De schuld van het volk

Het lijkt wel of de bevolking de schuld heeft van alles wat fout gaat. Terwijl de overheid geen beleidsplan heeft maar er slechts op los gokt. Van een langetermijnvisie is geen sprake.

‘De mensen willen maar niet later met pensioen gaan.’ Minister van Pensioenen Vincent Van Quickenborne (Open VLD) heeft het gezegd. ‘Oudere mensen moeten kleiner gaan wonen.’ Komt uit de mond van Vlaams minister van Wonen Freya Van den Bossche (SP.A). ‘Die berg spaargeld moet beter besteed worden.’ Een verbale lap van Steven Vanackere (CD&V), minister van Financiën.

Er gaat geen week voorbij of een beschuldiging vliegt het land in. Het lijkt wel of de bevolking de schuld heeft van alles wat fout gaat. Terwijl de overheid geen beleidsplan heeft maar er slechts op los gokt. Van een langetermijnvisie is geen sprake. Het mooiste voorbeeld is de afsluiting van de ring rond Antwerpen. De overheid komt maar niet tot een besluit. Wat betekent dat? Stel dat er in het najaar een beslissing genomen wordt, duurt het op z’n minst tien jaar eer de ring kant en klaar is. Want zolang duren de werken, inclusief de hindernissen die er sowieso aan verbonden zijn. Dat betekent dus dat de verkeershinder in en rond Antwerpen zeker tot 2025 zal aanslepen.

Helaas zullen tegen die tijd Bart De Wever (N-VA) en Patrick Janssens (SP.A) en hun collega’s niet met pensioen willen gaan, niet kleiner willen gaan wonen en hun berg spaargeld niet willen gebruiken om het land uit het slop te halen. Zij zijn de brahmanen van België. En die klasse zweert bij ‘Ik, mij en mezelf’. Denk niet dat er ten gronde iets verandert in dit land. Die tijd is lang voorbij.

De oorzaak? Het verlies van ideologieën, een visie met lef en durf en vooral, een gebrek aan cultuur. Cultuur levert niet alleen stijl en klasse op, maar vooral een filosofisch politieke ondergrond. Die voor de basis van een beleid moet zorgen. Gaston Eyskens had die, net zoals Theo Lefèvre en Frans Van Cauwelaert, en ja, zelfs Achiel Van Acker, Paul-Henri Spaak en Luc Van den Bossche. Luc sloot de rij af.

Cultuur in de werkelijke zin van het woord wordt gestenigd. Met een dode cultuur maakt men geen kunst. Op enkele kunstenaars na, zoals Anne Teresa De Keersmaeker, Berlinde De Bruyckere, de gebroeders Dardenne, Marcel Broodthaers, Fred Bervoets [de Vlaamse Van Gogh], Steven Hertmans, en Panamarenko. In de plaats van grootkunstenaars, door de steniging, zijn er kleinkunstenaars gekomen. Waarom heeft Panamarenko zijn kunst aan de wilg gehangen? Omdat hij inzag dat de kunst een kermisattractie geworden is en hij daarin meegesleurd dreigde te worden. ‘Kust allemaal mijn kloten,’ zegt hij. ‘Kom vrouw, zet mijn werk maar op koekendozen en sjaaltjes. Het volk verdient zijn brood en spelen, geprepareerd en gemonteerd, gekookt en gebakken door de overheid.’

Wim Delvoye en co hebben dat zeer goed begrepen. Geen kwaad woord over de rakkers. Maar ook zij zijn lutteurs geworden van een kraam op de kermis. Laten zich drijven op de golven van de tijd. En die golven zijn show en speelgoed. Tom Lanoye verricht schitterend werk, met zijn toneel. Met zijn romans bespeelt hij het goedkoop sentiment van de bevolking en gedichten maakt hij nog enkel op bestelling, wat een aanstelling tot stadsdichter eigenlijk is. Toen Erwin Mortier zag dat het moederboek van Tom Lanoye aansloeg, moest hij er ook een hebben [Gestameld liedboek]. Waar zijn er nog dichters als Remco Campert, Hugo Claus, Gerrit Komrij, romanciers als Willem Frederik Hermans, Cyriel Buysse, Louis Paul Boon. Deze halfgoden zijn vervangen door dichters die hun keuken bezingen en van badschuim leven. Ze schrijven elke dag een dozijn gedichten, het een nog onverteerbaarder dan het andere. En dat alles, en dat alles / tot het morgen werd, om een versregel van Paul van Ostaijen te gebruiken.

Maar de nieuwe morgen is nog niet voor morgen. De politieke wereld houdt strak de hand in het entertainmentgehalte van kunst en cultuur. Grote woorden maar kleine daden. Soms zie je een politicus op een vernissage of een première, maar is dat óm de kunst? Nee, óm het imago. En als teken dat men om kunst geeft. Het teken is echter vals.

Fundamenteel verandert er niets, is geen minister, staatssecretaris bereid een wezenlijk aandeel te leveren aan de beknotting van de kermiskunst en de beloning, stimulans van wat werkelijke kunst is. Omdat ze niet meer weten wat de historische, filosofische waarde van een kunstwerk is. Omdat ze niet beseffen dat de werkelijke waarde van een volk gebaseerd is op twee pijlers: de opvoeding en het onderwijs. Nu, een stijlvolle opvoeding hebben ze al kapot gekregen en momenteel zijn ze al traag en in stilte bezig het onderwijs naar de verdommenis te helpen.

Gedurende een halve eeuw is er met het onderwijs gesold. Wonden werden niet genezen. Eenvoudig een pleister erop en het probleem was poef! verdwenen. En sinds Pascal Smet (SP.A) het departement Onderwijs beheert is het maar erger geworden. Hij houdt zich bezig met besparingen, met het schuiven van budgetten, als een croupier, met lekken te dichten. Ook hij begrijpt niet dat het onderwijs zoals dat de laatste eeuw gegeven wordt, ondanks de reorganisaties, en vóóral dóór die vele reorganisaties, achterhaald is. Er moet een totaal nieuwe vorm van onderwijs gevonden worden.

Maar daar weegt Smet te licht voor. En hij mist de wil en de wens. Intenties bij de vleet, maar uitvoeringen? Door een door en door versleten vorm van onderwijs hebben we te maken met hangjongeren, met een broedende vulkaan die de minder bedeelde hedendaagse jeugd is. Hij wil maar niet begrijpen dat door onvrede de vernederde jeugd, en dat is vooral de derde generatie van de immigratiegolf, teruggrijpt naar het meest logische middel: religie. God en profeet als goede vader en wijze oom.

Tien jaar geleden ben ik een week naar Rabat geweest en had de kans te logeren bij een tante van een Marokkaanse advocate uit Antwerpen. Toen ik op bezoek ging bij een familielid van haar, vertelde de gepensioneerde rechter dat zijn landgenoten die naar Europa gestuurd werden hun eigen afval was. Ook België heeft dat toegelaten, niet ingezien dat het leger doorbrave, simpele mensen met de absolute wil om te werken, een gigantisch probleem zou worden. Het heeft de kinderen van de migranten met geld de kans gegeven verder te studeren. Het was goed voor de kassa en de uitzondering waar men maar al te graag mee pronkt.

Maar de waarheid is dat de minder gegoeden aan hun lot zijn overgelaten. Het zorgde en zorgt nog steeds voor woede, en de gevolgen laten zich zien in wijkopstanden, plaatselijke revoluties. Met de komst van Italianen en Spanjaarden in de jaren vijftig is dat niet geval geweest. De reden is een beperkte mediawereld en een gelijke Europees culturele basis. Dat is met de kracht van de koran en de macht van de islam nu niet het geval. De vernedering van de mensen met een andere religieuze cultuur heeft gemaakt dat zij hun gelijk willen opdringen. Geboren vanuit fanatici die misbruik maken van het islamitisch invasieleger.

De joden hebben hun religie nooit opgedrongen aan andersdenkenden, de Roomse Romeinen hebben het onder druk van een laatste generatie vrije denkers, waarvan professor Etienne Vermeersch het boegbeeld is, moeten opgeven, maar om de Islamitische gemeenschap van gedacht te doen veranderen is het te laat. Tegen de brutaliteit van een groep fanatici van de moslimgemeenschap hebben we geen verweer. Omdat we te soft zijn geworden en onze sociaal ingestelde maatschappij kapot hebben geluld.

Daardoor zitten we opgescheept met een verminkte maatschappij en een failliet land. Want de economie had voorrang. De bedrijfsleiders zijn verwend en de bedrijven overspoeld met subsidies en leningen van banken voor wie the sky the limit was.

Dat we met een derderangsregering opgescheept zitten is de schuld van een jarenlange verwaarlozing van het onderwijs. Daar zit de ziel van de wonde. Zelfs de leraars [m/v] zijn totaal niet meer cultureel geïnteresseerd. Ze doen hun job, vaak met volle inzet, maar weten dat ze tegen de stroom oproeien en dus niet vooruit gaan. Waarom zouden ze, ’s avonds uitgeput, nog een boek lezen, naar een theater gaan, een concert meepikken? Zappen en vergeten, dat is de diepe wens van een in de steek gelaten generatie onderwijsmensen.

Op de receptie van het Filmfestival Gent vertelde een professor me dat zijn vrouw, lerares, de laatste tien jaar van haar carrière geen literatuur meer mocht geven. Alles moest small talk, ‘kindvriendelijk’ zijn. De schuldigen hiervoor zijn onze politici. Ze zijn zo zwak gevormd door het kaduke onderwijs gecreëerd door hun directe voorvaders, vaak familieleden, dat ze te dom zijn om een visie, een beleid te ontwikkelen. En naast de verwaarlozing is het gezin als hoeksteen van de maatschappij geen prioriteit meer. Het is nochtans de taak van de staat om het gezin te leren wat opvoeding is. Dat leerproces werd overgelaten aan maatschappelijke assistenten. Maar wat kunnen zij anders doen als ze moeten werken met kruimels en imitatie-aandacht, dan het opruimen van de scherven?

Dertig jaar geleden heb ik overwogen cultureel asiel aan te vragen in Nederland. Jammer genoeg is het daar niet beter gesteld dan hier. En Frankrijk is in hetzelfde bedje ziek. Je kan er voor weinig geld een huis kopen om het wanbeleid uit je hoofd te bannen. En dat is ook wat velen doen. Wie een derde oog heeft wijkt uit. Tijdelijk. Een min of meer ontwikkeld mens trekt zich uit verbittering terug en om zich op te laden het wanbeleid weer een tijd aan te kunnen. En zij die daar financieel niet toe in staat zijn moeten maar kleiner gaan wonen en langer werken. En hun spaargeld afgeven, verdomme. Wegens politici met een dikke nek, een lange neus, een brede rug, een volvette ijdelheid.

There is something rotten in the state of Denmark, zei Shakespeare bij monde van Hamlet. België is een stinkend kadaver, waar de politieke wormen lui van worden. Voor wie de muziek van deze wanhoopskreet begrijpt, kan het geen verrassing zijn om te moeten besluiten dat politici door misdaden aan de macht zijn gekomen.

Guido Lauwaert