‘De erfenis van Martin Luther King mag niet gebruikt worden om de eigen agressie goed te praten’

Gert Verwilt van het Vlaams, sociaal en progressief netwerk Vlinks staat stil bij de recente herdenking van Martin Luther King, die vijftig jaar geleden werd vermoord.

‘I have a dream that my four little children will one day live in a nation where they will not be judged by the color of their skin, but by the content of their characters.’

Wie kent ze niet, de legendarische woorden die Martin Luther King op 28 augustus 1963 in Washington uitsprak voor het Lincoln Memorial tijdens de ‘March on Washington’. Meer dan 250.000 manifestanten hingen aan de lippen van de begeesterende dominee, die een icoon werd van de burgerrechtenbeweging en van de strijd tegen racisme en rassenscheiding.

Vorige week werd voor de vijftigste keer de moord op deze Nobelprijswinnaar voor de Vrede herdacht. Op 4 april 1968 werd hij vermoord in Memphis, Tennessee. Martin Luther King was toen nog maar 39 jaar. De moord kwam niet geheel als een verrassing, want hij had al verschillende aanslagen, waaronder een bomaanslag, overleefd. Maar de Verenigde Staten (VS) – of toch een groot deel ervan – was in shock. President Lyndon Johnson kondigde een dag van nationale rouw af. De natie treurde. Bij de Afro-Amerikanen ontstond er intense woede, die tot felle onlusten leidde. Niet minder dan 39 doden waren het resultaat.

Wat was de erfenis van King? En wat werd ermee gedaan?

Belangrijk is om de rol te onderstrepen die King speelde in de zaak rond Rosa Parks, die op de bus weigerde om op de voorbehouden plaatsen voor zwarten te gaan zitten. De segregatie in bussen werd ongedaan gemaakte en dat betekende Kings eerste grote triomf. Een tweede groot succes was de Voting Rights Act van 1965, waarmee ook zwarte Amerikanen stemrecht kregen. Ook in de Vietnamoorlog koos hij de kant van de rechtvaardigheid, wat hem niet in dank werd afgenomen.

Heeft dominee King het DNA van de VS veranderd? Er zijn stappen gezet in de goede richting, maar de kloof is allerminst gedicht. De segregatie is nauwelijks verminderd. Op haast elk gebied van de samenleving is er manifeste of verborgen discriminatie, vaak niet eens bewust, maar als gevolg van structuren die ongelijkheid in stand houden. Beelden van politiegeweld waarvan zwarte verdachten vaak het slachtoffer zijn liggen nog vers in het geheugen. De radicale ‘Black lives matter’ beweging is een reactie op dit schrijnende geweld, maar is in retoriek en stijl soms het tegendeel van King, die indruk maakte door zijn krachtige geweldloosheid.

Laat ons even de oceaan oversteken en de situatie hier overschouwen. Het gruwelijke en moorddadige racisme dat we in films als ‘Missisipi Burning’ zagen heeft hier gelukkig nooit vrij spel gekregen. Maar ik zou de waarheid geweld aandoen door Europa (of laat het ons gemakshalve op Vlaanderen en België houden) als een utopia voor te stellen waarin racisme en discriminatie geen plaats meer zouden kennen. Een mooie wensdroom die ver van de realiteit staat. Het is mede daardoor dat praktijktests op de arbeids- en woningmarkt volgens mij ook hier aangewezen zijn.

Ook wie vertrouwd is met de sociale media zal met mij vaststellen dat een deel van de onderbuik van onze samenleving af en toe xenofobe oprispingen ventileert. Facebook lijkt soms wel de langste toog van Vlaanderen.

Iedereen racist dan maar? Geen weldenkend mens die dit poneert, wat zou het? Toch bekroop mij dat gevoel bij het zien van de zesde aflevering van het illustere ‘Belgium’s got talent’ van dit seizoen. Een van de deelnemers was de sympathieke Nederlandse filmstudente Lisette, die zich had bekwaamd in de edele kunst van de ‘Slam poetry’. In rapstijl debiteerde ze poëzie, waarna ze overging tot gezang. Ze deed dit met verve, maar mij viel niet zozeer haar muziek, dan wel haar tekst op. Wat volgens Lisette zelf expliciet de bedoeling was. Ik onthoud u deze markante frasen niet: ‘Zwart is mijn huid, mijn eerste zintuig, mijn moeder, mijn land, mijn moedertaal.’ Even verderop gaat het enkel nog over ‘de blanke man’. Ik citeer: ‘De blanke man stamt liever af van de aap dan van de Afrikaan. Hij heeft zijn huisdier liever dan mijn huidskleur.’

De zaal en de jury reageerden laaiend enthousiast. Ik wou wel deelnemen aan de euforie, maar kon de begeestering van de massa niet delen. Verontrustend vind ik de woorden die over ‘de blanke man’ gaan. Dé blanke man. Nu wil ik voor het gemak nog meegaan in het idee dat er zich bijzonder veel racisten bevinden onder blanke mannen, maar door het gebruik van het bepaalde lidwoord ‘de’ kreeg ik het vermoeden dat Lisette alle blanke mannen over dezelfde kam scheert. De racistische blanke man dus als pars pro toto voor alle blanke mannen. Het doet mij denken aan een denkfout die eigen is aan racisme: een negatieve eigenschap van bepaalde leden van een groep wordt toegeschreven aan alle leden van die groep.

Het doet mij ook denken aan een verkrampt identitair discours dat vanuit de VS ook Europa is binnengewaaid. De kritiek dat dit hyperraciale discours verdacht veel lijkt op racisme in de eigenlijke zin van het woord glijdt van de belijders van dit dogma af als water van een eend. Ze schermen met het argument dat racisme enkel bestaat bij gratie van ongelijke machtsverhoudingen en in die termen te definiëren valt.

De excessen van dit (op zich legitiem en gefundeerd) white privilege-discours beginnen zich te manifesteren binnen kringen van zogenaamde social justice warriors aan beide zijden van de Atlantische Oceaan. Of elders. Berucht, hilarisch, maar ook verontrustend is een filmpje van 2016 waarin te zien is hoe een zwart meisje binnen een discussiegroep aan een Zuid-Afrikaanse universiteit ervoor pleiten om de wetenschap zoals die nu bestaat overboord te gooien. Hun punt is het feit dat de canon van wetenschappers enkel uit blanken bestaat. Vaarwel dan maar de wetten van de zwaartekracht, of de wetten van Ohm?

Het herinnerde me aan een aanvaring die ik had met Rachida Aziz, die zich profileert als een bijzonder radicale voorstander van een excessief en uitsluitend white privilege-denken. Deze modeontwerpster en activiste had vorig jaar op haar Facebooktijdlijn een video van Noord-Koreaanse makelij gedeeld, waarin de ondeugden van het Westen op de korrel werden genomen. Een best goed gemaakte video, maar tegen het einde van de video aan ontwaarde ondergetekende een homofobe ondertoon, wat ik ook met zoveel woorden zei als reactie op haar statuspost. Ik citeer haar antwoord: ‘ja en hier in het westen zijn we zoooo gay friendly… Takes a white man om er dat ene commentaar onder te posten. White men are so predictable.’ Ik antwoordde dat dit ik dit niet als blanke man zei, maar als mens en als vader van een (fantastische) homozoon. Uit een antwoord waar ik niet veel uit kon opmaken, en het antwoord ‘en jou zoon woont in noord-korea?’ gevolgd door een ontvriending, werd ik ook niet veel wijzer. Welkom in de wondere wereld van de identiteitspolitiek.

Vijftig jaar na de moord op Martin Luther King zijn de woorden van zijn meest bekende toespraak daarom nog altijd relevant. Daarom hoop ik dat zijn erfenis van geweldloos verzet nog lang mensen mag inspireren, langs beide kanten van de oceaan. En ook dat zijn erfenis niet door sommigen gebruikt mag worden om de eigen agressie goed te praten.

Laat ik daarom afsluiten met een andere zin die Lisette zong: ‘Er is maar één ras en dat is het menselijk ras.’ Wijze woorden, die volgens mij veraf liggen van sommige veralgemeningen die we vandaag soms horen.