De ‘mediadel’ is de nieuwe elite

De media hebben het over de media, alsof het medium de enige boodschap is. Ze draaien rond in een cirkeltje van zelfbewieroking.

’t Is zomer – hoewel het niet wil zomeren – en dus kijken we naar Vanthilt op één. Elke avond ter vervanging van De Laatste Show die straks ook een vervanger krijgt. Vanthilt, De Laatste Show of dat nieuwe ding zijn, hoe verschillend ook, zijn krak hetzelfde: een talkshow. Andere verpakking – ‘format’ in mediataal – voor (ongeveer) dezelfde inhoud.

Want wat is die inhoud? Mediamens interviewt mediamens over wat het is om in de media te komen. Of de variant: BV interviewt BV over het BV-schap. Ten andere, een BV ben je maar als je in de media komt. En wie vaak in de media komt, wordt een BV. Onze media draaien rond in een cirkeltje van zelfbewieroking.

‘Iets in de media doen’

BV’s vormen de nieuwe adel van het land, de nieuwe elite. En ze eisen alle aandacht op. Ze krijgen die ook. Met deze ‘mediadel’ gebeurt wat eertijds met de klassieke adel gebeurde. De mensen kijken vol bewondering ernaar, lezen erover en dromen van zo’n prins(ess)enleven. Niet toevallig willen alle kandidates voor miss dit of dat “iets in de media doen”. Ze zouden, zoals in het sprookje, hun tenen afsnijden om in het glazen schoentje te passen ter dans naar de televisie, het nieuwe paleis van de prins…

Bij de klassieke adel waren helaas niet alle leden vertegenwoordigers van “noblesse oblige”. Elke adellijke familie had/heeft haar clown of vreemde vogel. Maar ook die was ook van adel. Dus hoorde hij erbij, omdat hij… erbij hoorde. En dus werd ook hij bekeken en soms bewonderd, met de nodige egards omringd en voldoende gefêteerd.

Bekend omdat ze bekend is

Deze fase van ‘je hoort erbij omdat je erbij hoort’ is de mediadel ook ingetreden. Sommige BV’s hebben hun bekendheid gewoon te danken aan hun BV-schap, hun bekendheid dus. Of ze worden uitvoerig in de media opgevoerd, omdat ze in de media komen. Onze talkshows, of ze Vanthilt heten of De Laatste Show, of straks zelfs nog een andere naam dragen, zijn die fase ingetreden: of je wat te zeggen hebt of niet, je krijgt het woord omdat je een bekend smoel bent.

Her ‘fenomeen’ Astrid Bryan die slechts bekend is omdat ze bekend is, toont door het uitzonderlijke karakter van haar ‘betekenis’ op een onnavolgbare wijze de toestand van onze media. Wat Marshall McLuhan decennia geleden voorspelde, is gerealiseerd: the medium is the message. Of zijn we al een stap verder: there is no message?

We zijn helaas al zover: er kunnen geen boodschappen meer gebracht worden, tenzij de media in het centrum staan. Je hebt een Flikkendag nodig om aandacht te kunnen vragen voor het werk van de politie. Zonder fictie bestaat de werkelijkheid niet meer. Soms is de fictie dé werkelijkheid: de soapserie Thuis organiseert een Thuisdag (om mensen in familieverband samen te brengen). Gekker kun je het niet bedenken: de ‘mediadel’ nodigt het volk op zijn landgoed uit.

Correspondent heeft niets te zeggen

Het paradigma ‘het medium is nieuws’ heeft zelfs de berichtgeving aangetast. De televisietechniek is zo geëvolueerd – hoera hiervoor – dat we rechtstreeks aanwezig kunnen zijn bij de gebeurtenissen waar ook ter wereld. De menselijke begrensdheid van tijd en ruimte overschreden… En dus schakelt men om de haverklap over naar de correspondent ter plaatse om zijn ‘breaking news’ live te kunnen laten horen en zien.

Maar… de correspondent heeft niets te zeggen. Tenminste dat concludeer ik uit het verloop van zo’n gesprek dat meestal begint met de ankerman/vrouw die vraagt of “het waar is dat…”. De correspondent beaamt en voegt niets wezenlijks toe aan de inleiding die in de studio voordien werd voorgelezen. Niet de berichtgeving is belangrijk maar het medium: wij hebben een correspondent, onze held ter plaatse, de vertegenwoordiger van onze ‘mediadel’.

Steeds meer worden media nieuws. Niet alleen bij verhalen over de media. Vorige week besteedde TerZake aandacht aan het feit dat de televisie aandacht besteedt aan Syrië. De berichtgeving ging niet over Syrië maar over het feit dat Syrië onderwerp van nieuws is en hoe de televisie dat aanpakt… En we keken ernaar en dachten dat het berichtgeving was. Hetzelfde zagen we bij de ramp met de bus in Zwitserland en bij Pol Van Den Driessche. In beide gevallen behandelde de berichtgeving op de duur niet meer de feiten maar de media.

Dit is geen Vlaams fenomeen. Ook elders zien we dezelfde trend: de media hebben het over de media, alsof het medium de enige boodschap van belang is. De Franse journalist-essayist Jean-Claude Guillebaud schreef hier onlangs over in het weekblad La Vie: “Er steekt nogal wat kinderachtigheid in deze zelfverheerlijking die ons journalisten ziet als ‘einddoel’, terwijl we ons zouden moeten beperken tot de rol van ‘middel’.”

Mark Van de Voorde is onafhankelijk publicist en gewezen raadgever van de Belgische politici Herman Van Rompuy, Yves Leterme en van Steven Vanackere.