‘De melkboer viert niet mee op Wereldmelkdag’

‘Wanneer voedsel louter als handelswaar beschouwd wordt, worden producenten en consumenten in Noord en Zuid er niet beter van’, schrijft Kurt Sannen naar aanleiding van Wereldmelkdag. ‘De huidige overproductie veroorzaakt veel problemen. Wat is dan wel een duurzame oplossing voor de melkcrisis?’

Boeren wereldwijd kreunen onder een melkcrisis. En dat op Wereldmelkdag, wanneer de hele wereld dit witte goedje op handen draagt. De melkprijs bereikt deze dagen weer historische laagtes met een actueel dieptepunt van 0,21 euro per liter. Negen op de tien Belgische melkveehouders produceren momenteel met verlies. Deze melkcrisis toont duidelijk de grenzen van ons neoliberaal vrijhandelsmodel.

Het onevenwicht tussen vraag en aanbod op de wereldmelkmarkt zorgt voor onhoudbare prijzen. Helaas zijn er nog geen tekenen van beterschap. Wanneer voedsel louter als handelswaar beschouwd wordt, worden producenten en consumenten in Noord en Zuid er niet beter van. Niemand wordt beter van een overproductie van melk die de prijs in elkaar doet zakken.

Op 19 mei las ik op de weekendsite van Knack “Steun onze boeren: inspiratie om meer melk te gebruiken”. Dit artikel moedigt ons aan om meer melk en zuivel te consumeren. De premisse is duidelijk: hoe meer melk we gebruiken, hoe beter voor de boeren. Maar klopt dit wel? Vraag en aanbod op de wereldmarkt bepalen tegenwoordig de prijs van melk, de Belgische consumptie heeft hier dus weinig vat op. Belgen consumeren bovendien meer dan voldoende melk, ongeveer 80 kg vloeibare zuivelproducten per jaar. Verschillende onderzoeksinstellingen stellen zich vragen bij de voor- en nadelen voor onze gezondheid van een hogere zuivelconsumptie.

Ook Europese politici proberen een antwoord te bieden op de moeilijkheden van onze melkboeren. Zo keurde het Europees parlement op 12 mei een niet-bindende resolutie goed die het etiketteren van de herkomst van vlees- en melkproducten verplicht. De vraag is of deze resolutie een grote impact zal hebben. Ze is niet bindend. En laten we niet vergeten dat het landbouwbeleid van de Europese Unie in grote mate verantwoordelijk is voor de hele melkproblematiek.

Wat zeker is, is dat niet de consument, noch de politici, maar wel de familiale melkboer aan het kortste eind trekt. Niet enkel de Europese melkboer die nu slechts 0,21 euro per liter melk ontvangt, maar ook de melkboer in het Zuiden.

Europa exporteert melkprobleem naar Afrika

Door de afschaffing van de melkquota in 2015 is de melkproductie in heel Europa sterk gegroeid. De productie in België steeg met 4,5%. Enkel in Ierland (+14,2%) en Nederland (+8,4%) zijn de cijfers nog straffer. Maar wie drinkt al die extra melk op? De Europese consument alvast niet. Ook de verhoopte exportmarkten – met name Rusland en China – brengen tot op heden niet de verhoopte verzuchting. Daardoor zoekt Europa naar nieuwe afzetmarkten in andere continenten, zoals Afrika.

Vooral West-Afrika is in trek voor de export van Europese poedermelk en zuivelproducten. Mede door een groeiende middenklasse in steden zoals Dakar en Abidjan, stijgt de vraag naar melk sterk. Maar de stijgende Europese import doet de lokale melkprijs nog meer naar beneden gaan. Zo krijgen ook de West-Afrikaanse melkboeren het moeilijk. Nog moeilijker. Want door aanhoudende droogtes en onvoldoende investeringen in de opslag en verwerking van melk, hebben ze het al moeilijk genoeg. De lokale melkproductie – die voorheen al niet volstond om aan de lokale vraag te voldoen – dreigt nu volledig verloren te gaan. Lokale melkboeren slagen er niet langer in om van hun productie te leven. Laat dit nu net hetzelde probleem zijn voor familiale melkboeren in Vlaanderen en de rest van Europa. Met 0,21 euro per liter kunnen melkveehouders niet overleven. Velen geven er dan ook de brui aan. Melkveehouders trekken dus niet alleen in Europa aan het kortse eind, maar ook in Afrika.

Meer melk produceren dan wat de Europese consument aankan en het overschot exporteren naar andere continenten, is geen duurzame oplossing. Hier meer melk drinken, is dat ook niet. Wat is dan wel een duurzame oplossing voor de melkcrisis? Het melkaanbod moet zich aanpassen aan de lokale vraag. We moeten inzetten op kwaliteit en niet op kwantiteit.

We moeten kiezen voor een agro-ecologische oplossing die er van uitgaat dat daar geproduceerd wordt waar ook geconsumeerd wordt, dat kringlopen zoveel mogelijk gesloten worden en dat de boer een correcte prijs krijgt die een weerspiegeling is van de vele kosten en baten voor boer en maatschappij. Cruciaal is dus een duurzame prijsbepaling en een betere marktorganisatie, waarbij de belangen van de boeren en de maatschappij centraal staan.

Solidariteit over de grenzen heen

Voorbeelden tonen aan dat hier heel wat kansen liggen om uit de melkcrisis te geraken. De betere prijs voor biologische melk toont aan dat consumenten wel degelijk bereid zijn de werkelijke kost van zuivel te betalen en bij te dragen aan een eerlijke prijs voor de melkveehouders. Een voorwaarde hierbij is wel dat vraag en aanbod op een goede manier op elkaar kunnen afgestemd worden. De groeiende markt voor fairtradebananen en -koffie tonen dat een eerlijke prijs voor boeren in het Zuiden hand in hand kan gaan met een aantrekkelijk aanbod in onze winkelrekken. Ook het recente initiatief van de Belgische melkcoöperatieve Fairecoop – die melk van het merk Fairebel verkoopt aan een faire prijs – om een Burkinees equivalent “Fairefaso” te ondersteunen, toont aan hoe solidariteit tussen boeren over de grenzen heen kan werken.

Eerlijke prijzen en productiebeheersing

Een duurzame oplossing voor de melkcrisis vinden we niet door méér melk te drinken, te produceren of te exporteren, maar door eerlijke prijzen te betalen aan de boeren. Prijzen die de werkelijke kost van een liter melk weerspiegelen. Dit moet tegelijk gekoppeld worden aan een systeem van productiebeheersing en -sturing zodat de juiste hoeveelheid melk op de juiste plaats kan geproduceerd worden, zonder de draagkracht van mens en omgeving te overschrijden. Zowel in het Noorden als in het Zuiden dienen familiale melkboeren meer invloed te hebben op het beleid. Solidaritet tussen boeren bestaat al over de grenzen heen en ook de consumenten willen mee. Nu de politiek nog. Want het labellen van blokjes kaas en flessen melk met Europese vlaggen zal niet volstaan om de melkboeren uit het dal te halen én negatieve spillovereffecten wereldwijd te voorkomen.

Kurt Sannen is bioboer, ambassadeur voor Dierenartsen Zonder Grenzen en voorzitter van BioForum Vlaanderen