De opmars van Dries Van Langenhove bij Vlaams Belang: ‘Ik vrees dat Dries aan het doordraaien is’

Wat zegt het lijsttrekkerschap van Dries Van Langenhove over het Vlaams Belang, en wat betekent het voor de N-VA? ‘Ik vind Schild & Vrienden schitterend, maar de oprichter is desastreus voor de Vlaamse Beweging.’

‘Bon, dan zijn we daar ook van af.’ Zo noteerde De Tijd de reactie van N-VA-voorzitter Bart De Wever op het nieuws dat Dries Van Langenhove op 26 mei in Vlaams-Brabant de Kamerlijst van Vlaams Belang zal trekken.

De oprichter van de radicaal-rechtse jongerenorganisatie Schild & Vrienden lijkt alvast over één talent te beschikken: in the picture blijven. Met professioneel ogende filmpjes en mediagenieke acties verscheen Van Langenhove de voorbije maanden op de radar van de door hem verfoeide ‘mainstream media’. Een Vlaamse beroemdheid werd hij na een Pano-reportage in september vorig jaar. Daarin bleek dat Van Langenhove en vrienden in geheime chatgroepen grover gebekt waren dan voor de camera’s. Hun racistische grappen, agressieve posts over migranten en snijdende commentaren over vrouwen ontketenden een golf van verontwaardiging.

Ook Vlaams Belang-voorzitter Tom Van Grieken reageerde streng op de ‘wansmakelijke posts’. Maar hij hield als enige partijvoorzitter een slag om de arm. De posts, zo schreef hij op Twitter, ‘schaden niet alleen S&V, maar vooral een legitieme (!) strijd voor het behoud van onze identiteit en tegen massa-immigratie. Een strijd die meer dan ooit gevoerd moet worden.’ Dat die strijd blijkbaar ook gezamenlijk moet worden gevoerd, bleek goed vier maanden later, toen Van Grieken Van Langenhove op 9 januari voorstelde als ‘partijonafhankelijke’ lijsttrekker in Vlaams-Brabant. In 2014 haalde het VB er nipt de kiesdrempel niet. Maar de partij sterkt aan, en Van Langenhove lijkt zeker van een Kamerzetel – en de aandacht die daarbij hoort.

Heeft Van Grieken met het binnenhalen van ‘dé rebel op rechts’ een slimme strategische zet gedaan en met zijn partij een radicalere koers ingezet? En wat betekent dat voor de N-VA, tot vóór 14 oktober ongenaakbaar op rechts en in de peilingen?

Jonas Naeyaert, hoofdredacteur van de rechtse website Sceptr en een goede bekende van Van Langenhove sinds hij diens praeses was bij de rechtse studentenclub KVHV, ziet met deze zet een paar problemen opgelost voor Van Grieken. ‘Hij vult een hiaat in Vlaams-Brabant qua prominent politiek personeel, geeft een antwoord op Theo Francken (N-VA), en kapselt zowel Dries’ communicatietalent als zijn organisatie in, wat een mogelijke bedreiging op rechts verhindert.’

Kamerlid Hendrik Vuye (V&W) ziet een strategische breuk in de komst van Van Langenhove: ‘Van Grieken heeft echt geprobeerd om zijn partij te moderniseren.’ Vuyes geloof in de oprechtheid van Van Grieken om zijn partij te transformeren (hijzelf vatte het samen als ‘radicaal maar niet marginaal’) was een tijdlang groot. Vuye en fractiegenoot Veerle Wouters speelden even met het idee om een technische fractie te vormen met de drie VB’ers in de Kamer. Er waren zelfs voorzichtige gesprekken over een of andere vorm van samenwerking. ‘Als we die stap hadden gezet, was onze passage van bijzonder korte duur geweest’, zegt Vuye daar nu over. ‘Het record van Jean-Marie Dedecker bij de N-VA zou zeker gesneuveld zijn.’ (lacht) Hij is formeel: ‘Door Sam Van Rooy, de luitenant van Filip Dewinter, fractieleider in de Antwerpse gemeenteraad te maken en nu met Van Langenhove in zee te gaan, heeft Van Grieken zijn vernieuwing de grond ingeboord. Hij was nochtans goed bezig. Hij doorbrak zelfs voorzichtig het cordon médiatique, bijvoorbeeld met de opiniestukken op Knack.be. Je kreeg het rare fenomeen dat Van Grieken aanvaardbaarder was geworden dan zijn partij. Dat is nu wel weg. Wie gaat columns van Van Langenhove publiceren, denkt u?’

Karl Van Camp, hoofdredacteur van ’t Pallieterke, is het daar niet mee eens. ‘Van Grieken wil niet per se minder radicaal overkomen, maar wel serieus genomen worden. Van Langenhove kan daarbij helpen. Die jongen is radicaal, maar hij is ook geen neonazi zoals er vorige week in Oostkamp te zien waren. Hij wekt inderdaad enige aversie op, ook bij een minderheid van de Vlaamse Beweging, maar hij moet en kan nog veel leren. Ik verwacht dat de partij hem zal begeleiden, ook op het vlak van communicatie.’

Cordon-fundamentalisme

Ook politicoloog Bart Maddens (KU Leuven) vindt niet dat de komst van Van Langenhove per se indruist tegen de vernieuwingsoperatie van het Vlaams Belang. ‘Het VB heeft altijd op twee gedachten gehinkt. Er waren campagnes met bokshandschoenen, maar ook met foto’s van gelukkige gezinnen. Het is te simplistisch om Van Langenhove in de ene of de andere stroming onder te brengen, want die vloeien in elkaar over. Van Langenhove voert, toch minstens publiek, een vrij mainstream VB-discours over Vlaamse identiteit, traditionele familiewaarden, en tegen soumission, particratie en de Europese Unie.’

Maddens waarschuwt ervoor ‘het zogenaamde fenomeen Dries Van Langenhove’ niet te veel op te blazen. ’14 oktober is de echte game changer geweest. Ik denk niet dat hij nog een groot extra verschil zal maken.’ Sinds de lokale verkiezingen heeft Maddens een back to the nineties-gevoel: ‘Het discours focust weer sterk op het VB en het cordon sanitaire. Na jaren dat daar relaxter naar werd gekeken, zie ik nu zelfs cordon-fundamentalisme. Wie er niet onverkort voor is, heet extreemrechts.’

Van Grieken hoorde het cordon kraken in Ninove, Grimbergen, Wuustwezel en het Antwerpse district Berendrecht-Zandvliet-Lillo, maar kon nergens echt inbreken in het bestuur. Toch beschouwt Maddens het Vlaams Belang als de overwinnaar van de gemeenteraadsverkiezingen. De N-VA kwam er verzwakt uit, en niet alleen door de uitslag. Maddens: ‘Vroeger was het de N-VA tegen de rest. Nu gaat het weer over voor of tegen het VB. Dat is vervelend voor de N-VA. Ze wil radicaal genoeg zijn om het Vlaams Belang klein te houden, maar ze kan nooit zo radicaal zijn als het VB zelf. Dat was geen probleem toen die partij wegkwijnde met haar “kindsoldaat- voorzitter”. Nu is het andere koek.’

Exemplarisch daarvoor is de recente overstap van het Wuustwezelse gemeenteraadslid Carrera Neefs van de N-VA naar het Vlaams Belang. Zij was door de N-VA al meermaals op de vingers getikt omdat ze te veel flirtte met het VB en met Schild & Vrienden, onder meer met selfies op de Mars tegen Marrakesh en de Mars voor Democratie met ‘3 helden’: Van Langenhove, Van Grieken en Ninovieter Guy D’haeseleer.

‘De N-VA is de jonge rechtse Vlaming aan het verliezen’, zegt Jurgen Ceder daarover. Hij was jarenlang het hoofd van de juridische dienst van het Vlaams Blok/Belang en senator. In 2012 stapte hij samen met oud-voorzitter Frank Vanhecke en Koen Dillen uit de partij, na conflicten met Filip Dewinter en Gerolf Annemans. ‘De N-VA-droom wordt verlaten. Omdat ze het VB verouderd en nutteloos vonden, stapten jonge rechtse mensen naar Schild & Vrienden.’

Ook Van Camp denkt dat de N-VA de nieuwe rechtse jongerencultuur aan het missen is. ‘Ik denk dat ze daar nu spijt hebben van de manier waarop ze sommige S&V’ers hebben laten vallen.’ Ex-Vlaams Belang-voorzitter Frank Vanhecke meent dat de N-VA eigenhandig de club van Dries Van Langenhove in de armen van het VB heeft gedreven. ‘Ze hebben een fout gemaakt door zo brutaal mee te doen aan de diabolisering van wat flauwe kwajongenskul. Die repressie zonder mate hoort eerder thuis in Noord-Korea. Bijvoorbeeld Dries’ uitsluiting uit de UGent leek met passieve goedkeuring van de N-VA te gebeuren. Dat is slecht gevallen binnen de Vlaamse Beweging. Theo Francken heeft dat nog proberen recht te zetten, maar het kalf was al verdronken.’

Vanhecke vindt dat Dries Van Langenhove en zijn Schild & Vrienden zeker een plaats hebben bij het Vlaams Belang. ‘Maar in het interview in Terzake (waarin Van Langenhove de VRT leugens en fake news verweet, nvdr) vond ik hem veel te agressief, en dus contraproductief.’ ‘Dat was pure Donald Trump’, vindt Hendrik Vuye over Van Langenhoves houding tijdens het interview. Ook Koen Dillen, zoon van VB-oprichter Karel Dillen, zat met stijgende verbazing te kijken. ‘Mijn vader kon op meetings ook heel hard zijn, maar nooit tegen mensen in debatten. Ik wil niet voor hem spreken, maar ik denk dat mijn vader gegruweld zou hebben van het schouwspel in Terzake.’

‘Dewinter 2.0’

Van Langenhove doet veel gesprekspartners denken aan de jonge Filip Dewinter. Pieter Bauwens, hoofdredacteur van de Vlaams-nationalistische opiniesite Doorbraak.be, noemt hem ‘een Dewinter 2.0’.

De echte Filip Dewinter moet lachen om de vergelijking. ‘Zelfs ik moest soms naar adem happen tijdens het interview. Maar ik vond het goed, hoor, vergis u niet. Onze generatie heeft nooit zo sterk de confrontatie met de mainstream media opgezocht omdat dát toen het gevecht niet was. Mijn eerste campagne, in 1989, was gericht tegen progressieve leraars. Dat was toen even ongezien en baanbrekend als wat Dries nu doet. Hij trekt de bokshandschoenen weer aan. Dat is nodig om het verschil met de N-VA te maken.’

Frank Vanhecke deelt met Dewinter de sympathie voor Van Langenhove en zijn boodschap (‘Ik sta er 500 procent achter’), maar verschilt grondig van mening over de stijl. ‘De toon van Dries’ optreden was slecht. Zoiets wordt in onze subcultuur misschien toegejuicht, maar spreekt geen breed publiek aan. Voor het eerst in jaren denk ik eraan me te mengen in het politieke debat. Wat ik zag, doet me vrezen dat hij aan het doordraaien is. Ik wil hem waarschuwen. Ik wil niet dat hij zijn kansen verknalt zoals wij dat hebben gedaan, opgesloten als we zaten in onze tunnelvisie. Heel mijn leven speelde zich af binnen de radicale Vlaamse Beweging. Wie altijd omringd is door juichende gelijkgestemden loopt het gevaar om genoegen te nemen met “We hebben het weer eens goed gezegd”. Je moet breder durven te kijken, ook naar potentiële medestanders buiten je eigen kring. Mijn hart zou breken mocht Dries de nieuwe Dewinter worden. Hij heeft meer in zijn mars.’

Karl Van Camp zegt dat prominenten binnen de Vlaamse Beweging, al vóór de Pano-reportage over Schild & Vrienden, Van Langenhove hebben gewaarschuwd. ‘Toen ik zag hoe S&V’ers zich kleedden, met hun blauwe T-shirts, heb ik ook even gedacht: straks is dat hier een privémilitie. Hij is gewaarschuwd voor die foute perceptie. Maar nee, hij heeft niet geluisterd. Anders was het nooit tot al die heisa gekomen.’

‘Desastreus’

Als Dries Van Langenhove zelfs binnen de (radicale) Vlaamse Beweging al aversie oproept, wat zegt dat dan over zijn potentieel om centrumkiezers naar het Vlaams Belang te halen? Bart Maddens wuift de vraag weg. ‘Natuurlijk lusten die geen pap van Van Langenhove. Maar het VB hoeft zich helemaal niets aan te trekken van die kiezers. Dat is het probleem van de N-VA. Het VB moet nu vooral inbeuken op de N-VA om de kiezers te recupereren die het in 2010 en vooral in 2014 verloor aan de N-VA.’ Dat lukt ook, zo blijkt uit de cijfers in Kortrijk. ‘Daar werd het VB groter dan de N-VA omdat het heel radicaal de onrust over een grote moskee kon vatten. Dat kan de N-VA niet, omdat ze ook een verantwoordelijke beleidspartij wil zijn.’

Jurgen Ceder denkt, ondanks zijn reserves over Van Langenhoves optreden in Terzake, dat diens potentieel niet onderschat mag worden. ‘Om succesvol aan politiek te doen, moet je eerst je eigen mensen kunnen mobiliseren. Pas daarna moet je naar het centrum kijken, niet andersom.’ En wat betekent ‘het centrum’ nog, vraagt Ceder. ‘De tijd is simpelweg rijp voor zulke politici. Kijk naar Italië, waar zelfs de Vijfsterrenbeweging nu in de regering zit. Kiezers zijn bereid om elk alternatief voor de klassieke partijen te overwegen. Van Langenhove heeft die trumpiaanse aantrekkingskracht. Hij is nóg duidelijker dan Francken.’

Die analyse wordt ook binnen het VB gemaakt. Ook over Theo Francken kun je zeggen dat hij de centrumkiezer afstoot, zegt Tom Vandendriessche. Hij is persverantwoordelijke van de Europees Parlementsfractie ‘Europa van Naties en Vrijheid’, waarin het VB zit. Vandendriessche, die het oor van voorzitter Van Grieken heeft, komt net als Van Langenhove uit het Gentse KVHV. ‘Kijk maar naar het verschil tussen de federale verkiezingen in 2014 en de provincieraadverkiezingen van 2018. Wij winnen, de N-VA verliest. Oók in het Vlaams-Brabant van de tweetende Theo Francken. Diepere analyse van de verkiezingsresultaten leert dat Francken minder goed dan bijvoorbeeld Bart De Wever het verlies aan het VB kan goedmaken door te winnen bij de Open VLD en de CD&V.’

Rest de vraag hoe de samenwerking tussen het Vlaams Belang en Van Langenhove zal functioneren. Hendrik Vuye ziet het zo: ‘Van Grieken had vroeger het probleem-Dewinter. Met Van Rooy en Van Langenhove verdrievoudigt hij dat.’ Dewinter zelf is er gerust op. ‘Dries is een goudhaantje. Akkoord, we moeten hem ook niet te veel op het schild hijsen, hij moet in de ploeg en de partij functioneren. Maar dat zal lukken. Ik kan u en anderen die bezorgd zijn over onze partij geruststellen: ik heb niet de intentie om op mijn 56e in concurrentie te gaan met een jonge gast van 24.’

Karl Van Camp denkt dat de komst van Van Langenhove de positie van Dewinter en diens strategische visie op de partijkoers net versterkt. ‘Bovendien weet hij dat zijn momentum voorbij is en dat hij straks aan zijn laatste mandaat begint. Van Grieken vond een elegante oplossing door met Dewinter van parlement te wisselen (Dewinter gaat naar het Vlaams Parlement, nvdr), en dus samen met Dries naar het federale parlement te verhuizen.’ Volgens Van Camp zit de uitdaging in de relatie tussen Van Grieken en Van Langenhove. ‘Die wordt cruciaal. Wie naar de persconferentie keek waar Van Langenhove werd voorgesteld, kon niet altijd uitmaken wie van de twee nu de leider is.’

Volgens Tom Vandendriessche komt dat goed. ‘Natuurlijk zijn er verschillende tendenzen binnen de partij, maar iedereen op een VB-lijst is het eens over de grote principes, en er zijn adviezen gegeven over de aanpak. Dries moet dus vooral Dries blijven, zoals onze voorzitter al zei.’

Van Langenhove blijft benadrukken dat hij his own man blijft, als ‘partijonafhankelijk activist’. Frank Vanhecke blaast. ‘Ach, wie de lijst trekt, is natuurlijk een VB-kandidaat. Ook Marie-Rose Morel was eerst een verruimingskandidaat, maar ze werd al snel een volbloed VB’ster. De ideeën van Dries zijn duidelijk VB-ideeën. Op middellange termijn is dit niet houdbaar.’

Veel gesprekspartners stellen spontaan en hardop vragen over Van Langenhoves drijfveren. Ook in radicaal-Vlaamse kringen is er scepsis. Iemand die afhaakte bij S&V: ‘Het project van Schild & Vrienden is schitterend, maar de mens Dries Van Langenhove is desastreus voor de Vlaamse Beweging. Het zal zó’n ontgoocheling zijn voor zo veel jongeren wanneer hij van zijn troon dondert.’ Doorbraak-hoofdredacteur Pieter Bauwens is ook kritisch. ‘Mochten mijn kinderen zich bij S&V aansluiten, dan zou ik een ernstig gesprek met hen voeren. Ik krijg heel moeilijk vat op Van Langenhoves plaats in de Vlaamse Beweging. Ik had altijd het gevoel dat ze vanuit S&V neerkeken op de klassieke Vlaamse Beweging, dat ze ons eens gingen tonen hoe het moet.’ Net zoals Hendrik Vuye en de ontgoochelde S&V’er denkt Bauwens dat Schild & Vrienden vooral Van Langenhoves persoonlijke vehikel is. ‘Hij is niet de eerste die denkt dat de Vlaamse Beweging er is ter meerdere eer en glorie van hem. Maar ik moet het hem nageven: van alle strovuren die ik al heb gezien, brandt hij al het langst én is hij al het verst geraakt.’

Forza Dries

Wat betekent dit allemaal voor de lang gekoesterde droom van een Forza Flandria, een bundeling van alle Vlaamse en rechtse krachten? Tom Van Grieken was expliciet op de persconferentie: ‘De Forza Flandria is nog lang niet dood.’

Dat die rond het Vlaams Belang kan groeien, daar geloven in dit gezelschap alleen Jonas Naeyaert en Tom Vandendriessche in. ‘Het is logisch dat het VB hierin het voortouw neemt, aangezien de N-VA de rechtse kiezers gijzelt met het cordon, en zo links en het centrum aan de macht houdt’, vindt Vandendriessche. ‘Ook onze zusterpartijen spelen die rol. Kijk naar hoe Marine Le Pen het Front National omvormde tot Rassemblement National, en zo zelfs Thierry Mariani, een oud-minister en partijgenoot van Nicolas Sarkozy, binnenhaalde op haar Europese lijst. Dit is niet langer front vormen tégen, maar rond.’ Vandendriessche noemt de herdefiniëring van het partijlandschap de motor achter deze evolutie. ‘Niet langer links tegen rechts of ondernemer versus arbeider. De nieuwe breuklijn is globalisme versus nationalisme. Daarom stemt de arbeider op ons, en vinden Groen en Open VLD elkaar zo gemakkelijk.’

De Forza Flandria is verder af dan ooit, meent de rest van het gezelschap. Het belangrijkste obstakel, zegt Bart Maddens, is de partijpolitieke logica. ‘De N-VA wil het VB klein houden, en het VB wil zijn kiezers terug. Zo eenvoudig is het.’ Vuye: ‘Van Grieken zei dat Van Langenhove eigen accenten mag leggen “binnen het partijprogramma”. Een beetje mager qua Forza Flandria, nee?’ Het brengt Vuye tot hetzelfde verwijt aan het adres van het Vlaams Belang als aan dat van zijn ex-partij, de N-VA: ‘Je moet niet polariseren over communautaire kwesties. Je moet net bondgenoten zoeken voor de V-gedachte, zowel in Vlaanderen als in Wallonië.’ Hij ziet al langer dat Van Langenhove zijn karretje aan het VB haakt. ‘Het is duidelijk dat hij de Mars tegen Marrekesh en de Mars voor de Democratie in Ninove op bestelling heeft georganiseerd. Het ging in Ninove helemaal niet over de Vlaamse Beweging of Vlaanderen, maar over het VB. Wie daar is gaan betogen, heeft partij gekozen. Je kunt net zo goed spreken van de Mars voor het Vlaams Belang.’

Ook Bauwens bijt niet. ‘Iedereen met een beetje verstand van partijpolitiek weet dat dit dikke zever is. Natuurlijk moeten het Vlaams Belang en de N-VA hun verstand gebruiken ná de verkiezingen. Maar de som van die twee is in een alliantie niet per se twee, eerder anderhalf.’

Voor Dillen is een samenwerking tussen het Vlaams Belang en ‘een extremistische student’ geen Forza Flandria te noemen. Eén met Vuye & Wouters, in welke constellatie ook, wél. Maar, zo klinkt het bij ingewijden, daarvoor was het nu of nooit. ‘Dat het nu niet gelukt is, bewijst dat Van Grieken niet tot die historische stap in staat is.’

Mijn hart zou breken mocht Dries de nieuwe Dewinter worden. Hij heeft meer in zijn mars.

‘Extremistische student’ of niet, het valt zelfs in een Terzake-studio niet te ontkennen dat geen enkel initiatief uit de Vlaamse Beweging de voorbije jaren dichter in de buurt kwam van een Forza Flandria dan Van Langenhoves Schild & Vrienden. Zoals hij in november 2017 aan Knack zei, kon S&V zowel VB’ers als N-VA’ers aantrekken – die laatsten zelfs in meerderheid. Dat bleek ook na de Pano-heisa, toen S&V’ers vooral op N-VA-lijsten opdoken en pas in tweede orde bij het Vlaams Belang. Maar ook bij de Open VLD en de CD&V bleken jongeren sympathie te hebben voor Schild & Vrienden. Waarom zou Van Langenhove dat trucje niet kunnen herhalen vanaf een VB-lijst?

Bauwens erkent dat Van Langenhove jongeren op rechts wist te verenigen. ‘Maar of iedereen hem zal volgen naar het VB is nog maar de vraag. U moet weten dat de partijpolitieke tegenstellingen binnen de Vlaamse Beweging groot zijn. Ik denk dat hij met deze stap zijn beweging geen goed heeft gedaan, en een pak minder zal kunnen werven bij de N-VA. Hij heeft het de N-VA gemakkelijk gemaakt bij haar “opkuis”. Ze zal haar S&V’ers voor de keuze plaatsen: de N-VA of het VB. En vergeet niet dat er binnen de Vlaamse Beweging een sterke aversie bestaat tegen “het systeem”. Dat Van Langenhove nu zelf in het parlement gaat zitten, zal hem daar zeker fans kosten.’