapens zullen opnemen. (lacht) Die sarcastische posts komen meestal van oudere en gefrustreerde mannen, maar het zegt volgens mij wel iets over de woede die bij veel Franstaligen leeft over het amateuristische geknoei van onze politici. Ik denk dat die boosheid in Wallonië groter is dan in Vlaanderen. Iemand zal straks de rekening gepresenteerd krijgen. Ik hou mijn hart vast voor de volgende verkiezingen.’

Johan Leman, voormalig directeur van het Centrum voor Gelijkheid van Kansen en voor Racismebestrijding (Unia) en huidig voorzitter van Foyer, het integratiecentrum van Molenbeek, zegt dat de angst voor de ‘onzichtbare vijand’ voor andere sociale relaties kan zorgen. ‘Mensen moeten afstand houden van elkaar. Ze lopen door de straten met mondmaskers en wantrouwen onbekenden als ze te dicht bij hen in de buurt komen. Sommige burgers zullen daar goed mee om kunnen, andere niet. Die laatsten zullen zich ofwel terugtrekken in hun eigen bubbel en alleen nog willen omgaan met gelijkgezinden, of ze zullen vereenzamen en het contact met de buitenwereld verliezen.’

Die laatste twee groepen zijn volgens hem niet zonder risico. ‘Er kunnen bubbels groeien waarin agressiviteit gekweekt wordt, en waar jongeren zich gaan afzetten tegen het establishment. Dat zal de sociale onrust en de dualisering van de samenleving vergroten.’

In Kuregem, vlak bij Molenbeek, kwam het aan het begin van de lockdown tot zware rellen met jonge Marokkanen die er niet voor terugschrokken om de politie frontaal aan te vallen. ‘Via de Foyer hebben wij goede contacten met de jonge Marokkanen in Molenbeek’, zegt Leman. ‘Het is er nu rustig. “Onze” jongeren doen niet mee met hun vrienden in Kuregem. Niet dat ze applaudisseren voor de politie, maar ze houden het hoofd koel.’

Gevoel van ongelijkheid

Fons Van Dyck is nog het meest bang voor de gevolgen van de coronacrisis bij de middenklasse. ‘De vorige generaties wisten dat het voor hen steeds beter zou worden. De welstand is er sinds de Tweede Wereldoorlog alleen maar op vooruitgegaan. Velen vinden twee vakanties per jaar, aangevuld met enkele citytrips, vanzelfsprekend. Net als dat wekelijkse etentje op restaurant. Dat zou wel eens gedaan kunnen zijn. De vraag is dan hoe de jongere generaties (twintigers tot vijftigers) daarop zullen reageren. Ik hoop dat ze niet op zoek zullen gaan naar een zondebok, zoals dat gebeurde tijdens de jaren dertig in Duitsland. Maar bij de verkiezingen van vorig jaar piekte extreemrechts in Vlaanderen al bij de nieuwe kiezers. Dat is een teken aan de wand.’

Hoogleraar geschiedenis Antoon Vrints(UGent) bestudeerde het interbellum, en ziet parallellen met de huidige situatie. ‘De afgelopen weken was er soms kritiek op experts en politici die deze pandemie vergeleken met een oorlog. Ik vind die vergelijking niet helemaal onterecht. Natuurlijk vielen er tijdens de Eerste Wereldoorlog meer doden dan nu, maar de bevolking is wel, net als toen, gemobiliseerd voor de strijd tegen covid-19. Dat heeft een golf van solidariteit op gang gebracht die ook tijdens een oorlog merkbaar is. Tegelijk zie je ook nu, net zoals in een oorlog, dat het grootste deel van de beproevingen gedragen wordt door specifieke groepen: medisch personeel, vakkenvullers of bouwvakkers. De betere middenklasse zit grotendeels behaaglijk thuis. Dat kan leiden tot een gevoel van ongelijke behandeling. Tijdens de Eerste Wereldoorlog was er bijvoorbeeld ongenoegen bij het volk omdat men dacht dat de rijke elite zich zat te amuseren in de casino’s van Spa. Het doet me een beetje denken aan de heisa over de tweedeverblijvers.’

Het is volgens Vrints niet ondenkbaar dat zij die de grootste offers brachten tijdens de pandemie straks compensaties zullen eisen. ‘Na de Eerste Wereldoorlog vroegen de oud-strijders een beter sociaal statuut. Dat leidde tot straatacties en zelfs de bezetting van het parlement.’

Op de vraag of de jaren dertig kunnen terugkeren, zoals Fons Van Dyck oppert, antwoordt Antoon Vrints genuanceerd. ‘Aan een historicus moet je geen voorspellingen vragen. Ik zie vooral dat sommige tendensen die er al waren, nu versterkt worden. Nationalisme is nooit weggeweest, maar het kan groeien. De kloof tussen de winnaars en de verliezers was er al voor covid-19, maar hij zal groter worden.’

Nieuwe klassenstrijd

Op wereldvlak vreest Van Dyck een grote toename van hongersnoden. ‘En hongersnoden leiden tot opstanden en revoluties’, klinkt het. In ons land ziet hij dat steeds meer OCMW ’s alarm slaan over de toenemende armoede en ongelijkheid. ‘Het zijn altijd de meest kwetsbaren die het eerst en het ergst te lijden hebben onder zulke crisissen.’

Dat zegt ook Frank Snowden, medisch historicus aan Yale University (VS) en auteur van het onlangs verschenen Epidemics and Society: From the Black Death to the Present. ‘God verhoede dat het virus Bombay bereikt, of de favela’s van Rio en de townships van Zuid-Afrika. Social distancing is daar zinloos – doe dat maar eens als je met meerdere gezinnen in één kamer woont. De ramp zou niet te overzien zijn’, zei hij in een gesprek met de Volkskrant.

Het coronavirus zal volgens hem leiden tot een nieuwe klassenstrijd. Hij verwijst daarvoor naar steenrijke Russen die, voor het geval ze besmet zouden raken, de schaarse beademingsapparaten hamsteren, naar de exodus van New Yorkse welgestelden naar de Hamptons en andere buitenwijken, ‘op de vlucht voor de rest van ons’, zoals New York Magazine kopte. Ook opmerkelijk: filmsterren en voltallige NBA-basketbalselecties kregen moeiteloos een coronatest, terwijl er in de hele wereld een tekort is. Snowden: ‘Dat zal niet zonder gevolgen blijven.’

Lees hier het volledige dossier ‘De wereld na corona‘.