De veerkracht van de economie: ‘Dit is zeker geen catastrofe’

Of onze economie de rake klappen die ze nu krijgt snel te boven komt of niet, hangt voornamelijk van onszelf af. ‘Alleen van paniek valt de economische schade niet te voorspellen.’

Geen enkele ernstige econoom durft een cijfer te plakken op de economische impact van het coronavirus, aangezien alle parameters nog onzeker zijn. ‘Hoe zal het virus zich verder ontwikkelen? Komt er een tweede piek? Wat zullen mensen doen met het geld dat ze niet uitgeven in restaurants en winkels? Vermenigvuldig alle onzekerheden met elkaar, en we kunnen voorlopig overal uitkomen’, zei Gert Peersman (UGent) vorige week nog in Knack.

Wat niet wil zeggen dat de economische tol niet zwaar zal zijn. Het coronavirus is ontstaan in China, de fabriek van de wereld. Dat laat natuurlijk sporen na. Daarbij komt dat ook belangrijke schakels in de wereldeconomie zoals Japan, Zuid-Korea en Singapore snel werden getroffen. In Europa maakt corona vooral in Italië en Spanje, de derde en vierde economie van de EU, de meeste slachtoffers. Dat laat zich voelen.

De Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) verwacht dat de wereldwijde groei van het bbp (bruto binnenlands product) door het coronavirus slechts 2,4 procent zal bedragen in 2020 – dat is een half procentpunt lager dan haar vorige prognose. Daarbij gaat ze ervan uit dat de epidemiepiek in China in het eerste kwartaal van 2020 zal worden bereikt, en dat in andere landen de epidemie gematigder en beperkter zal zijn. ‘Een meer aanhoudende epidemie, die zich op grote schaal zou verspreiden in Azië, Europa en Noord-Amerika, zou de wereldwijde groei dit jaar kunnen halveren’, aldus de OESO.

Ook de Belgische economie krijgt rake klappen, want als open economie zullen we nadeel ondervinden van de dalende wereldhandel. Door de verplichte sluitingen zijn sectoren als de detailhandel, vrijetijdsbesteding, toerisme en de horeca zwaar getroffen. Dan zijn er nog de bedrijven die moeten sluiten omdat telewerk en social distancing er onmogelijk zijn. Ondernemingen kunnen ook problemen krijgen met hun personeelsbezetting.

Rampscenario

Toch wijzen economen erop dat we de veerkracht van de economie niet uit het oog mogen verliezen. ‘Wat een beetje verscholen blijft achter al die onheilstijdingen is dat de economie zich aanpast binnen de nieuwe krijtlijnen, en onder druk van dreigende bedrijfssluiting en de pandemie gaat dat razendsnel’, zegt Peter van Bergeijk, professor internationale macro-economie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam.

En die aanpassingen, zoals meer telewerk en thuisbezorging, zie je niet meteen in de statistieken. ‘We missen de nieuwe economische activiteit en concentreren ons op het meten van de oude, die gedeeltelijk wegvalt.’ Daarmee verwijst Van Bergeijk naar wat bekendstaat als de Lucas-kritiek: de econoom Robert Lucas schreef in 1976 al dat een econometrisch model gebaseerd is op de gegevens uit het verleden en zijn geldigheid verliest bij ingrijpende veranderingen.

Volgens Van Bergeijk zal ‘de toegenomen weerbaarheid van de economie ervoor zorgen dat de coronacrisis economisch gezien wel een ernstige crisis zal zijn, maar zeker geen catastrofe’. Daarbij verwijst hij naar rampscenariostudies: dat zijn geen voorspellingen, maar rapporten die verkennen wat er kan gebeuren. In Nederland werd in 2016 zo’n rapport gepubliceerd, waar Van Bergeijk aan meewerkte, met als ondertitel: ‘Een all hazard overzicht van potentiële rampen en dreigingen die onze samenleving kunnen ontwrichten’. De studie telt 204 bladzijden en bekijkt de mogelijke gevolgen van natuurrampen, overstromingen, stralingsongevallen, chemische incidenten, transportongevallen, cyberdreigingen, terrorisme en ook ‘humane infectieziekten’.

In dat Nederlandse rapport van vier jaar geleden lezen we dat ‘de waarschijnlijkheid (wordt) bepaald op één pandemie gedurende 25 jaren. Dit betekent een waarschijnlijkheid van 20 procent gedurende de komende vijf jaar’. In het scenario van een ernstige pandemie worden scholen en bedrijven gesloten, is er geen immuniteit onder de bevolking en wordt er gesproken van 5 tot 10 miljoen besmettingen in Nederland, 50.000 ziekenhuisopnames en ruim 14.000 doden. Dat lijkt erg op wat we nu beleven.

In het rapport wordt ook de economische schade van zo’n zware pandemie geraamd. Daarbij komt men uit op 5 tot 10 miljard euro, dat is ruwweg 0,65 tot 1,3 procent van het Nederlandse bpp. Van Bergeijk benadrukt dat zo’n scenario geen voorspelling is voor de economische gevolgen van het coronavirus. ‘Het is nog onduidelijk hoe het coronavirus zich verder zal ontwikkelen. We weten nog niet hoeveel mensen er besmet zullen raken en hoeveel slachtoffers er zullen vallen. Wat we wel weten, is dat de reële kosten van een ernstige pandemie draagbaar zijn voor de Nederlandse economie’, zegt Van Bergeijk.

‘We zijn er wel van uitgegaan dat zelfs zo’n ernstige pandemie bij ons na een paar maanden weer voorbij is’, vult hij aan. Dat is belangrijk en vormt meteen een groot verschil met wat we gezien hebben met ziekten als aids en ebola. ‘Die zorgden in sommige Afrikaanse landen tot een daling van 10 tot 20 procent van het bbp. Dat kwam omdat de Afrikaanse economieën zwakker zijn dan de onze en doordat de ebola-uitbraak langer duurde dan de periode die wij in onze berekeningen hebben gebruikt. Liberia lag door ebola bijna een jaar lang plat. Met desastreuze gevolgen voor de lange termijn.’

Stimulans

In België bestaat zo’n rampscenariostudie niet, maar voortgaande op de Nederlandse cijfers zou zo’n ernstige pandemie hier 3 tot 6 miljard euro economische schade veroorzaken. Dat is veel, maar we moeten dat net als de Nederlandse economie kunnen opvangen.

De coronacrisis leidt niet tot een blijvende aantasting van de productiecapaciteit. Er zijn geen bedrijven of machines vernietigd. De doden vallen niet zozeer bij de mensen op arbeidsleeftijd maar wel bij de ouderen. Ook het financiële systeem blijft overeind. Dat maakt een snelle opstart van de economie mogelijk. ‘Hoe flexibeler de mensen, markten en bedrijven, des te geringer is de schade en des te sneller treedt herstel op’, zegt Van Bergeijk. ‘We hebben gezien dat natuurrampen een stimulans kunnen zijn om de productiviteit te verhogen.’

Hoewel de coronapandemie volgens economen als Van Bergeijk niet echt ingrijpende gevolgen zal hebben voor onze economie, kan ze wel leiden tot een ernstige crisis. ‘Als er paniek ontstaat, de beurzen kelderen en mensen beginnen te hamsteren, kan dat de economie zeer zware schade berokkenen. Als het vertrouwen bij consumenten blijft dalen, kunnen we in een financiële crisis sukkelen. Maar ik herhaal: de kosten van een pandemie kunnen we als samenleving dragen. Alleen de economische schade van paniek valt niet te voorspellen.’