De plannen van PTB/PVDA na de doorbraak in Charleroi: ‘Het mag allemaal een stuk rebelser’

Meebesturen? ‘Alleen als we voldoende gewicht in de schaal kunnen leggen’, zegt Sofie Merckx, die met de PTB in Charleroi de op één na grootste partij werd. Ze wil niet dat haar partij door de PS wordt gebruikt als links schaamlapje, zonder dat er wezenlijk iets verandert.

Na PS-burgemeester Paul Magnette had PTB/PVDA-lijsttrekker Sofie Merckx het hoogste aantal voorkeurstemmen in Charleroi: ruim 4100 of drie keer zoveel als MR-voorzitter Olivier Chastel in Charleroi – die weliswaar lijstduwer was, maar toch. In de gemeenteraad gaan de communisten 2.0 van 1 naar 9 verkozenen. ‘Ik was zes jaar lang de enige PTB’er in de gemeenteraad’, vertelt Merckx ons in de aan de partij gelieerde groepspraktijk Médécine du Peuple in Marcinelle, de grauwe buitenwijk van Charleroi waar ze als huisarts werkt. ‘De PS heeft hier een extreem intensieve campagne gevoerd, met meer dan 100.000 huisbezoeken in bijna alle straten van Charleroi. Voeg daarbij een klepper als Paul Magnette. We hoopten op 10 procent, maar uiteindelijk is het bijna 16 procent geworden.’

Haar vader, Kris Merckx, was in 1971 als boegbeeld van het streng-maoïstische AMADA, de voorloper van de unitaire PTB/PVDA, in Hoboken een van de initiatiefnemers van gratis geneeskunde onder de noemer Geneeskunde voor het Volk. De appel viel dus niet ver van de boom, behalve dat Sofie Merckx als rode arts niet in Vlaanderen maar in het straatarme Charleroi politiek actief werd. Hoewel de Vlaamse PVDA vaak politieke migranten naar Wallonië heeft gestuurd om daar afdelingen uit te bouwen – denk aan de ouders van nationaal woordvoerder Raoul Hedebouw -, was het bij Sofie Merckx eerder toeval dat ze in Charleroi terechtkwam. ‘Ik heb hier twee jaar stage gelopen tijdens mijn opleiding als huisarts en ben blijven hangen’, zegt ze. ‘Ik was dat niet van plan, maar Charleroi heeft mijn hart veroverd. Carolo’s zijn hartelijk en ontzettend strijdbaar. De mensen laten niet op hun kop zitten. Dat vind ik heel leuk.’

Na de verkiezingen en de doorbraak van de PTB/PVDA nodigde de PS de partij die ze tijdens de campagne steevast als ‘onverantwoordelijke, extreemlinkse populisten’ had weggezet op verschillende plaatsen in Brussel en Wallonië uit voor coalitiegesprekken. ‘Voor het eerst in zes jaar kreeg ik een telefoontje van Paul Magnette, met de vraag te onderhandelen over een progressieve meerderheid’, lacht Merckx. Bij het ter perse gaan van Knack was een eerste ontmoeting achter de rug, maar zag het vervolg er weinig veelbelovend uit. Dat komt volgens waarnemers zowel de PS als de PTB goed uit. Alleen is het natuurlijk zaak om de schuld voor een eventuele mislukking bij de tegenpartij te leggen.

In een weekendinterview in de krant Le Soir uitte Magnette alvast grote twijfels bij de compromisbereidheid en de politieke maturiteit van de PTB. Hij vertelde dat hij de partij twee schepenzetels en het voorzitterschap van de socialewoningmaatschappij had aangeboden, maar dat de PTB, die slecht voorbereid voor de dag was gekomen, zich voor minder dan 100 procent van haar programma niet wilde verroeren.

Volgens Paul Magnette wil de PTB helemaal niet meebesturen?

Sofie Merckx: Heel jammer, dat interview van Paul Magnette in Le Soir, zowel qua vorm als qua inhoud. Die neerbuigende toon, de manier waarop hij ons de les spelt, en vervolgens met halve waarheden en pertinente leugens op de proppen komen. Wij hebben tijdens die eerste ontmoeting met Magnette wel degelijk vijf concrete voorstellen op tafel gelegd, waaronder gratis openbaar vervoer, een forse stijging van het aantal sociale woningen, en denksporen om die voorstellen te financieren. Wij willen namelijk niet dat Charleroi een tweede Brussel of Gent wordt, waar gewone mensen geen betaalbare woning meer vinden. De stad moet projectontwikkelaars opleggen om in elk nieuw bouwproject 30 procent sociale woningen aan te bieden, zodat de kloof tussen rijk en arm in Charleroi niet nog groter wordt. Wij zagen ook wel dat Magnette niet enthousiast was. Hoe meer je in sociale voorzieningen investeert, hoe meer arme mensen je aantrekt, is zijn redenering. Wat ik cru vind, als je weet hoe hoog de nood is in deze stad. Maar wij hebben zeker niet geëist dat ons hele programma volledig zou worden uitgevoerd. Hoe zouden we dat kunnen? Strikt genomen heeft Magnette zelfs geen coalitiepartner nodig, al heeft het niet veel gescheeld. Tot laat op verkiezingsavond was het niet duidelijk of de PS 25 of 26 van de 51 zetels zou behalen. Zonder die laatste zetel was Magnette zijn absolute meerderheid kwijt. Als je de score van de PS analyseert, zie je trouwens dat hij massaal veel voorkeurstemmen heeft gekregen en de andere PS-kandidaten vrij weinig. Magnette heeft de PS hier gered.

Aan de andere kant dringt de socialistische vakbond FGTB wel aan op zo veel mogelijk progressieve meerderheden met de PTB.

Merckx: Er is inderdaad grote druk vanuit de socialistische vakbond op de PS. De FGTB doet oproep na oproep om waar mogelijk linkse coalities van PTB, PS en Ecolo te sluiten. Thierry Bodson, de leider van de Waalse FGTB, heeft na de verkiezingen op de RTBF nog eens benadrukt dat zijn vakbond dat absoluut wil. Dat is op zich natuurlijk positief, maar coalitievorming gaat niet alleen over wat wiskundig mogelijk is, maar ook en vooral over de inhoud. De PS heeft 30 jaar lang in opeenvolgende Waalse en federale regeringen meegewerkt aan de gehele of gedeeltelijke privatisering van de banken en van grote overheidsbedrijven zoals Belgacom en De Post. Vandaag betalen we het gelag voor dat neoliberale beleid. De vraag is of de PS haar fouten heeft ingezien en onze analyse deelt. Of wil ze gewoon tegen elke prijs opnieuw aan de macht komen, zelfs als ze daarvoor met ons in zee moet? Dat is ons nog altijd niet duidelijk. Een week voor de verkiezingen zat PS-voorzitter Elio Di Rupo bij presentator Pascal Vrebos op RTL. Die vraagt zijn gasten altijd om een podium samen te stellen met de namen van vier politici. Drie ervan mag je een podiumplaats geven, één laat je aan de kant staan. Di Rupo zette Olivier Maingain (Défi) op één, Benoît Lutgen (CDH), toch dé grote verrader van de PS zogezegd, op twee en MR-voorzitter Olivier Chastel op drie. Peter Mertens van de PVDA kreeg geen podiumplaats want, aldus Di Rupo, PVDA’ers zijn linkse populisten. Tja.

In het verleden heeft de PS een linkse concurrent als Ecolo ook doodgeknuffeld door de partij mee te laten besturen. Zijn jullie daarvoor beducht?

Merckx: Dat is inderdaad het gevaar, dat de PS ons alleen maar in meerderheden wil opnemen in de hoop dat wij nadien door de kiezer worden afgestraft. Voor ons is het duidelijk: wij willen lokaal meebesturen, we hebben in Borgerhout bewezen dat we dat kunnen, maar besturen is geen doel op zich en we moeten voldoende gewicht in de schaal kunnen leggen. In Charleroi is het zeer de vraag of we dat kunnen, want als je in een coalitie niet echt nodig bent, is de kans klein dat er naar je wordt geluisterd. De PTB wil ook niet dienen als links schaamlapje in voor het overige door de PS gedomineerde allianties die geen wezenlijke veranderingen doordrukken maar waardoor Magnette in heel Europa kan gaan pronken als grote vernieuwer van de sociaaldemocratie.

De PTB is in Charleroi vandaag wel de op een na grootste partij.

Merckx: We houden het hoofd koel. Het is de eerste keer dat we hier zo’n succes boeken. Het is nog niet op langere termijn geconsolideerd, en daar is het ons om te doen. Vandaar dat wij nu ook overal in Charleroi affiches hebben opgehangen met de boodschap ‘ Devenez membre’, ‘Word lid’. Wij moeten nog veel sterker groeien op het terrein om er echt te staan als partij. Die aanwezigheid in de wijken is onze sterkte. Wij noemen dat rue-conseil-rue, straat-raad-straat. Wij brengen de zorgen van de mensen naar de gemeenteraad, en van de gemeenteraad gaan we terug naar de wijk. Zo proberen we de politieke krachtsverhoudingen te veranderen.

En door snoeihard oppositie en campagne te voeren tegen een populaire PS-burgemeester als Paul Magnette?

Merckx: Het stedelijke project van Paul Magnette voor Charleroi is veel te liberaal, en verschilt nauwelijks van wat er in andere, niet-socialistische steden gebeurt. Met prestigieuze stadsvernieuwingsprojecten wil Magnette investeerders aantrekken. Dat is deels ook gelukt. Er zijn heel veel publieke en private investeringen gebeurd, er werd een groot winkelcentrum gecreëerd, we hebben een peperduur nieuw politiekantoor, ontworpen door sterarchitect Jean Nouvel en ga zo maar door. Tegelijkertijd heeft het stadsbestuur kleine politiecommissariaten gesloten, net als bijkantoren van de stadsadministratie, een sociaal restaurant waar 80 mensen elke dag voor 5 euro konden eten, en verscheidene openbare zwembaden. In het buitenland steekt men vandaag misschien de loftrompet over Charleroi, maar al die investeringen in het centrum zijn ten koste gegaan van de sociale behoeften van de inwoners en van de buitenwijken. Er zijn vandaag 500 sociale woningen minder dan zes jaar geleden. Bij de stadsdiensten wordt slechts één op de drie mensen die met pensioen gaan vervangen. Dat zie je ook (kijkt naar buiten): de straten zijn slecht onderhouden en het is hier niet netjes. In de wijken is daar veel ongenoegen over. En dan heeft Magnette ook nog plannen voor de bouw van een soort marina – echt waar -, een kleine jachthaven, waarin 7 miljoen wordt geïnvesteerd. Ik heb tijdens de hele campagne maar twee mensen ontmoet die dat een goed idee vonden. Wij willen opnieuw een socialer beleid in Charleroi en investeren in de noden van de bevolking, niet in prestigeprojecten.

In Wallonië en Brussel heeft de PTB in de gemeenten waar ze aan de verkiezingen deelnam goed gescoord, maar in Vlaanderen was de vooruitgang minder spectaculair, niet?

Merckx: Toch sta ik positief tegenover ons resultaat in Vlaanderen. We hebben verkozenen in Hasselt, Gent, Leuven, Mechelen, Turnhout, Geel, Brasschaat… In een politieke context die is wat hij is. Ook in Antwerpen hebben we goed gescoord, ondanks het feit dat de N-VA er eigenlijk niet naar beneden is gegaan en dat veel linkse mensen een nuttige stem hebben uitgebracht op Groen en de SP.A. Op het terrein voelen we veel enthousiasme voor een links alternatief en krijgt onze boodschap steeds meer weerklank. Ook veel Vlamingen leven in armoede of hebben het financieel moeilijk. Rechts en extreemrechts maken van de migranten en de vluchtelingen de zondebok. Maar het zijn niet de vluchtelingen die de fabrieken hebben gesloten. Wij komen met echte oplossingen voor de economische problemen. Wij kijken in de richting van de grote bedrijven en multinationals die geen belastingen betalen. Wij pleiten voor de invoering van een miljonairstaks.

Maar in tegenstelling tot Vlaanderen hebben Brussel en Wallonië bij de gemeenteraadsverkiezingen duidelijk een ruk naar links gemaakt?

Merckx: Ja, maar in Vlaanderen is links zijn stemmen 30 jaar geleden al aan extreemrechts verloren. De arbeidersstemmen in Vlaanderen zitten vandaag nu eenmaal grotendeels bij het Vlaams Belang. Toch zijn wij erin geslaagd een deel van die stemmen terug te winnen. Daar zijn we heel trots op, ook al is de weg nog lang.

Als het zo doorgaat en Vlaanderen en Wallonië politiek zo sterk blijven verschillen, wordt België in 2019 onbestuurbaar, waarschuwen sommigen.

Merckx: Dat zijn van die typische doemscenario’s waar partijen zoals de N-VA handig gebruik van maken. Ik vind redeneringen als ‘Walen zijn arbeiders en stemmen links, Vlamingen zijn rijke bourgeois en stemmen rechts’ van groot simplisme getuigen. Het komt sommige traditionele partijen gewoon goed uit om te beweren dat Vlamingen inherent rechts zijn. Ik ken zowel Vlaanderen als Wallonië goed, en ik geloof dat niet. Op de markt in Charleroi hoor je ook veel racisme, hoor. In die zin vind ik dat Wallonië ook niet hoog van de toren moet blazen. Het is niet immuun voor extreemrechts.

Hebt u de indruk dat de PS onder invloed van de PTB naar links opschuift?

Merckx: Zeker weten. Ik zal een lokaal voorbeeld geven. Charleroi staat onder financiële voogdij, waardoor er de afgelopen jaren sterk is bezuinigd in de openbare dienstverlening en heel wat gemeentebelastingen omhoog zijn gegaan. Op een gegeven moment heeft het stadsbestuur ook de prijs van de kinderopvang, die tot dan 1 euro per dag kostte, spectaculair verhoogd. Ik heb me daarover in de gemeenteraad heel erg boos gemaakt en heb mee het protest tegen die maatregel georganiseerd, samen met de Ligue des familles en vrouwenrechtenorganisaties. Er waren namelijk ontzettend veel mensen die de rekeningen voor de kinderopvang niet meer konden betalen. Vervolgens werden er deurwaarders op pad gestuurd. Socialisten die deurwaarders naar de mensen sturen omdat ze hun kinderopvang niet kunnen betalen? Dan is het ver gekomen. De PTB was op dat moment fel aan het stijgen in de peilingen, het verzet tegen de dure kinderopvang groeide, en uiteindelijk heeft het stadsbestuur besloten om de kinderopvang helemaal gratis te maken. (lacht)

‘Gratis’ is het toverwoord van uw partij. Gratis gezondheidszorg, gratis parkeren, gratis openbaar vervoer. Vindt u het gek dat men jullie voor populisten verslijt?

Merckx: Maar wij beloven de mensen hier echt niet dat met ons alles gratis wordt. We willen samen met de bevolking vechten om de stad te heroveren en te zorgen voor nieuwe inkomsten om een echt sociaal beleid mogelijk te maken. Het nieuwe winkelcentrum Rive gauche staat er al twee jaar en heeft de stadskas tot nu toe nul euro opgebracht. Is dat normaal? De luchthaven idem: nul euro voor de stadskas. Alsof Ryanair hier morgen zou vertrekken als de stad een lokale belasting heft op luchtvaartmaatschappijen. Het mag voor ons ook allemaal een stuk rebelser. Wij willen de Europese begrotingsdiscipline aan onze laars lappen, en ook andere beslissingen van hogere beleidsniveaus hoeven lokale besturen niet altijd slaafs uit te voeren.

Maar is de PTB-PVDA nu een radicalere linkse partij, zoals Podemos of Syriza, of een revolutionaire partij die als einddoel de totstandkoming van een socialistische samenleving heeft?

Merckx: Wij zijn een partij die het kapitalistische systeem fundamenteel ter discussie stelt. Wij ijveren voor een samenleving die niet gebaseerd is op winstbejag maar die er is voor de mensen. Los daarvan zijn wij uiteraard vóór de parlementaire democratie, al vinden wij dat ze in België nogal wat vragen oproept. Hoe democratisch is het dat de regering de pensioenleeftijd verhoogt tot 67 jaar, terwijl geen enkele partij dat in haar programma had staan? Hoe democratisch is het als de nucleaire lobby ervoor zorgt dat er nauwelijks wordt geïnvesteerd in hernieuwbare energie? Ons parlement is ook geen goede afspiegeling van de samenleving. In de Kamer heb je Meryame Kitir van de SP.A, als grote uitzondering, maar los daarvan is de PTB/PVDA de enige partij die arbeiders op haar lijsten heeft staan.

Politicologen zeggen dat de PTB/PVDA een januskop heeft: open en modern aan de buitenkant, maar aan de binnenkant streng marxistisch-leninistisch in de leer, met sympathieën voor dubieuze buitenlandse regimes.

Merckx: Intussen zou iedereen toch moeten weten dat de PVDA sterk geëvolueerd is. Wij zijn sinds ons vernieuwingscongres in 2008 een stuk minder dogmatisch en sektarisch, maar wij blijven een marxistische partij. Gezien de groeiende ongelijkheid is Marx vandaag actueler dan ooit. Andere partijen hopen misschien dat wij door machtsuitoefening tot een traditionele politieke partij zullen vervellen. Maar we zijn radicaal anders in onze analyse van het kapitalisme. Wij willen niet bijsturen of de scherpe randjes eraf halen, wij willen het kapitalistische systeem op de schop.