De inzet van de verkiezingen 2014: ‘Het stilzwijgen van de partijen over pensioenen moet doorbroken worden’

Wat is de inzet van de verkiezingen op 25 mei 2014? Knack.be vroeg het aan experts over de belangrijkste thema’s van vandaag. In de eerste aflevering: uw pensioen. ‘Het stilzwijgen van de partijen over pensioenen moet doorbroken worden’

Over één ding zijn onze drie experts Gert Peersman, Marc De Vos en Koen Schoors het eens: we moeten langer werken. ‘Dat is het uiteindelijke doel. De loopbaan moet voor iedereen verlengd worden. Vervroegde uitstapmogelijkheden zouden eigenlijk niet meer mogen bestaan en de pensioenleeftijd van 65 jaar moet naar omhoog’, zegt Gert Peersman– econoom aan de UGent.

Koen Schoors, eveneens econoom aan de Gentse universiteit, vindt daarbij dat de loopbaanduur moet worden opgetrokken: ‘De duur van een carrière zou geleidelijk aan tot 45 jaar moeten worden opgetrokken. Tegenwoordig starten jongeren hun carrière pas rond hun tweeëntwintigste en ligt de gemiddelde pensioenleeftijd op 59 jaar. Die loopbaanduur van 37 moet naar omhoog. Het brugpensioen moet gewoon duurder of onmogelijk gemaakt worden.’

‘De regels niet tijdens het spel veranderen’

Over het optrekken van de pensioenleeftijd is Marc De Vos, directeur van denktank Itinera, het niet eens met de twee economen. ‘De pensioenleeftijd van 65 naar bijvoorbeeld 67 optrekken, is een vrij arbitrair, politiek alternatief. Een intelligente en duurzame oplossing is om de stijgende levensverwachting in de pensioenvoorwaarden op te nemen. Maar die pensioenhervormingen kunnen we niet meer aan de werkende vijftigers van vandaag introduceren. We mogen de regels niet veranderen als het spel al gespeeld is. Voor hen moet de doelstelling zijn: minder vroeg stoppen met werken dan nu.’

‘We mogen vijftigers en zestigers inderdaad niet plots gaan vertellen dat ze nog zoveel jaar langer voor de boeg hebben,’ beaamt Schoors. ‘De hervormingen moeten aan de dertigers en veertigers worden geïntroduceerd. Daar mag zeker niet mee gewacht worden, want dan wordt het probleem weer voor jaren uitgesteld.’

‘De vorige regeringen zijn reeds de goede weg ingeslagen, maar dat was uit noodzaak en gedreven door kosten. Daar kwam geen visie op lange termijn uit voort. De volgende regering moet een toekomstgericht, strategisch en duurzaam hervormingssysteem lanceren. Iedereen die nu in de arbeidsmarkt stapt, moet de nieuwe regels kennen en weten wat het pensioen voor hen zal inhouden’, aldus De Vos.

Peersman: ‘Dat is een belangrijk probleem bij pensioenen. Er ontbreekt een gevoel van hoogdringendheid, die een economische crisis bijvoorbeeld wel heeft. Daar schiet iedereen meteen in actie, terwijl de problematiek rond pensioenen altijd weer wordt uitgesteld. Op een dag zal het te laat zijn.’

‘Toch kunnen er op korte termijn al oplossingen bereikt worden. De volgende regering moet een strategisch plan uitwerken dat uitgevoerd wordt over de komende 30 jaar. Stap voor stap kunnen we zo in de goede richting vooruitgaan. Maar de resultaten van zo’n masterplan zijn natuurlijk pas voor 2050. De volgende vergrijzingsgolf’, legt Schoors uit.

‘Maar ondertussen blijven we met de vergrijzingsfactuur van de babyboomers zitten. Er is geld nodig om hun pensioenen te financieren. De vraag is alleen maar waar dat geld gehaald kan worden’, zegt De Vos.

‘Brugpensioen afschaffen om activeringsbudget vrij te maken’

Om budgeten vrij te maken in het kader van pensioenen, menen de drie heren dat het afbouwen of zelfs afschaffen van het brugpensioen een oplossing biedt. ‘Waarom zouden we op 52-jarige leeftijd al minder gaan werken? Het systeem moet worden omgekeerd. Dat geld dat naar brugpensioenen of vertrekpremies gaat, moet worden ingezet om de loonlasten te verlagen en oudere werklozen te activeren, in plaats van passiviteit te subsidiëren’, meent Schoors.

‘Vooral in de publieke sector is een trend van vroege uitstap merkbaar. De regering moet een cultuurbreuk helpen realiseren in die sector. Met het geld dat vrijkomt als dat systeem wordt omgekeerd, kunnen werkzoekenden inderdaad begeleid en ondersteund worden’, vult De Vos aan.

‘Het is ook van enorm belang dat de grote verschillen tussen pensioenen in België worden afgevlakt. Ambtenaren ontvangen een heel hoog pensioen, omdat ze ooit minder betaald werden. Zelfstandigen krijgen een heel laag pensioen. Maar tegenwoordig worden ambtenaren zelfs meer betaald dan in de privésector, dus die ongelijkheid in pensioenen is niet meer rechtvaardig. Bovendien houdt dat veel mensen tegen om van job te veranderen. Ze vrezen dat het een negatieve invloed op hun pensioen zal hebben. Terwijl we meer van job moeten veranderen om langer te kunnen werken.’

‘Carrièreswitch moet kunnen’

Schoors: ‘Mensen zouden moeten beseffen dat een carrièreswitch zeker mag. Daarnaast mag de tijdskrediet niet worden afgeschaft, meer nog: het is nódig, want het ondersteunt de loopbaanduur, al moet je de uitwassen natuurlijk tegengaan.’ Volgens De Vos ‘leek het tijdskrediet aanvankelijk een goed initiatief dat tot een langere loopbaan moest leiden’. ‘Maar uiteindelijk werd er vaak misbruik van gemaakt en liet het mensen vroeger stoppen.’ Hij ziet meer heil in flexibele formules die langer werken zo gemakkelijk mogelijk maken. ‘Maar die flexibiliteit moet juist worden ingezet om perverse effecten te voorkomen.’

Peersman stipt aan dat in de discussie over een langere loopbaan twee zaken missen. ‘Enerzijds het economische, financiële aspect: hoe het allemaal betaalbaar maken? Anderzijds mis ik een sociale prikkel. We mogen niet vergeten dat mensen ook moeten kunnen en willen langer werken. Daar moet nog een uitweg gezocht worden. Dat is vooral de taak van het sociaal overleg, maar ook de overheid kan daar inspanningen leveren’.

Stilzwijgen over pensioenen

Voorlopig blijft het in de aanloop naar de verkiezingen bijzonder stil over pensioenen. ‘Hoewel pensioenen en gezondheidszorg de grootste budgetposten zijn, wordt er vooral over gezwegen’, zegt De Vos.

Ook Peersman wil meer concrete debatten. ‘Het gaat vooral over de begroting en welke ‘cadeautjes’ aan de bevolking kunnen worden gegeven. Maar pensioenen, die een veel grotere uitdagingen vormen en zowat iedereen aangaan, krijgen minder aandacht. Het probleem is dat er weinig beloftes over kunnen worden gemaakt. Integendeel, politici moeten net heel veel van de mensen vragen in dit domein. Het is dus geen populair onderwerp in de verkiezingssfeer. De partijen blijven er vaag over, maar er is dringend nood aan concrete debatten over het probleem.’

Schoors ziet een lichtpunt: ‘Ik ben toch aangenaam verrast dat alle politieke partijen in hun verkiezingsprogramma’s aankaarten dat de arbeidslasten moeten dalen. Het verschil zit alleen in hoe dat gefinancierd moet worden. Dat gaat van meer efficiëntie, over het verhogen van milieu- of vermogensaanwasbelastingen tot het bestrijden van fiscale fraude. Maar de beste oplossing is volgens mij het verschuiven van de lasten op loon naar de btw, eventueel in combinatie met milieulasten en een vermogensaanwasbelasting. Evenwel zonder de totale belasting te verhogen. We hebben al gemerkt dat de btw-verlaging op elektriciteit een erg dure manier is om jobs te creëren.’

‘Di Rupo heeft veel gedaan op korte tijd’

Zal de volgende regering oplossingen kunnen bieden voor het probleem dat al decennialang aansleept? Volgens De Vos kan ‘alles in de volgende legislatuur beslist worden.’ De vorige regeringen hebben volgens hem al stappen in de goede richting gezet. ‘De regering van premier Elio Di Rupo heeft uiteindelijk meer gerealiseerd dan de vorige en dat in een kortere tijd. Maar er is engagement nodig voor toekomstgerichte maatregelen, bijvoorbeeld op vlak van personeelsbeleid en loonevolutie. Die zijn er namelijk nog niet. Daarom is er ook permanente frustratie bij de vakbonden: de focus lag vooral op besparingen.’

Peersman zegt dat de vergrijzingskosten vanaf 2020 exponentieel zullen toenemen. Om dat op te vangen is een ‘volledig nieuw beleid’ nodig. ‘Ik geloof dat de juiste beslissingen kunnen genomen worden na de verkiezingen. Alleen moet iedereen onmiddellijk in actie schieten’.