‘De politiek mag de klimaattrein niet missen, en de NMBS ook niet’

‘Dit momentum – burgers in Europa die spontaan hun reisgedrag verduurzamen – mogen treinmaatschappijen en regeringen niet verloren laten gaan’, schrijft Dirk Holemans van de ecologische denktank Oikos. ‘Er is veel werk aan de winkel.’

Nu de zomermaanden stilaan naar hun einde gaan, is het tijd voor de vakantieverhalen. Wat me op sociale media opvalt, is dat meer mensen ervoor kiezen om er milieubewust op uit te trekken. Ik lees mooie verhalen over fietsvakanties op facebook, bewonder foto’s van nachttreinen op twitter. Soms dichtbij in Frankrijk, soms gaan mensen erg ver, tot in Moskou. Het is echter ook dikwijls het verhaal van gemotiveerde mensen die jammer genoeg heel wat barrières moeten overwinnen.

Want een zaak is zeker: het openbaar vervoer in Europa is slecht op elkaar afgestemd. Ook de recente reportage in De Standaard over reizigers die met hun fiets op de trein wilden, loog er niet om. Met als dieptepunt het relaas van een gezin van vijf op fietsvakantie dat niet op de trein van Rotterdam naar Mechelen mocht omdat er maar plaats was voor … vier fietsen.

Nochtans is er in principe voor het openbaar vervoer een mooie en belangrijke toekomst weggelegd. De nieuwe voorzitter van de Europese Commissie, Ursula von der Leyen, heeft bij haar aantreden onmiddellijk een zeer ambitieuze klimaatagenda op tafel gelegd. Ze wil de Europese Unie koolstofneutraal tegen 2050, wat een halvering van de uitstoot van broeikasgassen betekent tegen 2030 in vergelijking met 1990. Op vlak van mobiliteit betekent dat het maximaal inzetten op duurzame vervoerswijzen. Het goede nieuws is dat burgers niet gewacht hebben op de nieuwe commissievoorzitter: ze zijn hun gedrag al aan het wijzigen.

In Zweden – misschien niet toevallig het land van Greta Thunberg – bijvoorbeeld is de kentering al bezig: daar nemen sinds vorig jaar minder mensen het vliegtuig en meer mensen de trein. The Economist noemt het zelf ‘The Greta Effect’: in het laatste anderhalve jaar is het aantal Zweden dat zegt met het spoor te reizen in plaats van met het vliegtuig bijna verdubbeld, van 20 naar 37 procent. Dat is een duidelijke trendbreuk in vergelijking met de trend van de jaren ervoor. En eentje die het verschil maakt, als je weet dat een trein per reizigerskilometer twintig keer minder broeikasgassen uitstoot dan een vliegtuig. En ook in Oostenrijk en Zwitserland melden de treinmaatschappij een stijging van het aantal reizigers.

Het is dus een gouden moment voor de treinmaatschappijen in Europa, en de regeringen in de landen waarin ze opereren, om het aanbod uit te breiden en grensoverschrijdend samen te werken. Het verhaal van de kleine Oostenrijkse spoorwegmaatschappij ÖBB toont wat ambitie vermag. In 2016 maakte haar grote Duitse broer, de Deutsche Bahn, bekend dat ze af wilde van City Night Line, de operator van het Duitse netwerk van nachttreinen. Daar viel toch geen geld mee te verdienen, kon enkel verlieslatend zijn. ÖBB trok haar stoute schoenen aan en kocht eind 2016 de operator over om het spoorslags te herdopen in de Nightjet. ÖBB heeft zo ondertussen het meest uitgebreide netwerk aan nachttreinen in Europa. Zelf genoot ik al verscheidene malen van de nachttrein Keulen-Wenen. Maar ook Munchen-Venetië of Zürich-Hamburg behoren tot de mogelijkheden.

De verantwoordelijke voor de nachttreinen bij de ÖBB heeft de toekomstvisie alvast te pakken. Voor hem is het duidelijk dat het klimaatbeleid de nachttreinen nieuw leven zal inblazen, en op dat moment zal zijn maatschappij er het beste op voorbereid zijn. En het is al een succes op commercieel vlak: de overgekochte nachtlijnen waren van het eerste jaar al winstgevend, drie jaar eerder dan verwacht.

Wie de kaart van het netwerk aan nachttreinen van ÖBB bekijkt, wordt vrolijk en triest tegelijk. Het is best wel een prettig aaneengesloten gebied, van Duitsland in het Noorden over Oostenrijk en Zwitserland tot in Italië in het Zuiden. Maar de kaart toont ook de absurditeit: waarom is dat klein stukje op de kaart in het westen, de Benelux, niet onderdeel van dit performant netwerk? Het is ondertussen veertien jaar geleden dat de laatste nachttrein in België reed. Zo efficiënt zijn we dus op vlak van personenvervoer: onze sporen laten we zeker een kwart van de uren op een dag ongebruikt.

En samenwerking kan best. Zo stuurde afgelopen maandag 19 augustus de ÖBB samen met de Zwitserse treinmaatschappij een heugelijk persbericht uit. Omwille van de forse stijging van het gebruikers van de nachttreinen – ze zitten gewoon allemaal vol – zullen beide maatschappijen samenwerken om de huidige capaciteit te optimaliseren en in de toekomst uit te breiden. Concreet zijn er dertien nachttreinen van de laatste nieuwe generatie besteld die zullen rijden in 2022.

De politiek mag de klimaattrein niet missen, en de NMBS ook niet.

Daar kan de NMBS een puntje aan zuigen. Brussel mag zich dan wel de hoofdstuk van Europa noemen, Wenen is alleszins de Europese hoofdstad van de nachttreinen dankzij de ÖBB. Wie in Wenen woont, stapt ’s avonds met gerust hart op de trein naar steden als Berlijn, Keulen, München, Praag, Zürich, … maar ook Milaan, Bologna, Firenze en Rome.

Dit momentum – burgers in Europa die spontaan hun reisgedrag verduurzamen – mogen treinmaatschappijen en regeringen niet verloren laten gaan En er is veel werk aan de winkel. Zowel qua verbindingen als qua gebruiksvriendelijkheid. Op vlak van service kennen we allemaal de grote bottleneck van internationale treinreizen: het ontbreken van één gebruiksvriendelijke website voor heel Europa, of toch al minstens voor de Europese Unie. Hoe lang moeten we nog wachten om een internationale treinreis op vijf minuten te kunnen boeken online? Als het voor vliegtuigen kan, waarom dan niet voor treinen? Nu is het een heel gedoe en gesukkel, met als ironie dat een enkele man op zijn website seat61.com, meer concrete en gebruiksvriendelijke informatie aanbiedt dan alle Europese treinmaatschappijen samen. Oké, er is ondertussen ook loco2.com, waar je tickets van negen verschillende treinmaatschappijen in combinatie kan bestellen, maar dat is dus nog verre van heel Europa.

Gelukkig heeft het interrail ticket de voorbije decennia overleefd. Velen denken dat het alleen iets is voor jongeren. Maar er bestaat ook een versie voor volwassenen. Het meest populaire is de treinpas waarmee je in één maand zeven dagen onbeperkt de trein mag nemen. Misschien de perfecte formule om nu al te beginnen dromen van die zomerreis van 2020?