De toekomst van seks: ‘Mensen zijn snel bereid om iets menselijks te zien in robots’

Datingapps, seksrobots, vibrators op bluetooth: ook seks ontsnapt niet aan de digitalisering. Hoe verandert al die technologie de manier waarop wij naar seksualiteit kijken? Disclaimer: bij het tot stand komen van dit artikel werd onze zoekgeschiedenis meermaals gewist.

‘Jij mag álles met mij doen.’ De loensende blik voor me schokschoudert, draait het hoofd lichtjes, laat een piepgeluid weerklinken. ‘Streel over mijn tepels.’ Voor ons zit Robin: bruin haar, donkere ogen, voorzien van stevige rondingen, in een weinig verhullend wit jurkje zonder slip. Nederlands allereerste seksrobot – merkwaardig genoeg genoemd naar de robot uit de kinderserie Bassie en Adriaan – spreekt met een Vlaams accent. ‘Dat vonden we aangenamer klinken’, zegt Guido Dieleman, managing partner van Motsudolls, het Nederlandse bedrijf dat Robin ontwikkelde. ‘Een Nederlandse stem klinkt zo bazig. Je wilt toch niet dat zo’n seksrobot de hele tijd bevelen uitdeelt.’

Ik werk met jonge twintigers die een florissant seksleven hebben, maar geen idee hebben hoe je een relatie opbouwt.

Robin zit op een tuinstoel in een stoffig kantoortje, net buiten de ringweg rond Breda. Het hoofdkwartier van Motsudolls is weinig meer dan een groot uitgevallen garagebox waar sekspoppen in alle maten, vormen en huidskleuren opgesteld staan. In de kasten aan de muur prijkt een uitgelezen assortiment aan hoofden, pruiken en ogen. Aan een statafel staan vier poppen in losse avondkledij, alsof ze op een of andere foute nieuwjaarsreceptie staan te keuvelen. De poppen zijn gemaakt van thermoplastisch elastomeer, een synthetische rubberstof die min of meer aanvoelt als de menselijke huid. Door de kille buitentemperatuur voelen de poppen koud aan, alsof je een lijk aanraakt. Klanten krijgen de tip om de poppen voor gebruik met een elektrisch dekentje op temperatuur te brengen, dat voelt toch iets gezelliger.

De aankoopprijs voor een sekspop ligt tussen de 1000 en de 4000 euro. Huidskleuren in alle tinten, forse boezems, variaties in de intieme beharing, smalle of juist geblokte heuppartijen: de poppen kunnen volledig aangepast worden aan de smaak van de koper. Elke pop kan bovendien uitgerust worden met de zogenaamde shemale-optie: een invoegpenis die aan de kunstvagina vastgemaakt kan worden. Een detail dat het cliënteel kennelijk kan smaken. ‘Een op de drie klanten kiest ervoor’, knipoogt Dieleman, terwijl hij een showroomexemplaar voor onze ogen laat bungelen.

Ondanks al die fetisjistische gadgets kiest het gros van de klanten niet voor exuberante opties. ‘De grote meerderheid kiest voor poppen die er redelijk gewoon uitzien’, zegt Dieleman. ‘Ze gaan eerder voor het buurmeisje dan voor de pornoster.’ Het cliënteel bestaat – weinig verrassend – bijna uitsluitend uit mannen, maar is voor het overige bijzonder divers. ‘Vaak is een sekspop een oplossing voor een praktisch probleem’, zegt Dieleman. ‘Soms zijn het iets oudere mannen, van wie de vrouw niet meer seksueel actief is en die niet naar een prostituee willen. Soms zijn het mannen met een mentale beperking of zwaar autisme die toch seksueel actief willen zijn. Er zijn ook mannen die op de datingmarkt niet aan hun trekken komen. Maar het zijn soms ook hele stoere gangstertypes, die beweren dat ze naast hun vriendinnetjes nog wel ergens een flatje hebben om met een pop aan de slag te gaan.’

Het bedrijf heeft de wind in de zeilen. Het afgelopen jaar verkocht Motsudolls enkele honderden sekspoppen, de hoogste omzet in jaren. In een hoek liggen twaalf discreet verpakte poppen in enorme kartonnen dozen, die vandaag allemaal nog opgehaald worden. Over een maand verhuist het bedrijf naar een pand dat vijf keer groter is, waar het de grootste sekspoppenshowroom van Nederland wil inrichten. In dat nieuwe onderkomen wil Dieleman Robin verder ontwikkelen. Als de pop helemaal af is, wil het bedrijf zich vooral op de zorgsector richten. ‘We willen kijken of Robin kan dienen als gezelschapsrobot’, zegt Dieleman. ‘Zeker onder ouderen is er veel eenzaamheid. Zorgverstrekkers staan daar zeker voor open.’

Vervangingsangst

Robin is lang niet de enige gezelschapsrobot die vandaag in ontwikkeling is. In 2010 bracht het Amerikaanse bedrijf True Companion al Roxxxy op de markt, een siliconen pop die gebruikers kon verblijden met enkele schunnige opmerkingen. Er is ook de Spaanse sekspop Samantha, die naar verluidt duizend verschillende moppen kan vertellen en het vermogen heeft om samen met haar gebruiker een orgasme te beleven. De meest gesofisticeerde seksrobot van het moment heet Harmony, een Amerikaanse androïde die twaalf verschillende gezichtsexpressies kan aannemen en door middel van artificiële intelligentie een rudimentair gesprek kan aanknopen. Het Chinese bedrijf Exdoll zou zelfs werken aan de droom van de eerder traditionele man: een seksrobot die ook de vaat doet.

Opvallend aan al die ontwikkelingen is dat ze eigenlijk weinig met seks te maken hebben. De voornaamste investeringen bij robots als Harmony en Samantha gaan naar artificiële intelligentie, waarmee producenten de robots aan sociale interactie willen laten doen. Cru gesteld: seks met een seksrobot is eigenlijk seks met een sekspop die nu en dan iets vaag opwindends zegt. ‘Onze vaste klanten vinden die seksrobot eigenlijk niet zo interessant’, geeft Dieleman toe. ‘Ze willen gewoon hun gang gaan met de poppen. Ze vinden er doorgaans niets aan dat de pop tegen hen begint te praten.’

Al die gerobotiseerde zinnelijkheid beroert de gemoederen. Sinds 2015 voert de Britse ethiekprofessor Kathleen Richardson (De Montfort University) de zogenaamde Campaign against Sex Robots, een campagne om seksrobots bij wet te laten verbieden. Richardson vindt seksrobots een ‘misogyne ontwikkeling’ die ‘een cultuur normaliseert waarbij vrouwelijke lichamen enkel gezien worden als de eigendom van de man’. Daarbij roept ze het doembeeld op van sciencefictionseries als Westworld, waarin mannen vlot seksuele relaties aangaan met vrouwelijke robots. ‘Die vervangingsangst zie je vaak bij technologie’, zegt Katleen Gabriels, ICT-ethicus aan Maastricht University. ‘In de Amerikaanse staat Texas zijn seksspeeltjes verboden, onder andere omdat mannen bang waren dat zij overbodig zouden worden.’

Gaat de mensheid weldra massaal overstag, en slapen we over enkele decennia allemaal naast een robot? Het is maar de vraag. Zelfs bij de gemiddelde Knack-redacteur wekt een seksrobot als Robin niet onmiddellijk begeerte op. Ook de man die de seksrobot Harmony testte, bleek niet over te lopen van enthousiasme. ‘Als seks met een echte vrouw een tien is, is seks met een robot een acht of een achtenhalf’, aldus de specialist ter zake, die zich online beweegt onder het fijngevoelige alias Brick Dollbanger. Ook in de prostitutie loopt het voorlopig niet bepaald storm voor poppen en robots. Zowel in Meise, Herentals als Sint-Martens-Latem werden het afgelopen jaar poppenbordelen geopend. Geen van de initiatieven werd een eclatant succes.

Aan straffe verhalen is in de toenadering tussen mens en robot geen gebrek. In 2013 getuigde een Amerikaanse veertiger dat hij al 13 jaar gelukkig getrouwd was met zijn sekspop (hij liet tegelijk weten dat hij sinds kort een tweede pop had, bij wijze van minnares). In 2017 vertelde de Welshman Arran Squire op de Britse televisie hoe hij elke ochtend met zijn gezin en zijn seksrobot aan de ontbijttafel zit. Datzelfde jaar beleefde de Chinese ingenieur Zheng Jiajia enkele dagen wereldfaam toen hij bekendmaakte dat hij getrouwd was met een robot die hij zelf had gebouwd. Het is bij zulke verhalen nooit duidelijk of de getuigenissen oprecht zijn of ingegeven zijn door commerciële motieven. Gabriels benadrukt dat de huidige generatie seksrobots qua artificiële intelligentie maar weinig voorstelt. ‘We zijn nog ver verwijderd van het moment waarop robots een vrije wil hebben. Zolang die vorm van artificiële intelligentie er niet is, zijn seksrobots niet meer dan het zoveelste seksspeeltje.’

We zouden bijna vergeten dat mensen rationele wezens zijn die wéten dat robots geen echte gevoelens hebben. ‘Toch valt niet uit te sluiten dat we ons daar ooit over zullen zetten’, zegt Sven Nyholm, ICT-ethicus aan de Technische Universiteit Eindhoven. ‘Mensen zijn behoorlijk snel bereid om iets menselijks te zien in robots. Zeker wanneer een robot kan praten en eruit ziet als een mens zullen veel mensen bereid zijn om ze als een sociaal wezen te behandelen.’ Nyholm refereert aan het opmerkelijke geval van Boomer, een militaire ontmijningsrobot die in 2013 net ten noorden van Bagdad werd opgeblazen. De militaire eenheid die Boomer gebruikte organiseerde achteraf een heuse begrafenis, geheel met een eresaluut van 21 schoten en toekenning van eremedailles voor bewezen moed. ‘Boomer zag eruit als een grasmaaier’, benadrukt Nyholm. ‘Boomer kon niet spreken of interageren met zijn omgeving. En toch dichtten veel soldaten hem allerlei menselijke eigenschappen toe en waren ze geraakt door het verlies. Ik sluit dus zeker niet uit dat mensen op een bepaald moment niet meer scherp het onderscheid zullen maken.’

Pizza Margherita

Sowieso heeft alle nieuwe technologie een grote invloed op hoe we naar seksualiteit kijken. ‘Wij denken als mensen nogal makkelijk dat wij zelf de moraal bepalen’, zegt Marli Huijer, hoogleraar publieksfilosofie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam en voormalig Nederlands Denker des Vaderlands. ‘Terwijl je ziet dat technologie net zo vaak onze moraal bepaalt.’ Ter illustratie geeft Huijer de ontwikkeling van de pil als startschot van de seksuele bevrijding. ‘In de jaren vijftig hadden we nog een uiterst strenge seksuele moraal. Die is helemaal verdwenen, omdat je door de pil niet langer bang hoefde te zijn om ongewenst zwanger te worden. Bovendien heeft de pil ook wonderen gedaan voor de aanvaarding van homoseksualiteit. Door de pil is seksualiteit niet langer noodzakelijk gekoppeld aan voortplanting, waardoor heteroseksualiteit en homoseksualiteit in zekere zin hetzelfde werden.’

Zo wijst Huijer op de explosie aan datingapplicaties die het afgelopen decennium werden ontwikkeld. Naast het bekende Tinder en het op homo’s gerichte Grindr is er voor internetgebruikers een rist netwerken beschikbaar. Wellustelingen die emotieloos en zonder enige vorm van commitment de koffer in willen duiken, kiezen voor Casualx. Down is er voor flirters die het liever binnen de Facebook-vriendengroep houden. De app Pure is dan weer voor singles die hic et nunc op zoek zijn naar een sekspartner. Er is ook een plejade aan sociale netwerken en apps voor wie op zoek is naar specifieke geneugten. Voor het ruwere werk kunt u terecht op Whiplr of Fetlife, een community waar BDSM-liefhebbers, transseksuelen, kinksters en fetisjisten allerhande elkaar vinden. Liefhebbers van trio’s kunnen terecht op Feeld, voorheen bekend als 3nder.

Je hoort weleens over Tinder dat je er even snel een sekspartner mee bestelt als een pizza Margherita, maar dat is niet noodzakelijk zo. Uit onderzoek van communicatiewetenschapper Elisabeth Timmermans (Erasmus Universiteit Rotterdam) blijkt dat seks voor de meeste Tindergebruikers geen hoofddoel is. ‘De meeste gebruikers zien Tinder als een vorm van amusement’, vertelt Timmermans. ‘Slechts een kleine minderheid van de gebruikers gebruikt de app voor seksuele ontmoetingen. Al is de kans op seks bij een Tinderdate wel groter dan bij een reguliere date.’

Toch is het nu al duidelijk dat datingapps onze manier van afspreken indringend veranderen. Datingapps creëren kansen voor imaginaire casanova’s die in analoge omstandigheden minder uit de verf komen. Wie vroeger te beschroomd was om in het café zijn of haar crush aan te spreken, loopt niet langer het risico pijnlijk afgewimpeld te worden. ‘Tinder neemt sommige onzekerheden weg’, zegt Timmermans. ‘Als je een match hebt, kun je er bijvoorbeeld van uitgaan dat de andere single is en jou enigszins aantrekkelijk vindt. Daar heb je in het café het raden naar. Het komt veel minder voor dat je nadrukkelijk wordt afgewezen.’ Bovendien is Tinder vooral een talige uitdaging, vervolgt Timmermans. ‘Het komt aan op taalvaardigheid en humor, op het vermogen om via de chat vlot te kunnen communiceren. Het is heel belangrijk om min of meer correct te schrijven: taalfouten en dt-fouten zijn afknappers.’

Ook de bekende Amerikaanse seksuoloog Robert Weiss, die onderzoek doet naar hoe het digitale tijdperk seksualiteit verandert, meent dat de datingrevolutie voor grote verschuivingen zorgt. ‘We leren niet langer onderhandelen over intimiteit’, zegt Weiss, die in 1995 een van de eerste behandelingscentra tegen seksverslaving opzette. ‘Als je vroeger iemand leerde kennen, leerde je al doende wat de norm was. Je leerde op welk moment het oké was om hand in hand te lopen, wanneer je iemand kon kussen, wanneer je met iemand naar bed kon. Dat leerproces is bij de jongere generaties aan het verdwijnen.’ Weiss wijst op het toenemende aantal patiënten in zijn praktijk dat het moeilijk heeft om een relatie te beginnen. ‘Ik werk met jonge twintigers die een florissant seksleven hebben, maar werkelijk geen idee hebben hoe je een relatie opbouwt. Ze hebben nooit geleerd om met onzekerheid of afwijzing om te gaan. Ze hebben minder geduld om elkaars mindere kantjes te tolereren.’

‘Bovendien’, betoogt Huijer, ‘kunnen al die applicaties onze seksuele vrijheid ook beperken. Vroeger werd je seksuele identiteit gevormd door toevallige ontmoetingen. Je kon als vrouw bijvoorbeeld verliefd worden op een andere vrouw zonder dat je dat ooit mogelijk had geacht. Nu verloopt het net omgekeerd, en moet je op voorhand je seksuele identiteit bepalen. Je moet op voorhand zeggen of je op mannen of vrouwen valt, of je het heftig wilt of liever rustig, of je onmiddellijk in bed wilt of liever eerst iets opbouwt. Datingapps vertrekken vanuit de foute veronderstelling dat je seksuele identiteit een gegeven is, terwijl je seksualiteit net wordt vormgegeven door wie je toevallig ontmoet. Maar als ik begin met Tinder en ik definieer mezelf als honderd procent heteroseksueel, dan ontneem ik mezelf misschien wel al die ervaringen.’

Fundamenteel maken datingapps het moeilijker om een vaste relatie aan te gaan, vindt Huijer. ‘Vooral voor vrouwen wordt het moeilijker om partners te vinden die voor hun dertigste al aan kinderen willen beginnen. Vanuit het standpunt van de man is dat niet eens onlogisch: voor hen tikt de biologische klok tien jaar later, en door al die datingapps is de beschikbaarheid van andere partners gewoon veel groter. Vandaag hebben jongeren bij wijze van spreken een miljard potentiële bedpartners.’

Minder seks

Je zou denken dat al die applicaties tot een explosie in ons seksleven hebben geleid. Dat we, bevrijd van morele bezwaren en aangesloten op een onoverzienbaar onlinebuffet aan mogelijke sekspartners, meer seks hebben dan ooit tevoren. Niets blijkt minder waar. De Amerikaanse psychologe Jean M. Twenge (San Diego University) berekende in 2016 dat de gemiddelde Amerikaanse volwassene op het eind van de jaren negentig gemiddeld 62 keer per jaar seks had. In 2014 was dat gezakt naar 54. Twenge wijt die daling aan de digitalisering, die ervoor zorgt dat mensen meer tijd online doorbrengen en dus minder de analoge wereld intrekken.

Het fenomeen is vooral bekend in Japan, waar twintig procent van de mannen tussen de 25 en de 29 aangeeft geen interesse of een hekel te hebben aan seksuele betrekkingen. Ook Weiss ziet in zijn praktijk steeds meer patiënten met een zekere desinteresse voor fysieke seks. ‘Vooral onder twintigers ontmoet ik geregeld mannen die zich ongemakkelijk voelen bij klassieke seksualiteit. Ze masturberen liever terwijl ze naar porno kijken. Een seksuele relatie met een vrouw vinden ze gedoe.’

De evolutie lijkt voorlopig niet te zullen stoppen. Timmermans vermoedt dat ook virtual reality weldra haar intrede zal doen in het datingcircuit. ‘Onze luie stoel wordt steeds meer het centrum van ons sociale leven. Het is nu al de plek waar we swipen. Binnenkort wordt het waarschijnlijk ook de plek waar we daten.’