‘De Europese democratie heeft een probleem als mensen zonder tegenstand toegeven aan hun vooroordelen’

‘De jongeren van vandaag nemen de EU als vanzelfsprekend en lijken niet stil te staan bij de voordelen die de EU hen heeft gebracht’, schrijft Philippe De Backer. Hij pleit ervoor om jongeren meer vrijheid te geven om Europa zelf te ontdekken.

De liefde tussen Europa en de Belgische jongeren is bekoeld. Dat zou blijken uit een onderzoek van socioloog Mark Elchardus (VUB) bij 2000 Belgen tussen de 25 en 35 jaar. De cijfers zijn opvallend. Eén op vijf wil terug naar de Belgische frank, zes op tien jongvolwassen ziet zelfs het nut niet in van het vrij verkeer van personen. En een groot deel wil Belgische inwoners bevoordelen ten opzichte van buitenlandse werkkrachten. Europa was lange tijd een project dat omhelsd werd door de grote meerderheid van de Belgen? In tijden van crisis plooien mensen zich terug op hun vertrouwde omgeving en wordt de vrije open wereld gezien als een bedreiging. In veel Europese landen groeit het scepticisme tegenover Europa, maar misschien is dat wel de ideale aanleiding om mensen het nut ervan uit te leggen en hun vooroordelen te ontkrachten.

Mengelmoes aan geïnformeerde meningen

In een democratie is betrokkenheid van de burger en de daaruit vloeiende legitimiteit van het politiek systeem cruciaal. Een mengelmoes aan goed geïnformeerde meningen hoeft geen angst in te boezemen. Integendeel. Maar de democratie, en zeker de Europese democratie, heeft wel een probleem als mensen zonder tegenstand mogen toegeven aan hun vooroordelen. De Amerikaanse onderzoeker Bryan Kaplan wees er op dat kiezers last hebben van grote economische vooroordelen. Ze zijn pessimistischer over de economische toekomst, ze hechten overmatig belang aan jobcreatie in plaats van productiviteitsstijgingen in de economie, ze zijn anti-markt en anti-arbeidsmigratie. Op elk van deze vier vlakken worden de vooroordelen dus bevestigd door de studie van Elchardus. En in een Europese context mogen deze vooroordelen volop tot uiting komen, zeker wanneer de nationale politieke klasse niet in staat blijkt een coherent Europees project op te bouwen. En dit net terwijl het Europese project elk van deze vooroordelen ontkracht.

Drie fronten

Daarvoor is er een politieke klasse nodig die Europa verdedigt en verandert waar nodig. Daarbij is er ook meer aandacht voor Europa en de voordelen voor haar burgers nodig in het onderwijs. En moeten we de angsten en vooroordelen die bestaan ontkrachten, niet bestendigen. Op alle drie de fronten loopt het mis.

Europa is bij uitstek het project van fundamentele waarden, die elk individu kansen en mogelijkheden biedt. Maar weinig – te weinig – politici hebben een duidelijk project voor Europa. We zien het gekibbel met de UK, het rechts populisme dat Europa de schuld van de crisis geeft of clowns in het Europees parlement die de demagogie laten voorgaan op de feiten. De komende vijf jaar moeten de Europese instellingen dan ook transparanter worden en moet de EU zich focussen op haar kerntaken – zoals het afronden van de interne markt, het eenmaken van de energiemarkt en het versterken van haar rol in het buitenland. Tegelijk zal ook de Europese bestuursstructuur moeten herdacht worden, met duidelijke bevoegdheidspakketten voor de lidstaten en de Europese instellingen. Dit verhoogt het democratisch draagvlak en de aansprakelijkheid.

Duidelijke voordelen

Want de voordelen van Europa zijn duidelijk. De jongeren van vandaag nemen de EU als vanzelfsprekend en lijken niet stil te staan bij de voordelen die de EU hen heeft gebracht. Van een grote interne markt, waar strenge consumentenbescherming en productregels het mogelijk maken dat goederen van over gans Europa veilig gekocht en gebruikt kunnen worden. Van de babyvoeding tot het kinderspeelgoed tot de eerste fiets. Deze interne markt creëerde de afgelopen jaren meer dan 3 miljoen extra jobs, voegde 500 euro toe aan het inkomen van elke Europeaan en liet de handel tussen EU landen toenemen van 800 miljard euro per jaar naar meer dan 3000 miljard euro. Een verdere eenmaking voegt nog eens 2.2% aan het Europees BBP toe. Als tiener vandaag bel en sms je er op los, en betaal je daarvoor maar liefst 70 procent minder dan pakweg tien jaar geleden? Met Erasmus studeer je eender waar in Europa, met de kwaliteitsgarantie door het Bolognaproces. Wil je nadien je Europese vrienden bezoeken dan sta je op een paar uur tijd overal in Europa zonder geld in te wisselen of lang aan te schuiven aan de grens. Het feit dat mensen zich vrij door Europa kunnen verplaatsen is een van de grootste verwezenlijkingen van de afgelopen decennia. En een studie van de UA liet ook zien dat deze migratie een positief effect heeft op de economie. We worden er dus bijna allemaal beter van.

Nieuw burgerschap, ander leiderschap

Onze maatschappij – en in het bijzonder het onderwijs – doet er dus goed aan de angsten en vooroordelen van jongeren niet aan te wakkeren, maar om deze juist met feiten en kennis weg te nemen. Het geeft jongeren meer vrijheid om zelf Europa te ontdekken en met een grote portie optimisme de toekomst tegemoet te gaan. Want de beste manier om kwijt te geraken wat we hebben, is precies door er krampachtig aan vast te houden en onze vooroordelen te bevestigen. Zeker in deze veranderende tijd vraagt een nieuw burgerschap ook om een ander soort leiderschap, gebaseerd op het creëren van opportuniteiten. Daarin ligt de opdracht voor ons allemaal.