‘De overheidsbedrijven: quo vadis?’

Met het aangekondigde vertrek van CEO Dominique Leroy van Proximus naar de Nederlandse telecomreus KPN is er opnieuw animo in het landschap van de overheidsbedrijven. De overheden moeten eens uitmaken wat ze willen, zegt professor Herman Matthijs: ‘Een meerderheidsaandeel om er iets mee te doen of de greep loslaten richting de private markt.’

De wet van 21 mei 1991 regelt nog steeds het statuut van de overheidsbedrijven. Momenteel behoren de volgende bedrijven tot deze groep: Bpost, Infrabel, NMBS, Proximus en Skeyes (het vroegere Belgocontrol). Deze wet geeft een zekere autonomie aan deze bedrijven die gebonden zijn aan de federale staat door het middel van beheerscontracten. Dat zijn turven van overeenkomsten tussen de regering en de door hen grotendeels benoemde raad van bestuur. Het parlement wordt hier volledig buiten spel gezet. Allerlei kwaliteitsvereisten, bepalingen rond universele dienstverlening en de mogelijke dotaties vanuit de begroting zijn daarin opgenomen. Alleen al de kostprijs van alle consultants bij de opstelling van deze contracten kunnen het onderwerp vormen van een meer dan milde bijdrage aan de sanering van de openbare financiën.

Enkel de luchthaven Zaventem is uit deze wet geschreven, ze is ook nog maar voor 25 procent in federale handen. Alleen al de problemen met de valiezenbanden geven geen al te positief beeld van het beheer van deze luchthaven. Daarbij moet ook gesteld worden dat een minderheidsaandeel van de overheid niet garant staat voor een beter beheer. Bovendien is het niet logisch dat alle andere burgerlijke luchthavens naar de gewesten zijn overgegaan in het kader van de staatshervorming. Een adequater beleid omtrent deze luchthaven kan enkel gevoerd worden door deze over te hevelen naar het Vlaamse Gewest. Die laatste kan er zelfs voor betalen om de federale schuld af te bouwen.

De lijst

Bpost is nog voor 51 procent in staatshanden , maar laat geen geweldige indruk na bij het publiek met zijn lamentabele postbedeling. Het bedrijf heeft ook de trein gemist van de zogenaamde ‘e-commerce’ en een verdere privatisering tot 25 procent gaat niet echt veel opbrengen. De beurskoers van Bpost is volledig onderuit gegaan van 27,7 euro in maart 2018 naar 9,1 euro vandaag.

Dan Infrabel en de NMBS. Dat zijn twee aparte bedrijven die nog volledig in staatshanden zijn. Maar beiden kampen met vele problemen, ondanks de jaarlijkse royale staatsdotatie van drie miljard euro. De pijnpunten zijn legio: massale vertragingen door te warm of te koud weer, bladeren op het spoor, wat sneeuw, te veel regen, pannes enzovoort. Waarom de treinen in Scandinavië minder problemen hebben met de klimatologische omstandigheden is nog nooit onderzocht in dit land.

Maar ook de kwaliteit van de treinstellen geeft meer dan eens de indruk dat er te veel verouderd materieel rijdt en dat de laatste aankopen blijkbaar uit de vorige eeuw dateren. Een prioritaire hoofdbezigheid van de spoorwegen is de verfraaiing van de gebouwen en hun omgeving. Indien men aan dit laatste wat minder geld zou uitgeven, kan men al beter rollend materieel kopen.

Een privatiseringsoperatie lijkt hier niet echt veel kans te hebben, want wie gaat zich wagen aan de overname van een potentieel tweede Sabena-dossier? Desalniettemin zijn lucratieve stukken, zoals de hogesnelheidstreinen en de cargo, al weg naar de private markt. Gaan de gewesten een rol spelen ten aanzien van de spoorwegen? Een andere mogelijkheid is dat buitenlandse spelers (NS, DB, SNCF enzoverder) hier gewoon lijnen overpakken in het kader van de geliberaliseerde EER-markt.

Proximus is nog voor 53,5 proximus in staatshanden en kent een relatieve stabiele beurskoers van rond de 25 euro. De grootste opbrengst voor de schatkist zit hier met een verkoop tot een ‘golden share‘ van 25 procent voor de federale overheid.

De drie vakbonden hebben overigens overschot van gelijk als ze stellen dat de CEO nu onmiddellijk moet weggaan. Inderdaad, mevrouw Dominique Leroy heeft het recht om een professionele keuze te maken. Maar bij een overstap naar de concurrentie, in dit geval KPN, dient men Proximus wel onmiddellijk te verlaten. De bedrijfsgeheimen hebben ook recht op bescherming. Het is een lacune dat men niet zomaar kan overstappen van de telecomregulators naar telecombedrijven, maar dat tussen deze bedrijven wel zowat alles mogelijk is.

Het beheer van het luchtruim door Skeyes is al meer dan eens problematisch geweest en heeft dit land al aardig wat imagoschade opgebracht. Dat volledig autonoom overheidsbedrijf moet zeker een beter bestuur krijgen en als het toch niet lukt om het Belgisch luchtruim beter te beheren, zijn er nog ‘Eurocontrol’ of een overname van het beheer door de luchtmacht.

Arco

Trouwens, de problematiek van de slechte werking der overheidsbedrijven is niet alleen een federaal gegeven. Ook de Vlaamse vervoersmaatschappij De Lijn blinkt niet uit in klantgericht- en efficiënt beleid. De nieuwe Vlaamse regering zal ook moeten ingrijpen om het Vlaamse openbaar vervoer nog enige kans te geven in de snel geliberaliseerde markt.

De overheden moeten ook eens weten wat ze willen: ofwel een meerderheidsaandeel in een bedrijf om er iets mee te doen of de greep loslaten richting de private markt. Al jaren wordt er geen keuze gemaakt. Ook de afgelopen Zweedse coalitie is niet ver geraakt met deze bedrijven. Het bleef bij de verkoop van een deel van de BNP Paribas-aandelen en voor de rest liep de discussie vast op Arco- Dexia/Belfius.

Op zijn minst moet men toegeven dat Arco al veel geld heeft gekost aan de staat en dat zonder dat er al ooit iets betaald is aan vergoedingen aan de zogenaamde Arco-aandeelhouders. Als CD&V nodig is om een paars-groene coalitie in zee te krijgen, komt dit dossier nog eens terug. Hoogstwaarschijnlijk verhuist het naar de geschiedenisboeken bij een federale Bourgondische opstart. Want als de Zweedse regering een deel van de bovenvermelde aandelen had verkocht, dan was de schuldgraad gevoelig onder de 100 procent grens gezakt. Maar het niet beslissen kost de schatkist geld.

Conclusie

Ongetwijfeld zullen de aankomende federale regeringsonderhandelingen zich ook moeten buigen over deze bedrijven. Want de meeste pijnpunten waren tien jaar geleden dezelfde. Een gedeeltelijke verkoop van de genoemde overheidsbedrijven en ook Belfius is een van de weinige middelen om de schuld naar beneden te krijgen en om managementkeuzen te makes.

Zullen we een voorspelling doen voor 2020: KPN doet een bod op Proximus?