‘De kulturkampf blijkt telkens weer onweerstaanbaar, voor rechts, maar ook voor links’

‘Jarenlang was het hoofddoekdebat het cultuurdebat aller cultuurdebatten, maar die discussie krijgt de laatste jaren flinke concurrentie’, merkt Knack-hoofdredacteur Bert Bultinck op.

Om de paar weken een veldslag. En heel het jaar door de cultuuroorlog. In dit land wordt net als in onze buurlanden voortdurend slag geleverd om symboolkwesties: sterk ideologische debatten, waarbij de vlam in de pan slaat vanwege één uitspraak of een politieke interventie die geïsoleerd niet zoveel hoeft te betekenen, maar die des te meer de gemoederen verhit. Sommige debatten beginnen in de week en overleven zelfs het weekend, zoals de jongste veldslag in de cultuuroorlog, met als inzet de plaats op de Antwerpse CD&V-lijst van de chassidische jood Aron Berger, die om religieuze redenen vrouwen geen hand wil geven. De uitspraken van N-VA-kandidaat Darya Safai op een zondags televisiedebat op de Franstalige omroep RTL – geen medium dat geregeld de headlines haalt in Vlaanderen – waren feitelijk niet meer dan een late voetnoot bij de al dagenlang aanslepende discussie. Ze noemde het een ‘grote fout’ om ‘ultraorthodoxe’ joden te vergelijken met de partij Islam, omdat een islamistische partij ‘de wereld wil veroveren’. Toch haalde ze ook op maandag nog moeiteloos de Vlaamse nieuwssites. De uitspraken van Safai klonken als een echo van de uitspraken van haar voorzitter, die enkele weken geleden ook al een verschil zag tussen joden en moslims: orthodoxe joden ‘vermijden conflicten’, volgens Bart De Wever, terwijl moslims wel een plek opeisen ‘in de publieke ruimte’. Ook die uitspraken waren toen goed voor een felle discussie.

De voorbeelden zijn eindeloos. Toen Angeline Flor Pua, de in België geboren dochter van twee Filipijnse ouders, begin dit jaar verkozen werd tot nieuwe miss België, brak een Twitterstorm(pje) los dat ook de kwaliteitskranten haalde. ‘Miss België van de Frietchinees’ en andere beledigingen noopten de woordvoerder van Unia tot een scherpe reactie: ‘Het is de zoveelste keer, maar het is niet normaal.’ ‘Baldadige’ trouwstoeten die het verkeer op de A12 hinderen worden prominente nieuwsitems, niet alleen omdat ze gevaarlijk zijn, maar omdat ze passen in een cultureel patroon – een Turks patroon, compleet met ‘luid claxonnerende’ auto’s. Soms blijken de cultuurdebatten zo onweerstaanbaar dat ze zelfs uit het verre Zuid-Afrika worden geïmporteerd. De H&M-reclame met een zwart jongetje in een hoodie met het zinnetje ‘coolest monkey in the jungle’ – enkel te zien op hun Britse website, niet in Vlaanderen – deed na rellen in Johannesburg ook hier verschillende opiniemakers in de pen kruipen. Besnijdenis bij jongens, halal schoolmaaltijden, gebedsruimtes op katholieke scholen of verwijderde kerststallen zijn ‘hot buttons’: het zijn allemaal subthema’s van de grote diversiteitsdiscussie die al jaren voor veel beroering, uitroeptekens en clicks zorgt. Jarenlang was het hoofddoekdebat het cultuurdebat aller cultuurdebatten, maar die discussie krijgt de laatste jaren flinke concurrentie van een thema dat zelfs de braafste burger over de rooie doet gaan: het verzet tegen zwarte piet.

De aantrekkingskracht van de kulturkampf blijkt telkens weer overrompelend, voor rechts, maar ook voor links. De communicatietechnologie, met Twitter voorop, doet de brandjes hoog oplaaien. Andere thema’s – of het nu over de opwarming van de aarde, schrijnende armoede bij de onderklasse, vluchtmisdrijf na zware verkeersongevallen of de wachtlijsten in de zorg gaat – krijgen op die dagen geen enkele kans meer. De allesverschroeiende passie waarmee de cultuurtwisten worden gevoerd, dwingt ons in een tunnelvisie die het publieke debat tijdelijk verschraalt. Het zou dom zijn om die passie zomaar weg te zetten als onnozele gevechten onder lieden die niets beters te doen hebben. De cultuuroorlog toont aan hoezeer de diversiteit de Vlaamse samenleving onder druk zet: de angst en de verontwaardiging, bij links en rechts, en bij Vlamingen zowel mét als zonder migratieachtergrond, zijn groot. De vluchtelingencrisis baart Vlamingen oprecht zorgen. De koppeling met de terreur in Europa is grotendeels onterecht, maar gooit toch olie op het vuur. 22 maart 2016 was ongetwijfeld de belangrijkste dag van de hele legislatuur van de regering-Michel.

Dat neemt niet weg dat het ook soms wat minder kan. Zoals Walter Pauli deze week in Knack schrijft, ging premier Jean-Luc Dehaene de symbooldiscussies liever uit de weg: ‘Buiten het symbool brengen ze meestal niets op.’ Toen waren er nog geen sociale media, en maakte de premier er een zaak van de steekvlammen te blussen door ze te negeren. Grenzen moeten getrokken worden, en een helder debat kan ook de gemeenschap vooruithelpen. Maar af en toe een boerkinidebatje overslaan is uitstekend voor de nationale gezondheid.