‘De meest ecologische verpakking is de verpakking die niet bestaat’

‘Milieubewuste consumenten vragen zich wel eens af welke verpakking de meest ecologische is. Hierop is geen éénduidig antwoord te geven’, schrijft Karine Van Doorsselaer voor de Universiteit van Vlaanderen. ‘Een aantal tips en tricks kunnen wel als leidraad dienen.’

Bij de bepaling van de milieu-impact moeten we in eerste instantie het verpakkingssysteem in beschouwing nemen, zijnde de verpakking samen met het verpakte product. Het doel van de verpakking is de inhoud beschermen. Verlies van het verpakte product door het falen van de verpakking heeft uiteraard een grote milieu-impact. Bij het verpakken van voedsel is slechts 5 à 10 % van de totale milieu-impact van het verpakkingssysteem voor rekening van de verpakking.

De uitdaging van de verpakker is dus om te streven naar de ideale verhouding tussen de hoeveelheid verpakking versus verpakte product; te weinig verpakking kan leiden tot verlies van het verpakte product, te veel verpakking heeft uiteraard ook een negatieve milieu-impact.

De consument kan bij voedselverpakkingen de ideale verhouding (hoeveelheid product versus hoeveelheid verpakking) kiezen in relatie tot het verbruikspatroon. Zo is het enorm milieubelastend om kleine verpakte porties te kopen wanneer veel van het product geconsumeerd wordt. Anderzijds is het niet zinvol om grote familieverpakkingen aan te schaffen voor producten die slechts sporadisch verbruikt worden, want dan is de kans op bederf groot.

De meest ecologische verpakking is de verpakking die niet bestaat. Sommige producten hebben ook geen verpakking nodig. We nodigen de consumenten uit om geladen met herbruikbare zakjes en dozen te gaan winkelen in winkels die producten in bulk aanbieden, zoals de verpakkingsloze winkels, de groenten- en fruitafdeling bij diverse grootwarenhuizen, slagers en bakkers. Deze aanpak zal al een hoop wegwerpverpakking vermijden.

De milieu-impact van een verpakking wordt bekeken voor de volledige levenscyclus, gaande van welke grondstoffen er nodig zijn, de verwerkingstechnieken, de gebruiksfase (verpakte product beschermen) en tenslotte de afdanking (wat gebeurt met de verpakking na bewezen diensten?). De parameter voor het berekenen van de milieu-impact van de verpakking voor de volledige levenscyclus kan zijn: het energieverbruik, de carbon footprint of zelfs een pakket van diverse milieu-impacten (broeikaseffect, ozonlaagaantasting, uitputting grondstoffen enz.). Bij de beoordeling van de milieu-impact van de verpakking nemen wij de principes van de circulaire economie als leidraad. In tegenstelling tot de huidige wegwerpmaatschappij streeft men in de circulaire economie naar het sluiten van de kringlopen waarbij producten, componenten en materialen steeds hergebruikt worden.

De voorkeur gaat in eerste instantie uit naar herbruikbare verpakkingen zoals bierflesjes in een krat. Het ophalen en reinigen van de herbruikbare verpakking heeft uiteraard ook een milieu-impact, doch studies tonen aan dat bij transport binnen een straal van ca. 300 km herbruikbare verpakkingen zeker te verantwoorden zijn. Een tweede mogelijkheid van herbruikbare verpakkingen is de aanpak waarbij de verpakking bij de consument een tweede leven krijgt, vb. een mosterdpotje dat na consumptie van de mosterd als drinkglas kan gebruikt worden.

Als herbruikbare verpakkingen niet beschikbaar zijn, is het alternatief verpakkingen die bestaan uit recycleerbare materialen waarvoor een georganiseerd inzamelsysteem bestaat. Glas, papier en karton, en verpakkingen die toegelaten worden in de PMD zak (plastic flessen, metalen en drankkartons) komen dan in aanmerking. In de PMD zak worden enkel plastic flessen toegelaten omdat deze flessen bestaan uit 1 enkele soort kunststof en daardoor recycleren perfect mogelijk is. Vele plasticverpakkingen bestaan uit laagjes of onderdelen uit verschillende kunststoffen of een combinatie met andere materialen die niet van elkaar te scheiden zijn, waardoor hoogwaardig recycleren onmogelijk is. Voorbeelden van dergelijke verpakkingen zijn verpakkingen van voorverpakte vleeswaren, navulverpakkingen van shampoo. Verpakkingen waarvoor geen recyclagemogelijkheden bestaan, worden verbrand en het spreekt voor zich dat dit geen optie is.

Een bijkomend milieucriterium bij voedselverpakkingen is de impact op de gezondheid door migratie van stoffen uit de verpakking naar het voedsel. Dit wordt uiteraard sterk gereglementeerd, maar het is aan de consument om de voorschriften die op de verpakking staan na te leven. Zo zijn de meeste kunststofverpakkingen niet geschikt voor blootstelling aan hoge temperaturen vb. in de microgolf of in de zon laten staan.

De verantwoordelijkheid opdat de verpakkingen effectief zullen hergebruikt of gerecycleerd worden, ligt bij de consument, die de afgedankte verpakkingen op de juiste manier sorteert en terug in de kringloop brengt.

Bovenstaande tips kunnen de consumenten leiden bij de aankoop van een ecologische verpakking. De consument heeft echter niet altijd de keuze. Vandaar een oproep aan de verpakkingsverantwoordelijken van de diverse bedrijven om bij het ontwerp van de verpakking rekening te houden met de ecologische impact en om de principes van de circulaire economie toe te passen. En ook een oproep aan de diverse overheden om als dirigent op te treden om enerzijds het consumentengedrag te sturen (vb. aanmoedigen om te sorteren door statiegeld in te voeren) en anderzijds om via wetgeving of via belastingen wegwerpverpakkingen te ontmoedigen.

Want voor elk van ons geldt dat we er best naar streven om komaf te maken met de wegwerpmaatschappij.

Karine Van Doorsselaer is hoofddocent op de afdeling Productontwikkeling van de Universiteit Antwerpen. Daar verzorgt ze de vakken Materialenleer en Ecodesign.