‘De strijd tegen droogte is een marathon, geen sprint’

‘Die periodes van droogte zijn helaas een blijver’, schrijft Marijke Huysmans, ingenieur en professor grondwaterhydrologie aan de VUB. ‘De belangrijkste vraag vandaag is  hoe we er op lange termijn op een proactieve manier voor kunnen zorgen dat Vlaanderen weerbaarder wordt tegen droogte en waterschaarste.’

Het is alweer erg droog. De voorbije drie maanden viel er zo weinig regen dat de droogte-index van KMI midden mei in grote delen van Vlaanderen donkerbruin kleurt. Een droogte die volgens de statistieken maar één keer om de 50 jaar voorkomt maar de laatste jaar helaas niet meer zo uitzonderlijk blijkt te zijn. Ook in 2018, 2019 en 2020 werden we met lange droge periodes geconfronteerd en de daarbij horende sproeiverboden, captatieverboden en impact op natuur en landbouw.

De voorbije dagen was de droogte dan plots weer groot nieuws. Alle Vlaamse kranten en de journaals op radio en tv berichtten over de droogte. De meeste gestelde vragen: “Hoe extreem is de droogte nu?”,  “Mogen we de tuin nog sproeien?” en “Komt er straks nog wel water uit de kraan?”. Logische en pertinente vragen maar wel erg reactief en met een focus op de korte termijn. En met uiteraard voorspelbare verontwaardigde reacties op sociale media van mensen die hun gras nog wel wilden sproeien en experten verweten onheilsprofeten te zijn.

De strijd tegen droogte is echter een marathon en geen sprint. Een veel belangrijkere vraag dan hoe extreem droog het vandaag is en of we onze planten nog water mogen geven, is hoe we er op lange termijn op een proactieve manier voor kunnen zorgen dat Vlaanderen weerbaarder wordt tegen droogte en waterschaarste. Die periodes van droogte zijn helaas een blijver. Wetenschappers voorspellen al langer dat droogteperiodes vaker, intenser en langer zullen worden in de volgende decennia en 2018, 2019, 2020 en nu ook 2022 tonen aan die voorspellingen helaas realiteit zijn geworden.

Vlaanderen is bovendien kwetsbaar voor droogte. Onze hoge bevolkingsdichtheid en hoge welvaart resulteren in een hoge watervraag. De verhardingsgraad van ons landschap en de traditie om water zo snel mogelijk te willen afvoeren maken dat water niet goed kan infiltreren en vastgehouden worden in de bodem en de diepere ondergrond om het grondwater te voeden. De mogelijke impact van droogte in voor landbouw, natuur, industrie, gezinnen, scheepvaart en recreatie in Vlaanderen is ook groot. De voorbije jaren zagen we ondermeer natuurbranden, schade aan gewassen, natuurschade, watertekorten en problemen met bodemstabiliteit. Onze ogen sluiten voor het probleem van droogte en waterschaarste is dus geen optie.

Maar er is geen reden voor paniek, berusting of pessimisme. Vlaanderen is geen woestijn. In tegenstelling tot veel andere regio’s in de wereld valt er hier op jaarbasis voldoende regen. Er zijn dan ook oplossingen om onszelf weerbaar te maken tegen droogte en waterschaarste.

Wat kunnen en moeten we dan doen om ervoor te zorgen dan we beter voorbereid zijn op die periodes van droogte zodat we schade en watertekorten kunnen vermijden?

Een belangrijke sleutel in het droogtevraagstuk is meer infiltratie. Meer infiltratie betekent minder verharding, ontharden en meer investeren in infiltratievoorzieningen zoals wadi’s maar ook gezonde bodems zijn cruciaal. Op die manier kan het grondwater beter gevoed worden, kunnen de grondwaterpeilen structureel verhogen en kan het grondwater zich ook beter herstellen na droogte.

Grondwater moet ook beter worden vastgehouden in de ondergrond. Te veel grondwater wordt snel weer afgevoerd door drainagebuizen en grachten in landbouwgebied en drainagesystemen rond gebouwen en infrastructuur. Hoewel we de laatste jaren zien dat vele actoren het belang van water vasthouden inzien en overschakelen op minder en slimmer draineren en stuwen van grachten, is het voor velen nog moeilijk om af te stappen van de gewoonte om water zo snel mogelijk te willen afvoeren.

We kunnen ook nog grote stappen zetten om onze vraag naar drinkwater, grondwater en rivierwater te verkleinen: waterbesparende maatregelen, gebruik van regenwater bij gezinnen en bedrijven, hergebruik van gezuiverd afvalwater in industrie en landbouw en duurzamer bemalen bij werven zodat ons kostbaar grondwater niet zo maar in een riolering of gracht verdwijnt.

Al deze proactieve oplossingen werden in de zomer van 2020 geïntegreerd in de Blue Deal, het plan om Vlaanderen weerbaarder te maken tegen droogte en waterschaarste. Met 70 maatregelen en de hulp van de Europese relancemiddelen beoogt de Blue Deal een robuust watersysteem zodat er ook de volgende decennia nog voldoende water is voor gezinnen, natuur, industrie en landbouw. De Blue Deal heeft het thema van droogte en waterschaarste hoog op agenda gezet en door de bewustwording en de voorziene investeringsbudgetten geleid tot een enorme impuls bij alle actoren. Er worden gebiedsgerichte coalities gevormd rond robuuste watersystemen, bedrijven investeren in circulair watergebruik, landbouwers schakelen over naar peilgestuurde drainage en verhogen de infiltratie en waterberging op hun percelen, steden en gemeenten gaan voor waterbewuste publieke ruimte, natuur wordt versterkt en drinkwatermaatschappijen zetten in op leveringszekerheid.

Maar we zijn er nog niet. De opgave is immens. Het is bijvoorbeeld gemakkelijk om als academicus te pleiten voor meer infiltratie maar in de praktijk betekent dat dat er bijna overal in Vlaanderen klein- en grootschalige ingrepen nodig zullen zijn. We zullen de oplossingen uit de Blue Deal dus nog veel sneller en breder moeten uitrollen dan we tot nu toe gedaan hebben.

Bovendien is de Blue Deal op dit moment nog een tijdelijk iniatief met eindige budgetten hoewel de strijd tegen droogte en waterschaarste helaas niet voorbij zal zijn in 2024. Het zou dan ook heel jammer zijn als de positieve dynamiek die de Blue Deal gecreerd heeft in alle sectoren stopgezet zou worden. Laten we de principes van de Blue Deal dan ook verankeren in de wetgeving en met structurele financiering zodat er ook na deze regeerperiode in infiltratie, circulair watergebruik, opvang en gebruik van regenwater en andere klimaatadaptatieve maatregelen kan ingezet worden. Structurele financiering en meerjarige budgetten kunnen ervoor zorgen dat we kunnen blijven investeren in een robuust watersysteem ook wanneer het regent, de droogte weer ver weg lijkt en er andere prioriteiten lijken te zijn. Laten we dus even verder kijken dan deze droogte en de staat van ons gazon want de strijd tegen droogte is een marathon en geen sprint.

Marijke Huysmans is ingenieur en professor grondwaterhydrologie aan de VUB.