‘De vluchtelingenstroom is verminderd, maar het Europese asielsysteem is kapotgemaakt’

‘Een asielsysteem dat oorlogsvluchtelingen onterecht buiten en illegalen onterecht binnen houdt, biedt geen basis voor solidariteit’, schrijven Jan Cornillie en Monica De Coninck (SP.A).

Deze week vindt de VN top over vluchtelingen en migranten plaats, precies een jaar nadat de vluchtelingencrisis in Europa haar piek bereikte. We zijn benieuwd wat de Europese leiders er gaan vertellen. Want vorig jaar in september vroegen meer dan 40.000 vluchtelingen per week asiel aan in de EU. Daarna gingen de grenzen in het oosten dicht en werd de deal met Turkije beklonken.

Het resultaat? De stroom aan vluchtelingen is dan wel sterk verminderd, maar het Europese asielsysteem is kapotgemaakt. Een asielsysteem dat oorlogsvluchtelingen onterecht buiten en illegalen onterecht binnen houdt, biedt geen basis voor solidariteit. Dat is problematisch want ondanks de chaos van het voorbije jaar blijft er bij grote delen van de bevolking bereidheid om opvang te bieden voor oorlogsvluchtelingen. Maar dan moet het asielsysteem ook efficiënt zijn en de juiste vluchtelingen helpen.

Vorige week maakte de European Stability Initiative, de denktank achter het Samsom-Merkel-plan, een evaluatie van de EU-Turkije deal. Samengevat zijn er twee grote conclusies, een positieve en een negatieve. Het goede nieuws is: er zijn bijna geen Syrische, Irakese en Afghaanse verdrinkingsdoden meer in de Middellandse Zee tussen Turkije en Griekenland. Het slechte nieuws is: vluchtelingen zitten in toenemende mate vast in Griekenland en Turkije. In de voorbije 15 maanden zijn amper 3.734 vluchtelingen via Griekenland en 1.583 uit Turkije elders in Europa hervestigd. Bovendien is er nu een nieuwe – nog dodelijkere – oversteek aan de gang. Die tussen Libië en Italië met vluchtelingen uit sub-Sahara Afrika (van wie het erkenningspercentage veel lager ligt).

Gebroken beloftes

3.734 en 1.583. Voor oorlogsgebieden die intussen aan honderdduizenden mensen het leven heeft gekost en miljoenen op de vlucht heeft gejaagd, is dat aantal belachelijk laag. Toen Diederik Samson zijn plan opstelde, was de hervestiging van 250.000 vluchtelingen per jaar het vertrekpunt. Als je weet dat in 2015 alleen al meer dan 300.000 vluchtelingen in de EU erkend werden en in de eerste helft van dit jaar al meer dan 280.000, wil dat zeggen dat het flink vastloopt. Met alle gevolgen van dien. Honderdduizenden oorlogsvluchtelingen krijgen niet de bescherming waar ze volgens het internationaal asielrecht recht op hebben.

Erger, de EU breekt daarmee haar belofte van ‘hervestiging in plaats van verdrinkingsdoden’. Het Samsom-plan is dus maar half uitgevoerd. De EU is gewoon dichtgetimmerd en dat kan niet zonder gevolgen blijven. Want het is een kwestie van tijd vooraleer oorlogsvluchtelingen uit Syrië opnieuw de dodelijke oversteek over zee wagen en nieuwe, illegale, smokkelroutes ontstaan. Het aandeel van asielzoekers waarvan we niet weten hoe ze in de EU zijn geraakt, is al aan het toenemen.

Zij die in de toekomst illegaal de oversteek zullen maken, is één ding. Maar intussen is er nog een tweede probleem van formaat: de toenemende illegaliteit binnen de EU. Zo zijn er de voorbije jaren in de EU maar liefst 500.000 asielaanvragen afgewezen. Dat staat in schril contrast met het aantal uitwijzingen.

Ook in ons land krijgt staatssecretaris Theo Francken – ondanks stoere taal en het tweeten van grafieken – de situatie niet onder controle. De Dienst Vreemdelingenzaken gaf aan 43.000 mensen het bevel om België te verlaten, maar slechts een kwart deed dat ook effectief. Staatssecretaris Francken doet het slechter dan de regering Di Rupo op vlak van bevelen om België te verlaten en vrijwillige terugkeer. Het aantal repatriëringen ligt nu lager dan na de vorige vluchtelingencrisis onder de paarse regeringen.

Het lijkt er dus sterk op dat Franckens ronkende verklaringen over de uitzetting van criminele vluchtelingen enkel tot doel heeft de aandacht af te wenden van zijn mislukkend beleid. Afgewezen asielzoekers duiken onder en verdwijnen in de illegaliteit. En zo is er onder het bewind van Theo Francken een serieuze illegaliteitscrisis in de maak. Niet alleen in de EU, maar ook in ons land. Terugkeer is nochtans een noodzakelijk sluitstuk van een correct en humaan asielbeleid. Als dat niet gebeurt, is dat voor niemand goed nieuws.

Of zoals de N-VA het in de verkiezingscampagne van 2014 nog zelf verwoordde: “Als men dit niet doet, moet men om de zoveel jaar een nieuwe regularisatieoperatie doorvoeren en dat zou dramatisch zijn voor het maatschappelijk weefsel.”

Illegaliteit maakt een asielsysteem kapot. Doordat de beloofde hervestiging van oorlogsvluchtelingen uitblijft, zullen nieuwe, illegale routes naar de EU ontstaan. Doordat afgewezen asielzoekers het land niet verlaten, blijven ook economische migranten zonder kans op erkenning hun kans wagen. Dat is niet houdbaar.

Als we het Europese asielsysteem willen redden, dan moeten er dringend meer oorlogsvluchtelingen hervestigd worden binnen de EU én meer illegalen uitgewezen worden. Als onze regeringsleden op de VN top over vluchtelingen en migranten iets nuttigs willen doen, dan kunnen ze zich dus maar beter engageren voor de hervestiging van een significant groep Syrische vluchtelingen in België en voor de snelle en consequente uitwijzing van niet-erkende asielzoekers.