De Vriendschap tussen de Volkeren revisited

China Daily en de Global Times, de Engelstalige pseudokrantjes hier, staan bol van de gewichtige mededelingen over het bezoek van president Hu Jintao aan de VS. Samenwerking is beter dan confrontatie heet het, en matiging beter dan staan schelden.

China Daily en de Global Times, de Engelstalige pseudokrantjes hier, staan bol van de gewichtige mededelingen over het bezoek van president Hu Jintao aan de VS. Samenwerking is beter dan confrontatie heet het, en matiging beter dan staan schelden.

Er is veel ‘common ground’ gevonden. De echte vraag, die hier niet gesteld wordt maar overal elders wel, is wat de wereld van China te verwachten heeft nu het buiten zijn grenzen actief wordt. Peking ontwikkelt een ‘buitenlandse politiek’ op de maat van zijn groeiend internationaal economisch en politiek gewicht. Tot voor kort vond men een discrete, beheerste politiek de beste manier om vreedzaam het doel te bereiken, wat Deng Xiaoping al zei. Maar daar zijn we niet meer, en wat zal China doen als het buiten zijn grenzen zijn kracht gaat meten? Toen Robert Gates, de Amerikaanse minister van Defensie, hier kwam om de militaire relatie tussen Peking en Washington te herstellen, werd hij begroet door een overvliegend stealth-gevechtsvliegtuig. Wel. Dat hadden ze dus ook al.

China zit met een groeiprobleem. Het is zo snel gegroeid dat het last heeft van pijnlijke onevenwichten. Het wou een leger op de maat van zijn pas hervonden status als regionale grootmacht – dat heeft het nu, maar wat ermee te doen? Het hoeft zich van het westen, buiten de VS en dan nog, niets meer aan te trekken – als je geld nodig hebt kun je niet eeuwig strijden tegen je bankier, zou Bill Clinton gezegd hebben – en als gevolg heeft het een air van hoogmoed en arrogantie aangenomen. Voor zo’n macht, die zich zo lijkt te willen gedragen, beginnen veel landen – omliggende landen en andere landen – schuw te worden, en elders hulp te zoeken. Daarbij begint China zich omgeven te voelen door de VS en problematische buren en wankele bondgenoten. Is de Korea-crisis van de baan tot de volgende crisis, de Pakistaanse bondgenoot staat op instorten. In Afghanistan, waar China belangrijke koper- en andere mijnen uitbaat, woedt een oorlog. Die zou moeten stoppen om de doorbraak van Peking naar het westen mogelijk te maken: de nieuwe Zijderoute, een straat van onder meer olie- en gaspijpleidingen. Kortom, met de VS moet Peking zien te leven en dat zal wel lukken – maar overal elders rijzen serieuze problemen die de groei kunnen hinderen. Want China is wel groot en machtig, maar eigenlijk nog lang niet zo groot en machtig als men het vaak afschildert.

Het is een probleem van G2, zegt een bevriende waarnemer: China en de VS als de nieuwe grote twee. Mislukt die relatie, dan is dat slecht voor Peking, om evidente redenen. Maar wordt ze een succes dan is dat ook niet goed, want het roept angst en afgunst op bij de anderen. Nodig is dan een voorzichtig en evenwichtig, discreet balanceren met veel ‘soft power’ en de harde macht in mineur en de arrogantie in de kast. Maar waar zal Peking de daarvoor vereiste bescheidenheid vandaan halen?

Sinds de Tweede Wereldoorlog beheersen de Amerikanen de Stille Oceaan tot bij de Chinese kust. Nu bouwt Peking een vloot, en wordt ervan beschuldigd dat het de VS van zijn kust wil wegdrijven. Dat zou niet zo verrassend zijn, maar voor de buurlanden daar en voor Taiwan geen vrolijk vooruitzicht. Peking claimt de Zuid-Chinese Zee, tegen de aanspraken van vijf buurlanden in, waarom? ‘Om de olie,’ zegt mijn Chinese vriend. Peking heeft olie nodig. Ook elders is China actief om de olie. Het bouwt pijpleidingen naar Pakistaanse en Burmese havens. Het moet de nauwe zeestraten open houden langswaar de olie passeert. En het bouwt stug door aan de hoofdbrok: zijn vernieuwde Zijderoute, die eigenlijk een weg is door Centraal-Azië naar de Middellandse Zee. Dat impliceert een hoop dingen, de mens leeft niet van olie alleen.

Sinds 2004 werkt Peking aan een politieke en economische samenwerking met Syrië. Damascus was een westelijk eindpunt van de zijderoute, maar er zijn ook andere motieven. Syrië, Turkije en Iran vormen, volgens de geopolitieke geruchten, de opkomende as in het Midden-Oosten, die de oude as Egypte-Saudi-Arabië zou vervangen. Met Irak erbij heb je een totaal nieuw evenwicht. Goede relaties met Syrië en Turkije, stabiele samenwerking met Iran – een ander rijk met duizenden jaren geschiedenis achter zich – en een einde aan de Afghaanse oorlog, zijn wat Peking nodig heeft voor zijn route door Centraal-Azië, en om een misschien imaginaire maar toch mogelijke omsingeling door de VS te doorbreken. Daarom doet China niet mee met de sanctiesconsensus of met oorlogsdreiging tegen Teheran: een gedestabilizeerd Iran is het laatste wat het zou wensen. Anderzijds maakt die nieuwe vriendschap Israël zenuwachtig, dat de laatste tijd lobbying en vriendschapsuitingen in China – musea, monumenten – vermenigvuldigt. Hoe dan ook, wie wil meetellen in die wereld krijgt met het Midden-Oosten-conflict te maken. Op internationaal topniveau wordt daar zogenaamd aan gewerkt door ‘het Kwartet’: VN, VS, EU en Rusland. China wil mee in dat Kwartet. China wil serieus genomen worden, in het Midden-Oosten zoals elders. En niet alleen om de olie. Ook om aan de top te zijn.

De Zijderoute liep van Europa naar Cathay. Zodat Europeanen China konden ‘bezoeken’. De nieuwe Zijderoute loopt omgekeerd: van China naar Europa. Zodat de Chinezen Europa kunnen ‘binnenvallen’ – dat hoor je in Europa in ’t café. En ja, Chinese investeerders werken nu al in de Balkan, waar kleine staten zich opmaken om in de EU-sfeer opgenomen te worden. Komen die erin, dan is Peking mee binnen. Bij wijze van spreken dan.

Sus van Elzen Peking, 21 januari 2011