De Salduz-rebellie

Nu het geld op lijkt te raken, bekoelt het enthousiasme voor de Mensenrechten blijkbaar snel.

Zo. De Franstalige advocaten stoppen met de Salduz-permanenties, en de Orde van Vlaamse Balies stuurt Minister Turtelboom een verwittiging. Het probleem ligt blijkbaar bij de vergoedingen. Er is nog geen ministerieel besluit dat de advocatenvergoedingen regelt, een bedrag van 350.000 EUR dat door voormalig Minister van Justitie Stefaan De Clerck was toegezegd voor de eerste helft van 2011 is nog steeds niet uitbetaald, en blijkbaar zou het Salduz-budget in de begroting 2012 met 80% verminderd zijn.

Nochtans waren de Ordes van advocaten de grote promotoren van “Salduz”. Toen het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) een aantal arresten velde waarin de bijstand van een advocaat vanaf het eerste verhoor tot een Mensenrecht leek te worden verheven, op gelijke hoogte dus met het verbod tot foltering bijvoorbeeld, vonden de advocatenordes dat de Belgische wetgever en rechter onverwijld moesten handelen. Ze werden (en worden nog steeds) bezworen dit nieuwe Mensenrecht zonder uitstel en in zijn meest verregaande interpretatie in onze strafprocedure te introduceren.

Het kon niet ver genoeg gaan. Dat het Salduz-arrest handelde over minder frisse praktijken in de Turks-Koerdische oorlog, die misschien niet helemaal transponeerbaar zijn naar onze situatie, was een omstandigheid die niet relevant geacht werd. Het EHRM heeft nu eenmaal sacrosancte status, en zijn rechtspraak, samen met de rechtspraak van nog enkele andere supranationale en internationale instanties vormen de sjaria van onze samenlevingen, met absolute voorrang op alle intern recht.

Let wel, dit is minder het standpunt van het EHRM zelf dan dat van een rechtspraak uit een ander tijdperk, die weliswaar de overtuigde steun geniet van de instanties van de advocatenordes en andere leden van de “BHL-clan”. In plaats van dit sjaria-karakter in vraag te stellen en het primaat van de democratische politiek te herstellen, zoals een aantal staten waaronder het Verenigd Koninkrijk en Zwitserland dat doen, wordt het bij ons bij elke gelegenheid nog versterkt. Dat het EHRM ondertussen in een aantal recentere arresten zelf lijkt in te binden, wordt daarenboven zedig verzwegen.

En dus kwam er een Salduz-wet, die volgens de Orde van Vlaamse Balies nog lang niet ver genoeg gaat. Volgens schattingen van de voormalige Minister van Justitie zou de toepassing van de wet in 2012 de ronde som van ong. 44 miljoen EUR kosten, volgens de Vaste commissie voor de lokale politie 55 miljoen EUR (federale politie en advocatenvergoedingen dus niet inbegrepen). Na de startfase zou de jaarlijkse extra-kost voor de lokale politie 23 miljoen EUR bedragen. En een callcenter zou jaarlijks 2 miljoen EUR kosten. Advocatenvergoedingen voor Salduz-prestaties zouden volgens schattingen van Minister De Clerck 30 miljoen EUR bedragen.

U mag de optelsom maken. Voor de “oplossing” van iets dat bij ons geen belangrijk probleem stelt, wordt een jaarlijks bedrag van 50 tot 100 miljoen EUR opzij gezet (dat is nog altijd 2 tot 4 miljard oude Belgische frank). In naam van de Mensenrechten uiteraard. Of zou het ook zijn om extra staatssubsidies voor advocaten uit de hoed te toveren, bovenop de reeds zeer belangrijke begrotingspost voor het Bureau voor Juridische Bijstand ? Er zijn er die dat durven te beweren. Zo wordt ook bij de beoefenaars van het vrij beroep bij uitstek de cultuur van de afhankelijkheid geïntroduceerd: hoe meer procedures, en dan nog wel in het hoogmorele kader van het Recht op Verdediging, hoe meer subsidies.

In een systeem van werk tegen forfaitair tarief veronderstelt een stijging van het inkomen bovendien een stijging van de omzet, met méér rechthebbenden en méér procedures en dus méér belasting van de rechtbanken als onvermijdelijk gevolg. Advocaten worden zodoende lobbyisten voor alsmaar toenemende budgetten rechtsbijstand in de begroting van justitie.

Maar nu het geld op lijkt te raken, bekoelt het enthousiasme voor de Mensenrechten blijkbaar snel. Bij de Franstaligen wat sneller dan bij de Vlamingen. Goed om te weten. Het zou de regering moeten inspireren om het EHRM opnieuw de rol en de taak te laten waarvoor het werd opgericht, nl. te waken over essentiële rechtsbeginselen, niets minder maar ook niets meer. En om de steeds maar uitdijende budgetten voor juridische bijstand te herevalueren. En de advocatenordes zouden ervoor kunnen waken dat de advocatuur al te afhankelijk wordt van het staatsmanna.

Zijn er in ons land dan geen problemen met de rechten van verdediging ? Toch wel, maar slechts bitter weinig die opgelost worden door de wettelijk opgelegde bijstand en aanwezigheid van een advocaat vanaf het eerste verhoor. De advocaat mag het verhoor niet overnemen en amper bijsturen: welke is dan zijn/haar rol ? Die van bloempot in een grauwe verhoorkamer ? En is de ondervraagde echt gebaat bij de aanwezigheid van een jonge advocaat zonder veel ervaring ? Of een advocaat een verhoor moet kunnen bijwonen lijkt me een beslissing zoals vele andere, te nemen in een specifiek dossier, ingegeven door de concrete omstandigheden, en geen Mensenrecht.

Veel belangrijker zijn de wijze waarop onderzoeken gevoerd, geleid en gecontroleerd worden, de bepaling van de juiste rol en functie van eenieder die bij een onderzoek betrokken is, en de geldende opvattingen over politiewerk. Maar dat is een ander verhaal.