De schuldindustrie: ‘Het incassosysteem is geen oplossing, maar deel van het probleem’

Kaja Verbeke, journalist bij Apache, lichtte de schuldsector door en vond dat mensen veelal het drievoud van hun schulden betalen. ‘Wie in financiële problemen raakt, doet dat meestal niet kwaadwillig. Toch komen ze in een pervers systeem terecht dat geen rekening houdt met hun individuele situatie.’

In 2015 zochten 60.000 gezinnen professionele hulp voor hun schulden. Een hele incassoindustrie leeft van die openstaande bedragen, veelal door extra kosten aan te rekenen. Onze noorderburen zijn al een tijdje in de ban van de intussen bekroonde documentaireserie Schuldig over mensen met schulden in Amsterdam. Bij ons trok John Crombez het debat op gang. Hij zegt de schuldindustrie te willen aanpakken.

Onze samenleving wil erg graag dat je schulden maakt. Kijk eens om je heen, hoeveel logo’s en merken zie je? De consumptiemaatschappij spoort je aan om te kopen. Velen hebben dan ook schulden, meestal in de vorm van een lening voor een wagen of woning. Maar anderen kopen een televisie, een reis, of zelfs melk en eieren op afbetaling. Nieuw is dat de openstaande facturen meer en meer die aan de energieleverancier, het telecombedrijf en de huurbaas zijn. Overlevingskosten, dus.

Daarnaast komen mensen volgens het Vlaams Centrum Schuldenlast vooral in de schulden terecht omdat ze onvoldoende administratieve vaardigheden hebben om hun papieren in orde te brengen, psychosociale problemen zoals een verslaving hebben, door overbesteding of omdat hun leven verandert omdat ze ziek werden of gaan scheiden. Geen kwaadwillige opzet dus, financiële problemen zijn eerder een gevolg.

Incasso als deel van het probleem

Een zesde en opmerkelijke oorzaak van schulden zijn de extra kosten die te hoog oplopen. In 14 procent van de gevallen gaat net daarom iemand op zoek naar professionele hulp. De voormalige vrederechter Jan Nolf berekende dat een onbetwiste schuld die leidt tot een rechtszaak verdrievoudigt. Aan het eind van de rit moet iemand dus bovenop de schuld ook twee derde aan kosten en interesten betalen om uit de ellende te raken. De centen zijn voor de advocaat van de tegenpartij, de deurwaarder en de staat.

Het incassosysteem is dus geen oplossing om mensen sneller te doen betalen, het is deel van het probleem. Het duwt mensen dieper in de schulden. Ongetwijfeld zullen deurwaarders en incassobureaus in de meeste gevallen wel effect hebben en verstrooiden wakker schudden zonder schade aan te richten. Er bestaan uiteraard ook heel wat integere deurwaarders die bijvoorbeeld mensen op tijd waarschuwen alvorens meubels in beslag te nemen. Daarom worden de meeste openstaande rekeningen ook in der minne geregeld aan de hand van aanmaningen of afbetalingsplannen.

Maar bij anderen zorgen deurwaarders en incassobureaus ervoor dat ze overspoeld worden door brieven terwijl ze de rekening toch niet kunnen betalen. Dan zien ze de extra kosten oplopen en moeten ze zich uiteindelijk verantwoorden aan een rechter. Voor grote bedrijven kost het immers niets om een advocaat in te schakelen, de schuldenaar betaalt die terug. Eigen schuld, dikke bult.

Algemeen belang eerst

De schuldeiser die het opmerkelijkst te werk gaat is misschien wel de overheid. Heel wat mensen hebben schulden aan de staat in de vorm van belastingen of boetes. Tijdens mijn onderzoek voor Apache merkte ik al snel dat de wetgever zorgde voor een wetgeving op maat, die het voor de overheid makkelijker maakt om schulden in te vorderen. Bij het ministerie van Justitie vinden ze dat het algemeen belang het individuele belang overstijgt.

Bij de FOD Financiën zeggen ze zelf het dwangbevel, dat beslag legt op goederen en inkomsten, erg vaak te gebruiken. Een goede zaak volgens de overheidsdienst, want zo worden gerechtskosten uitgespaard voor de schuldenaar. Sinds begin december moet je trouwens een schuld aan de fiscus binnen de 12 maanden afbetalen. Wie daar niet in slaagt, krijgt de raad om een krediet af te sluiten (een klassieke reden waarom mensen nog dieper in de schulden raken) of om een collectieve schuldenregeling te starten.

Wie in collectieve schuldenregeling gaat, moet in ruil voor bescherming tegen deurwaarders jarenlang al zijn inkomsten afstaan aan de schuldbemiddelaar en een streng financieel regime volgen. Met alle frustratie van dien. De procedure is vrij duur, maar het is voor wie geen kant meer opkan vaak de enige uitweg om terug wat rust te vinden.

Geen steun, wel straf

Kortom, het is bij ons net zoals De Correspondent in Nederland schreef: eerste vermenigvuldigen we je schuld, daarna kan je aankloppen bij dure hulpverleners. De oorzaak van deze verwrongen aanpak ligt niet bij de verschillende actoren in deze industrie, het gaat over het globale systeem. De schuldenaar zelf wordt vergeten en er wordt te weinig rekening gehouden met de reden van diens financiële problemen. Het systeem poogt niet om te ondersteunen, het straft. Nochtans is het ook voor onze samenleving niet goed om mensen in de schulden te houden. Wiens inkomen en goederen in beslag werden genomen, is inventief en gaat veelal in het zwart werken.

Wie niet in deze incassomolen wil terechtkomen, moet vooral mondig en snel reageren. Wie dat niet doet, is gezien.