De geest van Trianon

EU-voorzitter Hongarije worstelt met zichzelf en met de grote principes van de Europese democratie.

Viktor Orban is geen onbekende voor Belgische diplomatieke kringen. Toen koning Boudewijn begin jaren negentig als eerste westerse staatshoofd na de val van het communisme en de eerste vrije verkiezingen Boedapest bezocht, vroeg hij om een gesprek met de jonge politieke ster Viktor Orban. Zijn neoliberale partij Fidesz was een frisse stem in het politiek muffe Centraal-Europa.

Orban werd vorig jaar voor de tweede keer premier, na een monsteroverwinning bij de verkiezingen. Maar hij is ondertussen geen vrolijke liberaal meer. Fidesz werd een conservatieve formatie, die scoort met een nationalistische en zelfs populistische aanpak. Ze doet daarbij nog nauwelijks onder voor het extreemrechtse Jobbik, dat zijn aanhang zonder schroom laat paraderen met de symbolen van de Hongaarse fascisten die tijdens de Tweede Wereldoorlog lelijk huishielden onder de Joodse bevolking.

Hongarije nam vorige week het wisselende voorzitterschap van de Europese Unie over van België, te midden van grote herrie. Die is het gevolg van een nieuwe wet, die een commissie met uitsluitend leden van de partij van de premier grote macht geeft over de media. Eerder knipte de regering de vleugels van het Grondwettelijk Hof en probeerde ze om andere waakhonden van de democratie, zoals het Rekenhof en de centrale bank, in de pas te doen lopen. De Europese Commissie toont zich bezorgd en Angela Merkel en Nicolas Sarkozy spraken hun afkeuring uit. Volgens een Duitse krant is Hongarije nu een Führerstaat.

Het ontging hier vrijwel iedereen dat Orban snel na zijn aantreden 4 juni uitriep tot een speciale herdenkingsdag. Die dag herinnert aan het Verdrag van Trianon uit 1920. De Oostenrijks-Hongaarse dubbelmonarchie vocht in de Eerste Wereldoorlog aan de zijde van Duitsland en werd tijdens de vredesconferentie van Versailles helemaal uitgekleed. De overwinnaars waren vooral hard voor Hongarije: het verloor in het paleis Grand Trianon in Versailles twee derde van zijn grondgebied. Vooral het verlies van Transsylvanië aan Roemenië en Opper-Hongarije aan het latere Slowakije kwam hard aan.

Boedapest heeft Trianon nooit verteerd. Ook 90 jaar later levert het ‘onrechtvaardige’ verdrag zuurstof aan radicaalnationale groepen. Buurlanden maken zich terecht zorgen over Hongaars gestook onder hun etnisch Hongaarse minderheden. Nu beloofde Orban, bijvoorbeeld, dat hij er als voorzitter van de Unie wil voor zorgen dat Roemenië kan aansluiten bij de Schengenzone, zodat de etnische Hongaren in dat land gemakkelijker kunnen reizen. Duitsland en Frankrijk hebben met afgrijzen op het voornemen gereageerd.

Het eerste Europese voorzitterschap van Hongarije zal weinig sporen nalaten. Merkel en Sarkozy kijken wel uit. Dit is niet het moment om bijna 100 jaar oude rekeningen te presenteren. De Unie houdt andere delen van de wereld graag grote principes voor, zoals persvrijheid en transparant bestuur. Dat is moeilijk als de eigen voorzitter dezelfde principes achteloos wegwuift. In 2004 werden een aantal landen in een groot gebaar in de Unie opgenomen. Het leek bijzaak dat ze daar toen economisch, maar ook politiek niet klaar voor waren. De hele Unie betaalt er vandaag een prijs voor.

Hubert van Humbeeck