‘De regering-Michel voert dezelfde strategie als Ronald Reagan in de jaren tachtig’

Al decennialang slagen Belgische politici er niet in om evenveel geld binnen te krijgen als ze uitgeven. Trends-redacteur Alain Mouton schreef er een inktzwart boek over. ‘De regering-Michel vertoont lichtpaarse trekken.’

‘Op het vlak van de begroting ben ik heel teleurgesteld in deze regering’, vertelt Alain Mouton. Samen met Johan Van Overtveldt schreef hij in Trends jarenlang artikels tegen het begrotingswerk van de regering van Elio Di Rupo (PS): die maakte veel te weinig werk van een ordentelijk fiscaal beleid. Van Overtveldt ging het daarna zelf proberen bij de N-VA, maar ook hij kan voorlopig geen opgeschoonde boekhouding voorleggen. Mouton bleef bij Trends, en schreef een boek over het broddelwerk van alle regeringen van de voorbije drie decennia. Het geld is op, is de titel. Guy Verhofstadt (Open VLD) liet zich die woorden ontvallen toen Yves Leterme (CD&V) de Wetstraat 16 van hem overnam, maar zelfs tot de politici van de N-VA is het vandaag nog niet doorgedrongen.

Alain Mouton: De N-VA had nochtans beloofd werk te maken van een begroting in evenwicht. Dat lukt maar niet. Deze regering vindt nu andere zaken, zoals het herstellen van de Belgische concurrentiepositie, blijkbaar belangrijker. Dat is het ook wel, maar het tekort moet echt weggewerkt worden.

De regering-Michel doet het zelfs slechter dan de regering-Di Rupo.

Mouton: Dat is maar deels waar. Ze saneert minder, maar Di Rupo deed dat door de belastingen simpelweg te verhogen. Dat is nu gelukkig niet meer het geval. Deze regering beloofde elk jaar voor 0,6 procent structureel te saneren. Misschien zal het haar dit jaar lukken, maar de vorige jaren zijn compleet verloren. In 2016 is de begroting zelfs voor 0,1 procent verslechterd. Zo gaat het altijd in België: de overheidsuitgaven dalen nooit, ze nemen hooguit iets minder snel toe dan daarvoor. Ik verwacht ook niets meer van de regering-Michel.

Bart De Wever (N-VA) zei dat hij de mensen ‘blaaskes’ wijsmaakte als hij zou beweren dat hij de begroting nog op orde kan krijgen voor de verkiezingen.

Mouton: Dat is onzin. Vorig jaar is er nog zonder al te veel moeite 1 miljard euro bespaard in de gezondheidszorg. In de sociale zekerheid valt er ook nog altijd veel geld te rapen: het brugpensioen kan, bijvoorbeeld, nog sneller worden afgebouwd. Ons overheidsbeslag zit boven de 50 procent van het bruto binnenlands product (bbp). Andere West-Europese landen hebben aan 45 of zelfs maar 40 procent genoeg.

Is de federale overheid ondertussen niet al kapotbespaard?

Mouton: Diensten zoals politie, justitie en het leger zitten tegen hun limieten aan. Ook onder Elio Di Rupo is daar al heel fors op bespaard, net omdat de sociale zekerheid zo’n taboe was. De deelstaten zijn een ander verhaal. Eigenlijk waren staatshervormingen tot voor kort niet veel meer dan manieren om de deelstaten van meer geld te voorzien. Een overheid die in België financieel in de problemen komt, weet dat ze met een staatshervorming wel weer een zak geld zal kunnen krijgen. Zo heeft het Vlinder-akkoord van 2011 Brussel een pot van 500 miljoen euro opgeleverd. Maar daarin is ook voor het eerst bespaard op de deelstaten: voor de bevoegdheden die ze kregen, kregen ze maar 85 procent van de middelen mee.

U begint uw boek in de jaren tachtig. Is het toen misgegaan?

Mouton: Aan het begin van de jaren tachtig zat België in een diep dal. Het begrotingstekort bedroeg toen 16 procent, en het land werd net niet onder curatele geplaatst. Dat was het absolute dieptepunt, en de Belgische politici zagen in dat het zo niet verder kon. Onder premier Wilfried Martens (CVP/CD&V) heeft een rooms-blauwe regering vanaf 1982 echt gesaneerd en bespaard, en ze heeft ook een devaluatie doorgevoerd – ze is daar trouwens voor beloond door de kiezer. Daar kwam een eind aan toen de socialisten in 1987 weer in de regering kwamen. Zij vonden dat er genoeg was bespaard. Dat hebben ze ook volgehouden tijdens de regeringen-Dehaene. Jean-Luc Dehaene (CVP/CD&V) en zijn begrotingsminister Herman Van Rompuy (CVP/CD&V) hebben een mythische reputatie verworven omdat zij de begroting op orde hebben gebracht en België zo de Europese muntunie hebben ingeloodst. Dat is eigenlijk maar ten dele terecht. Meer dan de helft van het tekort dat werd weggewerkt, hadden ze te danken aan de dalende rentelasten die België moest betalen op zijn leningen. Verder hebben die regeringen in de eerste plaats naar belastingverhogingen gegrepen. Dehaene is altijd een ACW’er gebleven.

Sinds 1972 heeft België maar vier keer een begroting in evenwicht of met een overschot gehad: in 2001, 2002, 2006 en 2007. Telkens onder leiding van Guy Verhofstadt. Over hem kunt u dus niet klagen.

Mouton: Verhofstadt bracht zijn begrotingen in evenwicht door trucs die vandaag niet meer mogelijk zijn. De Europese Commissie is veel strenger geworden en kijkt alleen naar structurele inspanningen, dus de eenmalige maatregelen van Verhofstadt zouden niet meer toegelaten worden. Die man was geobsedeerd door een begrotingsevenwicht, dat is wel waar. In een Canvas-documentaire staat hij in 2007 tegen zijn kabinetschef Wouter Gabriels te roepen dat hij per se een evenwicht wil, en desnoods zal hij het persbericht erover zelf wel schrijven. Ik heb dat altijd onbegrijpelijk gevonden. Stel dat Verhofstadt in die jaren een tekort van 0,5 procent had geboekt, dan had hij daar toch ook perfect een uitleg voor kunnen verzinnen?

Gebruikt niet iedereen zulke trucs?

Mouton: Tot op zekere hoogte. Ook de regering-Michel vertoont soms lichtpaarse trekken. Neem nu de maatregel om mensen de pensioenrechten voor hun studiejaren te laten kopen. Dat levert nu wat geld op, maar het zal ons later meer kosten. Maar wat Verhofstadt deed, was echt hallucinant. Herinnert u zich dat de regering het pensioenfonds van Belgacom overnam? Dat bracht haar 5 miljard euro op dat ze in de boeken kon inschrijven, maar wij betalen sindsdien wél elk jaar mee aan het pensioen van die oud-werknemers. Verhofstadt en zijn begrotingsminister Johan Vande Lanotte (SP.A) hebben ook voor 1,3 miljard aan gebouwen verkocht. Die ze achteraf moesten terughuren. Wel, in 2010 had België al 1,8 miljard euro huur betaald.

Ik kreeg tijdens het lezen van uw boek de indruk dat de begrotingspolitiek van Verhofstadt een zwaarder effect heeft gehad op onze overheidsfinanciën dan de financiële crisis van 2008. Is dat niet wat overdreven?

Mouton: Dat klopt gewoon. Na de crisis zijn we in een recessie beland en is de werkloosheid gestegen, maar onze politici hebben daar verstandig op gereageerd. Ook het risico dat België met zijn banken heeft gelopen, is voorlopig relatief goed uitgevallen. Op de langere termijn zal Paars ons dus duurder komen te staan. In een tijd dat het goed ging met de economie hebben die regeringen alle buffers die Dehaene had aangelegd weer verbrast. Er is zo 27 miljard euro door de gootsteen verdwenen.

Ook Frank Vandenbroucke, in die tijd minister van Sociale Zaken, krijgt zo zware kritiek van u, omdat hij de uitkeringen welvaartsvast maakte zodat ze meestegen met de lonen. Is dat werkelijk zo’n verspilling?

Mouton: Ik heb daar op zich niets tegen. Maar de uitgaven zijn daardoor wel echt te snel toegenomen, waardoor het allemaal te veel werd. Ook de kosten in de gezondheidszorg stegen toen met 4 procent per jaar. En de uitkeringen kunnen ook zo hoog worden dat het niet meer aantrekkelijk wordt om een job aan te nemen. Daar lette men in die tijd niet op.

Zijn de uitkeringen vandaag te hoog?

Mouton: Eigenlijk niet. Maar er valt daar wel degelijk geld te halen. In Denemarken zijn uitkeringen beperkt tot één of twee jaar, en daarvoor krijgt iedereen een bedrag dat 90 procent van zijn laatste wedde dekt. Hier dekt een uitkering 60 procent of zelfs minder van dat loon. Als we de uitkeringen tot twee jaar beperken, levert dat de schatkist 2 miljard euro op. Daarmee kunnen die werkloosheidsuitkeringen misschien worden verhoogd tot een fatsoenlijk bedrag.

Dan kan dat geld alweer niet dienen om de begroting in evenwicht te brengen.

Mouton: Dat is niet per se waar. Er zullen meer mensen worden gestimuleerd om te gaan werken, dus zij betalen dan weer meer belastingen.

Of ze belanden bij het OCMW, en krijgen een leefloon dat de overheid toch weer geld kost.

Mouton: Dat zal altijd voor een aantal mensen gelden. Maar er zijn er ook die gewoon van de radar verdwijnen, omdat ze dat geld niet nodig bleken te hebben.

U maakt in uw boek zelfs bezwaren tegen de lastenverlagingen die Paars doorvoerde. Dat had ik niet verwacht van u.

Mouton: Paars moest kiezen. Het had de regel dat voor elke euro die aan fiscale maatregelen werd uitgegeven er een euro naar sociale uitgaven moest gaan. Al snel werden dat er twee of zelfs drie, waardoor er gewoon geen middelen meer waren voor lastenverlagingen.

U schrijft nochtans dat lagere belastingen meer opbrengsten betekenen voor de overheid. U haalt de Laffer-curve aan die dat verband grafisch voorstelt. Gelooft u daar echt in?

Mouton: Ik heb les gekregen van economieprofessor Wim Moesen, en als examenvraag kregen wij de Laffer-curve. Dan is dat toch wel wetenschappelijk? Ik had trouwens veel geluk met die vraag, want ik kende het verhaal achter de curve zeer goed.

Dan kent u ook de ontstaansgeschiedenis: Arthur Laffer heeft de curve voor het eerst op een servetje getekend tijdens een receptie. Wetenschappelijk onderbouwd was ze nooit.

Mouton: Ondertussen zijn er verscheidene onderzoeken die het effect aantonen. Ontwijkingsgedrag zorgt ervoor dat belastingen vanaf een bepaalde hoogte minder opbrengen. Het enige probleem is dat je moet weten waar de grens precies ligt, en dat is niet eenvoudig.

Welke belastingen zouden er in België kunnen worden verlaagd zodat ze meer opbrengen?

Mouton: De verlaging van de vennootschapsbelasting is een goede stap in die richting. Het blijft een ingewikkeld stelsel, maar zo’n verlaging zou meer moeten opbrengen.

Waarom maakt iedereen zich dan zoveel zorgen of ze wel budgetneutraal is?

Mouton: We kennen de details nog niet. Welke aftrekposten zullen er precies worden aangepakt? Er zullen uiteraard terugverdieneffecten zijn doordat onze economie meer investeringen aantrekt, maar dat valt op voorhand niet heel goed te voorspellen. Op korte termijn zal dat hele bedrag dus ook niet worden terugverdiend. Dat lijkt ook niet echt de bezorgdheid van de regering-Michel. Ze voert dezelfde strategie als de Amerikaanse president Ronald Reagan in de jaren tachtig: starve the beast. De belastingen worden verlaagd, de inkomsten vallen daardoor tegen en dan moet er maar verder in de uitgaven worden gesnoeid.

Is dat de echte strategie van deze regering?

Mouton:Alexander De Croo (Open VLD) geeft het zelf toe in interviews. Het is nu ook weer niet dat ze dit tijdens de ministerraad uitgebreid bespreken – ik ken maar één fan van Reagan in deze regering (Johan Van Overtveldt, nvdr.) – maar minstens onbewust is dat de opzet geweest.

Waarom is een begroting in evenwicht zo belangrijk? We blijken al decennialang zonder te kunnen.

Mouton: Een tekort is funest voor de economie. Mensen zijn niet dom: ze weten dat het ooit afbetaald zal moeten worden. Bij wijze van voorzorgsmaatregel potten zij hun geld op, voor de belastingverhogingen waarvan ze wéten dat ze zullen komen. Dat verlamt de economie. Het is een van de redenen waarom Belgen zulke fervente spaarders zijn. Yves Leterme heeft weleens verteld dat Londense investeerders dat ook weten. Als zij Belgische staatsobligaties kopen, gaan ze ervan uit dat de regering in het slechtste geval het spaargeld zal aanspreken om het geld terug te betalen. Ons spaargeld is dus een soort van onderpand geworden.

Maar voorlopig hebben we weinig last van die tekorten.

Mouton: Dat is waar. Maar ik denk dat de vergrijzing die op ons afkomt dat zal veranderen. Er zal een overschot nodig zijn om de stijgende kosten van de pensioenen en de gezondheidszorg te betalen. Iemand als professor Moesen zegt soms dat een land een begrotingstekort mag hebben om investeringen en infrastructuurprojecten te kunnen betalen. In principe ben ik het daarmee eens, maar ik denk dat Moesen de kosten van de vergrijzing onderschat. Ik ben dus iets strenger.

U schrijft dat er op het hoogtepunt van de vergrijzing in 2040 10 miljard euro extra nodig zal zijn. Zo heel veel geld is dat toch niet?

Mouton: Vindt u dat geen groot bedrag?

Elders haalt u econoom Bart Van Craeynest van vermogensbeheerder Econopolis aan. Hij voorspelt dat we alleen al voor defensie in de komende tien jaar 40 miljard zullen moeten vinden.

Mouton: Dat is eenmalig. Ik zeg niet dat er nog niets is voorbereid om de kosten binnen de perken te houden. De pensioenleeftijd is door deze regering weer wat opgetrokken. Maar we zijn er nog lang niet.

Nochtans: deze regering claimt dat ze de vergrijzingskosten heeft gehalveerd.

Mouton: Dat klopt niet. Ze baseert zich op de rapporten van de vergrijzingscommissie, maar haar parameters zijn veel te positief. Ze voorspelt dat de productiviteit elk jaar zal toenemen met 1,75 procent, terwijl we vandaag niet aan 1 procent komen. Ze gaat er ook van uit dat alle vluchtelingen die naar hier komen werk zullen vinden, of toch niet vaker werkloos zullen zijn dan andere Belgen. De regering trekt zich daar wat aan op. Dat mag niet verbloemen dat ze echt te weinig doet om de vergrijzing voor te bereiden. Aan de ambtenarenpensioenen wordt er eigenlijk enkel maar wat gemorreld in de marge.

Als het over de pensioenen gaat, krijgt ook Johan Vande Lanotte weer een rol van u.

Mouton: Uiteraard. In vergelijking met Paars blijft de regering-Michel een club koorknaapjes. Onder de paarse regeringen is er helemaal niets gebeurd. Het Generatiepact was een totale ramp. Luc Coene, toen kabinetschef van Verhofstadt, heeft later gezegd dat we eigenlijk een ‘Generatiepact maal honderd’ nodig hadden. Alleen het brugpensioen is ietsjes strenger gemaakt. En het Zilverfonds was natuurlijk een lege doos. Als er al geld werd ingestoken, werd dat meteen weer uitgeleend aan de regering. Dat was pure oplichterij, maar Johan Vande Lanotte verkocht dat als goed beleid. Dat is het strafste van al.

Er zijn weinig politici die op zoveel aversie en misschien wel haat moeten rekenen als Johan Vande Lanotte en Guy Verhofstadt. Weet u hoe dat komt?

Mouton:(droog) Ik kijk gewoon naar de cijfers. Een groot deel van de journalisten ging toen mee in hun euforie. Deels valt dat wel te begrijpen: eindelijk waren de tjeven er eens niet bij. Maar dat Bijbelse gevoel van opluchting dat daardoor heerste, heb ik nooit gedeeld.

U hebt het in uw boek amper over de staatsschuld. Zowel Dehaene als Verhofstadt wist de schuldgraad nochtans spectaculair te doen dalen.

Mouton: De schuldgraad heeft een teller en een noemer. Het bedrag wordt in verhouding gezet tot de waarde van de economie. Als de economie dus fors groeit, wat toen het geval was, daalt die schuld relatief vanzelf. Ook de verkoop van overheidsbedrijven levert makkelijk geld op. Maar dat is niet echt iets om van achterover te vallen van bewondering, toch?

PS’er Guy Mathot heeft weleens gezegd dat de staatsschuld er vanzelf was gekomen en ook wel vanzelf zal weggaan. U doet het ook klinken alsof ze vanzelf wegsmelt.

Mouton: Dat is overdreven. Zeker door Dehaene zijn er ook wel echte inspanningen gebeurd. Maar ze hadden ook gewoon geluk met de dalende rentelasten.

Johan Van Overtveldt bewijst dat aan politiek doen moeilijker is dan commentaren schrijven. Heeft zijn twijfelachtige prestatie de redactie van Trends tot enige bescheidenheid genoopt?

Mouton: Niet echt. (lacht) Ik weet ook wel dat politici compromissen moeten sluiten, maar wij mogen ze toch op hun maatschappelijke verantwoordelijkheid wijzen? In het buitenland lukt het politici trouwens wél. Wij worden wel vaker op het werk van Johan gewezen, en soms verbaas ik mij er zelf ook over. Onlangs zei hij in De Tijd dat besparen toch niet gemakkelijk was. (blaast) Dat is echt een politiek antwoord.

Meent hij dat dan niet?

Mouton: Vroeger zou hij zoiets in ieder geval nooit hebben gezegd. (lacht)