De ergste crisis sinds de jaren 30: ‘Corona kost ons zeker drie jaar welvaart’

‘Als de gezinnen een belangrijk deel van de 20 miljard euro die ze extra hebben gespaard opnieuw consumeren en investeren, zal de economie snel opveren’, zegt Pierre Wunsch, gouverneur van de Nationale Bank.

Het coronavirus zorgde voor de grootste economische crisis sinds de jaren dertig. De rapporten tonen archislechte cijfers: volgens de recentste ramingen zou onze economie dit jaar met 8 procent krimpen, het begrotingstekort zou 11 procent in het rood gaan en de overheidsschuld oplopen tot 118 procent van het bbp (bruto binnenlands product, wat we met zijn allen aan goederen en diensten voortbrengen). Niemand is beter geschikt dan Pierre Wunsch, gouverneur van de Nationale Bank, om die cijfers te duiden en te zeggen wat we de volgende jaren mogen verwachten.

Had u gedacht dat u zoiets nog zou meemaken?

Pierre Wunsch: Eerlijk gezegd, nee. Heel weinig mensen hadden de financiële crisis zien aankomen, maar wat we dit jaar hebben beleefd, kon niemand voorzien. We hebben bij de Nationale Bank een aantal scenario’s voor het uitbreken van een zware crisis en ik moet toegeven dat we met een pandemie minder rekening hielden. We dachten dat de kans op een zware cyberaanval veel groter zou zijn. Persoonlijk denk ik zelfs dat zo’n cybercrisis bijna onvermijdelijk is, ook al wapenen we ons daar al jaren tegen.

Vergelijkt u de coronacrisis eens met de bankencrisis van 2008.

Wunsch: De omstandigheden zijn vandaag heel anders. In 2008 waren de banken de grote schuldige voor de crisis. Dat maakte het voor politici moeilijk om banken te hulp te komen: de overheid moest de verantwoordelijken voor de crisis helpen om een ineenstorting van ons financieel systeem en bijgevolg de hele economie te vermijden. Daarover werd toen druk gediscussieerd. Er werd bijvoorbeeld geopperd dat er niet alleen geld naar de banken mocht gaan, maar dat de rest van de samenleving ook zo veel geld moest krijgen. Vanuit politiek perspectief is de aanpak niet makkelijk: je mag niet de boodschap geven dat iemand gewoon geld kan krijgen als hij door roekeloos gedrag of erger in de problemen komt.

Met de coronacrisis is dat heel anders. We kregen beelden uit Italië waar ziekenhuizen werden overstelpt en mensen op de gang lagen te sterven. Nu waren we sneller bereid om onderling solidair te zijn, met als gevolg dat Europa vlug kon komen met een herstelfonds van 750 miljard euro.

En als u de huidige recessie vergelijkt met die in de jaren dertig?

Wunsch: Als de overheden en instellingen zoals de Europese Centrale Bank (ECB) tijdens de coronacrisis niet waren opgetreden, dan hadden we in dezelfde situatie gezeten als in de jaren dertig: grote werkloosheid, diepe armoede. Het is dankzij het economisch beleid van het afgelopen jaar dat we een volledige instorting van onze economie hebben vermeden. Vanuit economisch perspectief werd deze crisis zeer goed aangepakt.

Er zullen dit jaar zelfs 30 procent minder faillissementen zijn dan in 2019. Waren de overheidsmaatregelen te gul?

Wunsch: In een crisissituatie, als het snel moet gaan, kun je niet altijd maatregelen nemen die honderd procent juist zijn. Hier en daar zijn we inderdaad te genereus geweest. Maar het is beter om wat te gul te zijn dan niets te doen.

Komt er een inhaalbeweging voor die faillissementen?

Wunsch: Er zullen meer faillissementen komen, maar hoeveel meer is zeer onduidelijk. Een faillissement staat ook niet noodzakelijk gelijk aan het einde van de activiteit. Neem nu bagageafhandelaar Swissport. Het probleem is niet dat Swissport failliet ging, wel de lage activiteit op Zaventem. Als morgen de luchthaven min of meer opnieuw draait zoals vroeger, moet hoe dan ook iemand de bagage afhandelen. Maar er zullen meer werklozen komen, de stress over het behoud van jobs zal toenemen, misschien stijgt de armoede.

Ondanks alle maatregelen is de tol van de coronacrisis toch bijzonder zwaar?

Wunsch: De coronacrisis kost ons zeker drie jaar welvaart. We hebben drie jaar groei verloren, wat neerkomt op 4,5 procent van ons bbp of 20 miljard euro. Pas eind 2022 zal ons bbp opnieuw staan waar het stond eind 2019, vóór de uitbraak van corona. We zijn dus collectief verarmd. Maar het is een zeer merkwaardige crisis: sommigen werden niet getroffen, anderen bijzonder zwaar. Alle gezinnen samen hebben bijvoorbeeld 20 miljard méér gespaard dan in andere jaren, omdat ze niet konden of mochten winkelen. Maar sommige gezinnen hebben wel zwarte sneeuw gezien. Iets soortgelijks zagen we bij de ondernemingen. Ook sommige ondernemingen en sectoren werden zwaar getroffen, denk aan horeca, evenementen en reizen, andere merkten nauwelijks iets van de crisis.

De Belgische overheden hebben heel veel geld uitgetrokken om de gevolgen van de coronacrisis te bestrijden. Het leek wel of overheidsgeld onuitputtelijk is.

Wunsch: Ik heb van bij het begin van deze crisis gezegd dat we geen keuze hebben: we moeten alles doen wat we kunnen om deze crisis aan te pakken. Ik ben het volledig eens met economen als Paul De Grauwe die zeggen dat we in deze crisis ambitieus tussenbeide moeten komen. Maar we moeten ook oog hebben voor iets anders: volgens onze prognose zal het begrotingstekort in 2023 6 procent van het bbp bedragen en dat is onhoudbaar. Want dat zou betekenen dat onze overheidsschuld jaarlijks aangroeit met 3 procent.

En dat is een probleem?

Wunsch:(knikt) Zeker wel. Vandaag kunnen we lenen tegen een uiterst lage en zelfs een negatieve rente, we krijgen geld toe. Een van de grote risico’s is dat mensen nu de indruk krijgen dat geld gratis is, dat we vandaag 50 miljard euro gebruiken om de economie te redden en dat we morgen 50 miljard kunnen gebruiken voor bijvoorbeeld een sociale problematiek of voor het klimaat. Dat is niet zo. Op zich zijn schulden vandaag met de lage rente geen groot probleem, maar als de overheidsschuld blijft toenemen, krijg je vroeg of laat wél een probleem. Als de overheidsschuld te hoog wordt, kunnen markten het vertrouwen verliezen en kan de rente vlug omhoog schieten. Hoeveel die drempel bedraagt, is heel moeilijk om te zeggen, maar tijdens de vorige crisis lag die onder de 120 procent.

Bovendien kun je er zeker van zijn dat er ooit een nieuwe crisis komt en om die te counteren leggen we het best een buffer aan. Hoe belangrijk dat is, hebben we de voorbije maanden gezien: de maatregelen waren in de meeste landen vergelijkbaar, maar Duitsland en Nederland konden wel meer doen dan België. Wij hadden bij de aanvang van de crisis een tekort van 3 procent, terwijl zij een overschot hadden.

Het begrotingstekort zal dit jaar 11 procent bedragen.

Wunsch: We moeten dat terugdringen tot 3 procent, maar het is niet haalbaar én niet wenselijk om dat tegen het eind van deze legislatuur te doen. We moeten ons begrotingstekort tegen 2024 wel verminderen tot ergens tussen 3 en 6 procent. En eigenlijk moeten we op middellange termijn mikken op een tekort van nul procent.

Dat betekent saneren of nieuwe belastingen?

Wunsch: Saneren wordt onvermijdelijk. Ik weet dat in België, en zeker met de huidige regeringssamenstelling, het een combinatie zal zijn van meer ontvangsten én minder uitgaven. Hoe die spreiding zal zijn, is uiteindelijk een politieke keuze. Maar toch dit: voor de coronacrisis bedroegen onze overheidsuitgaven 50 procent en we gaan tegen 2023 richting 55 procent. 55 procent is in internationaal en historisch perspectief bijzonder hoog. En als je dan weet dat de ontvangsten, de inkomsten via belastingen, relatief stabiel blijven, dan zie je het probleem: de uitgaven stijgen terwijl de ontvangsten stabiel blijven. Daarnaast speelt ook de dynamiek van het herstel natuurlijk een belangrijke rol: als de heropleving snel gaat, hoeven we minder inspanningen te leveren.

Hoe snel zal de heropleving gaan?

Wunsch: Eigenlijk zijn er twee scenario’s. Het eerste scenario is dat de mensen zeer voorzichtig blijven vanwege de structurele economische schade. Dan krijgen we een traag herstel en dat was onze prognose nog in juni. Maar tussen de eerste en tweede lockdown hebben we gezien dat de consumptie van de gezinnen onmiddellijk is heropgeleefd. Ondertussen neemt het vertrouwen van de industrie toe en is er goed nieuws over de vaccins, dus zou ik het tweede scenario niet uitsluiten: dat de mensen opnieuw snel gaan feesten en investeren en dat we een dynamischer herstel krijgen dan we in juni dachten.

Het hangt dus af van de gezinnen hoe we uit de crisis komen?

Wunsch: Als de gezinnen een belangrijk deel van de 20 miljard euro die ze extra hebben gespaard opnieuw consumeren en investeren, zal de economie inderdaad snel opveren. Maar ook de overheden spelen een belangrijke rol. Zij moeten de mensen ervan overtuigen dat ze een coherent, doeltreffend en duurzaam beleid voeren, ook op het niveau van de overheidsfinanciën. Als de mensen de indruk krijgen dat het de volgende jaren moeilijk zal gaan, dat bijvoorbeeld de belastingen fors zullen stijgen, zijn ze minder geneigd om geld uit te geven en krijgen we een traag herstel.