‘De verkiezing van Trump zal niet het einde betekenen van de liberale democratie in Europa’

‘Zelfs al wordt 2017 het jaar van Wilders en Le Pen, zelfs al zal er hier een radicale politieke omwenteling plaatsvinden, zal dat dan echt het einde van de liberale democratie in Europa betekenen’, vraagt Gert Jan Geling van Liberales zich af. Hij denkt van niet.

De geheel onverwachte verkiezing van Donald Trump tot President van de Verenigde Staten lijkt een geheel nieuw tijdperk in te luiden. Een nieuw tijdperk met een president van een ongekend kaliber, een tijdperk wat een radicale breuk zal vormen met dat van zijn voorganger, en een tijd van grote onzekerheid op het internationale toneel. Maar volgens sommigen houdt dit tijdperk niet alleen een radiale breuk in met het Amerikaanse beleid van de afgelopen jaren. Nee, de verkiezing van Trump betekent het einde van de liberale democratie. Het is het begin van de democratische Apocalyps, waarvan niet alleen de VS, maar ook Europa niet meer zullen bekomen.

De verkiezing van Trump zal, wanneer we de trend van een dergelijk doemdenken volgen, namelijk het einde betekenen van de liberale democratie in de VS, wat juist het vlaggenschip van dit systeem is geweest in de 20^e eeuw. Trump is van plan om dit systeem tot de grond toe af te breken, zo vrezen sommigen. En de gevolgen hiervan zullen ook in Europa gevoeld worden. Want na Trump de zondvloed.

Ook Europa zal hieronder bezwijken. Wilders zal in 2017 Premier van Nederland worden, en Le Pen President van Frankrijk. Dit zal het einde betekenen van de EU, leiden tot mogelijke vervolging van minderheden, en het systematisch uitkleden van de rechtsstaat en andere liberaal-democratische instituties in Europa.

Een dergelijk doemdenken lijkt steeds meer greep te krijgen op de liberaal-democratische culturele en politieke bovenlaag van onze samenleving. Angst, apathie, onbegrip woede en radeloosheid gaan ermee gepaard. Wat kunnen we hiertegen doen? Hoe kunnen we onszelf, onze medeburger en vooral ons huidige politiek-economische systeem hiertegen beschermen? Bestaat er eigenlijk wel bescherming hiertegen? Tegen Trump en de zijnen?

De vraag is echter in hoeverre dit doemdenken ook maar enigszins productief is, of het ons in Europa ook maar iets brengt, en of het ons zal helpen om te werken aan problemen waar we in zowel de VS als in Europa mee kampen. Een overdreven, naïef gevoel van positiviteit was misplaatst, zo hebben we wel kunnen merken. Maar hetzelfde geldt voor een overdreven negativiteit, een wanhopig doemdenken, en een combinatie van apathie als gevolg van een gevoel van verslagenheid en de drang tot radicale actie tegen alles wat ons politiek gezien niet aanstaat, en waarmee de heersende verdeeldheid en polarisatie alleen maar meer wordt aangewakkerd.

Daarnaast kunnen we ons ten zeerste afvragen in hoeverre het terecht, en realistisch is. Ja, Trump heeft een zeer conservatieve regering samengesteld en behoorlijk radicale uitspraken gedaan. Maar ook hij is gebonden door checks and balances in de Verenigde Staten, door de plaats van de VS in het internationale statensysteem, en bovenal, door het feit dat de VS langzaam maar zeker een steeds progressiever land worden, dat progressief Amerika nog steeds alive and kicking is en dan er over vier jaar weer gewoon presidentsverkiezingen zijn, met tussendoor ook nog eens verkiezingen voor de Senaat en het Huis van Afgevaardigden. Progressief Amerika zou zich voor de komende maanden moeten vermannen, moeten leren van haar nederlaag en over een paar jaar weer vol goede moed de strijd aan moeten gaan.

En datzelfde geldt voor liberaal-democratisch Europa. Zelfs al wordt 2017 het jaar van Wilders en Le Pen, zelfs al zal er hier een radicale politieke omwenteling plaatsvinden, zal dat dan echt het einde van de liberale democratie in Europa betekenen? Zeer zeker niet.

Ja, in landen als Hongarije, en ook in het huidige Polen, hebben we een dergelijke omwenteling wel degelijk kunnen constateren. Maar dat zijn beide jonge democratieën, en zeker in Polen staat nog niks vast voor de komende jaren. In West-Europa is de liberale-democratie diep geworteld en zijn er vele checks and balances. Ook het Europese huis staat stevig, zo stevig dat zelfs het Britse tuinhuisje er niet in slaagt los te komen van de EU. En ook in Europa is de liberaal-democratische beweging sterk, zijn er voldoende progressieve alternatieven, en is het geenszins zeker dat een paar jaar nationalisten aan de macht gelijk de democratische Apocalyps zal inhouden.

Wat in ieder geval niet zal bijdragen aan een stabiel, open, verenigd en liberaal-democratisch Europa is een voortdurende angst, negativiteit en doemdenken waar sommigen in lijken te zijn vervallen sinds de zege van Trump. Bovenstaande emoties zijn nog nooit in de politieke geschiedenis productief en constructief geweest. Beter is het dan ook om ze om te zetten in realisme, in weerbaarheid, en in geloof in de kracht van onze samenleving, in de kracht van onze instituties, en de kracht van Europa. Zonder naïviteit, zonder overdreven positiviteit, zonder arrogantie, zonder erin falen te leren van fouten uit het verleden en zonder het marginaliseren en wegzetten van diegene die het nieuwe nationalisme steunen.

Bezinning in Europa

In plaats daarvan zou liberaal-democratisch Europa zich moeten herbezinnen, en zich ervoor in moeten spannen om voor alle burgers te streven naar een betere samenleving. Een beter Europa, een Europa waarin alle burgers tot hun recht kunnen komen, zich veilig kunnen voelen, en een betere toekomst kunnen realiseren voor zichzelf en hun kinderen. Een Europa waarin vrijheid, rechtvaardigheid en vertrouwen centraal staan.. Een Europa dat om kan gaan met een blijvende aanwezigheid van een sterk nationalisme, maar waar liberaal-democratische waarden overeind blijven. Een Europa van geven en nemen, en waarin nederlagen voorkomen, maar waarna men er ook weer in slaagt zich te herpakken.

Dat is het Europa wat we nu nodig hebben, een weerbaar Europa, en niet het Europa van de neerslachtigheid, van het doemdenken, en van de (angst voor de) Apocalyps. Laten we ons daarom ervoor inspannen een dergelijk Europa te realiseren.