De N-VA heeft vijanden nodig

De N-VA kreeg succes door een vijand, en moet het blijven hebben van een ‘vijand’ (wie deze ook is). Want er zit ruis op het verhaal van de N-VA.

Democratische politiek leeft van debat. Debat veronderstelt meningsverschillen en pogingen van de ene mening om de andere te weerleggen, tot een compromis te verleiden of te verslaan. Zonder tegenspraak geen democratie. Die tegenspraak kan mild zijn maar ook hard. Tegenstanders zijn bijwijlen vijanden. Zo hoort het.

De democratie is niet gebaat met onderlinge liefkozingen tussen politieke partijen. De ‘afspiegelingscolleges’ van Steve Stevaert waren een ramp voor de democratie: de morele chantage van de ‘lieve vrede’ legde elk publiek debat lam en maakte openbaar meningsverschil onmogelijk. Dat was ook de bedoeling.

Het is dezelfde bedoeling die Bart De Wever ertoe dreef om Pim Fortuyn ten tonele te roepen. Ook hier wordt morele chantage gebruikt om de tegenstanders de mond te snoeren: als je me nog aanvalt, riskeer ik vermoord te worden! Niet de chantage van de ‘lieve vrede’ maar de chantage van het ‘zinloos geweld’.

Het is, in tegenstelling tot Stevaert eertijds, niet de bedoeling van De Wever om de verschillen weg te masseren. Het is veeleer zijn bedoeling om het recht op aanvallen te monopoliseren. Zijn partij staat of valt immers met de controverse.

Vanuit haar nationalistisch uitgangspunt trekt N-VA meer dan de andere democratische partijen (Vlaams Belang en PVDA laat ik buiten beschouwing) grenzen tussen ‘wij’ en zij’. Ze is dus in zekere zin gebouwd op de (niet oorlogszuchtige) tegenstelling tussen vriend en vijand. Dat merk je voortdurend in de gebruikte retoriek (niet alleen van de voorzitter).

Komt daarbij dat de opmars en het succes van N-VA – ingebed in de populistische sfeer van deze tijd – niet mogelijk waren geweest zonder een duidelijke vijand: de Franstaligen in het algemeen en de PS in het bijzonder. Vijandbeelden verschieten evenwel van kleur, als je ze voortdurend in het licht houdt.

Een partij die succes kreeg door een vijand, moet het blijven hebben van een ‘vijand’ (wie deze ook is). Zij moet dus af en toe nieuwe vijanden laten opspringen als pop-ups op het internet. Dat is wat Bart De Wever doet door zijn zogezegd ondoordachte uitspraken. Doordacht zijn ze nochtans.

Ook de pop-up van de obediëntie der homofilie was, in het verlengde van de culturo’s, perfect gekozen. Natuurlijk is de Wever niet homofoob. Het was ook niet zijn bedoeling om homo’s te schofferen, maar hij bereikte wel wat hij op het oog had: dat bepaalde groepen zichzelf uitroepen tot vijand van de N-VA in het algemeen en van hem in het bijzonder. Zo wordt er ook geroerd in de ‘grondstroom’ van de samenleving, want de nieuwe vijanden zijn niet populair bij het volk. Als De Wever daarbovenop zegt zich bedreigd te voelen, klitten de aanhangers weer aan elkaar.

Dat was nodig, want er zit ruis op het N-VA-verhaal. Bestuursmandaten op gemeentelijk vlak, in het bijzonder in Antwerpen, maken dat rechtlijnigheid niet houdbaar is. Je kunt niet alle schuld op Elio Di Rupo blijven werpen, alvast niet voor de problemen in de gemeenten. Ook de werkloosheid in Vlaanderen is niet langer de schuld van de PS te noemen. Het verhaal van de twee democratieën klopt ook steeds minder, want Wallonië doet het economisch steeds beter. Twee derde van de N-VA-stemmers wil geen onafhankelijk Vlaanderen, het ultieme programmapunt van de partij. Gezien de sociaaleconomische onrust is niet elke vlaams-nationalist nog langer gediend met het extreem liberale programma van de partij. Ten andere, het vlaams-nationalisme had van oorsprong een sociale dimensie en de liberale tendens van N-VA wordt steeds meer als verraad aan die oorsprong beschouwd.

De N-VA moet op zoek naar nieuwe vijanden. Met haar programma alleen kan ze het niet halen. Er zit geen lijn in het ideologische verhaal, behalve de inmiddels onzeker gebleken gedachte: wat we zelf doen, doen we beter.

Dat de nieuwe vijand een binnenlandse vijand zou moeten worden, is evident. Een buitenlandse vijand is te gek. Europa kan niet, want N-VA is pro-Europees. Het internationaal terrorisme werkt niet en past ook niet in het verhaal van N-VA. Een communistische wereldmacht is er niet meer, waar je links kunt mee associëren.

Een binnenlandse vijand, maar wie? Het PS-verhaal is op. De PS was nochtans een prachtige vijand. Hij combineerde de beste trekken van de twee klassieke vijandbeelden, de externe en de interne. Door het verhaal van de twee democratieën was de PS buitenland en dus een vijand die ons van buitenaf aanviel. Tegelijk was zij een interne vijand, want de Vlaamse problemen waren, via het koninkrijk België en de federale regering, ook haar schuld.

De andere Vlaamse partijen? Ook dat kan niet. Als je niet langer in de oppositie zit maar de hendels van de macht in handen hebt, kun je die natuurlijke politieke tegenstanders niet als aanvallers beschouwen. Politieke vijanden zijn dus onbruikbaar. Maatschappelijke vijanden zoals vreemdelingen zijn taboe voor een democratische partij, een ondemocratische heeft er zich aan verbrand.

Wat gedaan? Maak jezelf tot vijand van anderen die jij niet als vijanden aanwijst, maar die jou met de vinger wijzen. Om het in schildertermen te zeggen, het zelfbeeld komt pas uit de verf, als je een responsoir creëert, een achtergrond waartegen je afsteekt.

Controverses zijn een gehaaid middel om daarvoor te zorgen. De ene felle uitspraak na de ander, die uiteraard verkeerd begrepen wordt en jou tot vijand maakt van disparate groepen. Ook daar zit hem de kunst, je viseert niet langer één vijand, je zorgt ervoor dat allerlei kleine segmenten van de samenleving die niet vlotten op de grondstroom, jou beginnen te haten, jou als gevaarlijk beschouwen en beginnen dwaze referenties te maken, zoals naar de jaren dertig.

Als vijand van de culturele beau monde, uiteraard niet van de economische beau monde (die houd je tot vriend) zit je weer geheid voor een tijdje. Bovenal als je zegt dat ze jou criminaliseren en je leven in gevaar is. Je legt daarmee de anderen het zwijgen op. Maar ooit komt de dag dat de vijandbeelden op zijn. Dat moment is fataal.