De economische opleving na corona: ‘De roaring twenties beginnen in 2024’

Staan we aan de vooravond van een bruisend decennium als straks het coronavirus bedwongen is? Krijgen we een heruitgave van de roaring twenties uit de vorige eeuw? De meningen zijn verdeeld: van ‘mijn hemel, wat zullen we redenen hebben om te feesten’ tot ‘in elk geval zal het pijn doen’.

In maart vorig jaar ontdekte seismoloog Thomas Lecocq van de Koninklijke Sterrenwacht dat de aarde plots stiller was geworden. Normaal veroorzaken bewegende voertuigen en industriële machines seismische vibraties, maar door de lockdownmaatregelen ter bestrijding van de coronapandemie waren die fel verminderd. Onlangs maakte Lecocq bekend dat het in 2020 ’tot 50 procent stiller was op meettoestellen voor aardbevingen’. Nooit eerder was zo’n daling gezien. Wat als straks de vaccinaties hun werk hebben gedaan? Toen de Britse dancegroep Faithless in 2001 in Vorst optrad, sprongen de fans zo hevig dat het KMI in Ukkel trillingen op de schaal van Richter noteerde. Wat zal dat geven als iedereen eindelijk opnieuw kan feesten en dansen?

Iets soortgelijks kan worden gezegd over onze economie: vorig jaar kromp die met meer dan 6 procent, de sterkste daling sinds de Tweede Wereldoorlog. Hele sectoren zoals horeca en evenementen gingen op slot, het geld kon niet meer rollen. Gezinnen gaven bijna 9 procent minder uit dan het jaar voordien, ondernemingen investeerden 8 procent minder en de overheid bijna 5 procent. Het spaargeld groeide aan met een recordbedrag van 40 miljard euro. Wat zal er gebeuren als we straks corona hebben bedwongen en de economie uit haar kunstmatige coma wordt verlost?

Economen verwachten dat vooral de huishoudens opnieuw geld zullen uitgeven, nadat ze door de coronamaatregelen gedwongen werden om te sparen. Daardoor zal de economie snel hoger spurten. Ondernemers hebben er in elk geval een goed oog in. Volgens de maandelijkse peiling van de Nationale Bank zagen ze nooit eerder in de voorbije tien jaar de toekomst zo rooskleurig in als vandaag.

Steeds vaker wordt gezegd dat we aan de vooravond staan van nieuwe roaring twenties, de euforische periode van honderd jaar geleden na het verslaan van de Spaanse griep, die vlak na de Eerste Wereldoorlog uitbrak. Tussen 1921 en 1929 was er wederopbouw en voorspoed, de economie groeide als kool, de eerste bioscopen openden in ons land en nieuwe consumentenproducten zoals de broodrooster, stofzuiger en wasmachine werden gelanceerd dankzij de intrede van de elektriciteit. De flapper girls gooiden hun korsetten weg, knipten hun haar en dansten de charleston op hoge hakken. Niet toevallig ontloken toen luxemerken als Gucci (1921), Jaguar (1922) en Hugo Boss (1924). Beleven we straks opnieuw die bruisende jaren twintig? Zou het?

Volle nachtclubs

‘Things Will Get Better. Seriously.’ Paul Krugman, de befaamde Amerikaanse Nobelprijswinnaar economie, was in zijn nieuwjaarsbrief – die op 1 januari in The New York Times verscheen – heel duidelijk. Hij is er rotsvast van overtuigd: ‘Ergens in 2021 zal het beter gaan. En er zijn goede redenen om aan te nemen dat als het goede nieuws eenmaal begint, de verbetering van onze toestand veel sneller zal gaan en veel langer zal aanhouden dan veel mensen verwachten.’

Daar is econoom Paul De Grauwe (London School of Economics) het mee eens: ‘Veel huishoudens hebben hun inkomen niet zien dalen tijdens de pandemie. Hun opgestapelde besparingen zullen leiden tot een ontlading en een consumptieboom. Ook de vele bedrijven die hun investeringsplannen hadden opgeschort, zullen meer investeren. Dus een sterke economische heropleving is waarschijnlijk. Maar of dit de roaring twenties worden, durf ik niet te zeggen.’

Wie dat wel durft, is de Amerikaanse socioloog en arts Nicholas Christakis (Yale University). Hij publiceerde vorig jaar het boek Apollo’s Arrow over de impact van virussen. ‘Veel mensen denken dat de acties van onze regering de economie doen vertragen,’ schrijft hij, ‘maar dat is niet waar. Het virus doet de economie vertragen. Want ook in de oudheid stortten economieën in toen er plagen rondwaarden. En zij hadden geen regering die zei: sluit de scholen en de restaurants.’ Christakis ziet één groot verschil tussen corona en de vorige epidemieën: ‘Wij zijn de eerste generatie die ooit met zo’n bedreiging te maken kreeg en die in staat was om in realtime te reageren en meteen een vaccin te ontwikkelen.’ Hij noemt dat ‘miraculeus’.

Hij twijfelt er ook niet aan: als het coronavirus bedwongen is, komt er een inhaalbeweging zoals dat in het verleden altijd het geval was. Daarbij citeert Christakis bijvoorbeeld Agnolo di Tura, een schoenmaker en belastingontvanger die in 1348 pende: ‘En toen de pest was afgenomen, gaven allen die het overleefden zich over aan genoegens: monniken, priesters, nonnen, leken en vrouwen: ze vermaakten zich allemaal, en niemand maakte zich zorgen over geld uitgeven en gokken. En iedereen waande zich rijk omdat hij aan het ergste was ontsnapt en de wereld had herwonnen, en niemand wist hoe hij het zich moest veroorloven om niets te doen.’

Volgens Christakis maken we straks opnieuw een heropleving mee, zoals we die na de Spaanse griep zagen: eenzaamheid en quarantaine zullen plaatsmaken voor volle nachtclubs en een bruisend sociaal leven. Mensen zullen voortdurend op zoek gaan naar sociale interacties, met seksuele losbandigheid als gevolg. Hij voorspelt jaren van creativiteit, experimenten allerhande en bloeiende kunsten. De economie zal krachtig herstellen en de welvaart met rasse schreden toenemen.

‘De grote onzekerheid in dat optimistische scenario is het moment waarop de ontlading komt’, zegt De Grauwe. ‘Dat komt er slechts als het vertrouwen overheerst dat het echt voorbij is. Zolang daarover onzekerheid blijft bestaan, bijvoorbeeld omdat er nieuwe varianten opduiken die de vaccinaties minder doeltreffend maken, komt die ontlading er niet echt. En dan dreigt de heropleving te slabakken.’

Dat denkt ook de Amerikaanse econoom en Nobelprijswinnaar Joseph Stiglitz (Columbia University): ‘De pandemie zal pas onder controle zijn als zij overal onder controle is, en de economische neergang zal pas achter de rug zijn als er sprake is van een krachtig wereldwijd herstel.’ De rijke landen hebben het overgrote deel van de vaccinvoorraden voor dit jaar opgekocht, in de hoop zo veel mogelijk levens te redden en de economie snel te kunnen heropenen. De vrees bestaat dat er ondertussen elders in de wereld vaccinresistente varianten ontstaan, die een spaak in het wiel steken van de economische heropleving.

Christakis gelooft ook niet dat de heropleving voor meteen is. We moeten nog enkele besmettingsgolven doorstaan; pas begin 2022 zullen we de groepsimmuniteit bereiken waardoor de pandemie uitdooft ‘en dat zou al wonderbaarlijk snel zijn’. Dan volgt er in zijn ogen een overgangsfase van pakweg twee jaar, een periode die ook na de vorige crisissen nodig was om de economische schade te herstellen en te bekomen van de psychologische shock. En dan, in de aanloop van 2024, is het eindelijk zover: dan zullen we de roaring twenties opnieuw beleven, zo voorspelt Christakis op basis van historische patronen en economische data.

140 tekens

De vraag is niet alleen wanneer die opleving er komt, maar ook hoe groot ze zal zijn. Het herstel uit de financiële crisis die ons in 2008 overviel, verliep heel traag. Een decennium ging verloren. ‘Maar de crisis van 2020 is heel anders,’ aldus Krugman, ‘want de mensen spaarden gemiddeld als gekken en ze zullen uit de pandemie komen met meer geld dan voorheen.’ Bovendien zullen de centrale banken de rente ook de volgende jaren nog uiterst laag houden, zodat huishoudens, bedrijven en overheden aangezet worden om te consumeren en investeren. En er zijn de herstelplannen in de VS en Europa die massaal veel geld in de economie pompen. Dat alles zal de heropleving stuwen.

Krugman merkt op dat er na de crisis van 2008 een periode van ’technologische teleurstelling’ volgde. Hij citeert ondernemer Peter Thiel, de oprichter van PayPal, die ooit zei dat we vliegende auto’s wilden en 140 tekens kregen, verwijzend naar Twitter. ‘We deden wat flitsende dingen met het rondsturen van informatie, maar we boekten niet veel vooruitgang in de materiële wereld, waarin we nog altijd voornamelijk leven’, aldus Krugman. Nu verwacht hij dat de digitale revolutie eindelijk de groei en welvaart de hoogte zal injagen, ‘en ik vermoed, zij het met minder vertrouwen, dat die hausse lang zal aanhouden’.

Dat is ook wat vele techno- enthousiastelingen verwachten. Een van hen is Erik Brynjolfsson (Stanford Digital Economy Lab), auteur van The Second Machine Age. Corona bracht de digitale revolutie in de praktijk, meent hij: door het verminderen van de sociale contacten moesten bedrijven wel versneld digitaliseren. De Zoom-app bijvoorbeeld werd in 2013 gelanceerd, maar het coronavirus was nodig om digitaal vergaderen ingang te doen vinden. ‘Corona zal ook de ontwikkeling van artificiële intelligentie versnellen,’ schrijft Brynjolfsson, ‘vooral op gebieden als biotech, met het creëren en ontdekken van geneesmiddelen.’ Hij voorspelt dan ook een serieuze productiviteitsgroei en welvaart.

Talrijke gezaghebbende stemmen in de economische wereld vinden dat er ‘goede redenen zijn om aan te nemen dat een decennium van sterke groei en sociale uitbundigheid in het verschiet ligt’, zoals Martin Sandbu, commentator bij zakenkrant Financial Times schrijft. Hij acht het best mogelijk we aan de vooravond staan van ‘een hausse van één keer in een eeuw’.

Niet alleen economisch, maar ook maatschappelijk ziet Sandbu de roaring twenties er opnieuw aankomen: ‘Wat we door corona niet meer konden, is samen eten, samen drinken, elkaar vermaken en samen op vakantie gaan. Na de vaccinaties wordt het weer oké om te feesten. En mijn hemel, wat zullen we redenen hebben om te feesten. Daarvoor hoef je geen econoom te zijn. Als mens begrijp je het verlangen om de remmen los te laten en samen te komen, nadat we ons een jaar lang thuis hebben opgesloten en elk contact hebben vermeden.’

The Great Gatsby

Heel wat economen zijn toch voorzichtiger. De Leuvense hoogleraar economische geschiedenis Erik Buyst wijst erop dat de bruisende jaren twintig enigszins een mythe zijn: ‘De roaring twenties waren vooral iets voor de happy few, al kon de middenklasse er ook wel wat vruchten van plukken. Maar aan de lagere inkomensgroepen en de boeren gingen ze toch grotendeels voorbij.’ Zeker in de VS was er toen sprake van grote ongelijkheid, zoals F. Scott Fitzgerald het schetst in zijn roman The Great Gatsby uit 1925: miljonair Jay Gatsby etaleert zijn rijkdom op decadente feestjes, tegen een achtergrond van bittere armoede. Maar nog voor de lagere klassen konden genieten van de voorspoed, brak de Grote Depressie van 1929 uit.

Econoom Robert Reich, minister van Arbeid onder Bill Clinton, laat via mail weten dat hij geen reden ziet voor veel euforie: ‘Natuurlijk heeft de rijkste 20 procent van de bevolking tijdens corona veel spaargeld niet kunnen uitgeven aan restaurants, reizen enzoverder. Maar ik ben voorzichtig over de toekomst. Veel mensen hebben al een jaar of langer geen werk. Zij zitten diep in de schulden en hebben vaak betalingsachterstanden voor hun hypotheek, huur enzoverder. Het zal niet makkelijk zijn om hen opnieuw aan een job te helpen.’

Sommigen vrezen dat de ongelijkheid tussen arme en rijke landen na de pandemie zal toenemen. Martin Wolf, nog een commentator van Financial Times, schrijft dat ‘volgens het Internationaal Monetair Fonds (IMF) de ontwikkelde economieën en China economisch grotendeels ongeschonden uit de crisis zullen komen, terwijl de opkomende en ontwikkelingslanden een grote en langdurige klap te verwerken krijgen. Maar vergeet niet dat twee derde van de mensheid in die laatste landen woont.’

De ongelijkheid is tijdens corona toegenomen en dat zal zich na corona doorzetten. Reich: ‘De rijken hebben het tijdens de coronacrisis opmerkelijk goed gedaan. De Amerikaanse miljardairs en ceo’s van grote bedrijven zagen hun vermogen sterk aangroeien. Maar veel mensen met een laag inkomen verloren hun baan en moesten hun spaargeld aanspreken. Voor hen wordt het moeilijk om terug te keren naar de situatie van vóór de corona-uitbraak.’

En dat was niet alleen in de VS het geval. ‘Ook bij ons waren de laaggeschoolden de voornaamste economische slachtoffers van de coronacrisis’, bevestigt Buyst. ‘Ik vrees dat zij ook minder zullen profiteren van de heropleving. Niet alle jobs voor ongeschoolden? zullen verdwijnen, kelners bijvoorbeeld blijven nodig. Maar veel jobs zullen toch weggeautomatiseerd worden. De “digitale analfabeten” dreigen de volgende jaren uit de boot te vallen.’

Want de grote golf van faillissementen en stijgende werkloosheid moet nog komen. Het was meer dan twintig jaar geleden dat er nog zo weinig bedrijven in ons land over de kop gingen als in coronajaar 2020, dankzij tijdelijke werkloosheid en allerlei premies. Arbeidsmarktexperts wezen er al op dat de maatregelen eigenlijk té goed waren, ze hielden veel bedrijven kunstmatig in leven die onder normale omstandigheden failliet waren gegaan. Allemaal uitstel van executie. Gevreesd wordt dat we overspoeld zullen worden door faillissementen als er een einde komt aan de steun. Met grote gevolgen voor de arbeidsmarkt. ‘Heel wat tijdelijk werklozen zullen écht werkloos worden zodra de coronacrisis voorbij is’, verklaarde Sarah Vansteenkiste van het Steunpunt Werk (KU Leuven) al eerder in Knack.

Martens en Dehaene

Het kan ook dat mensen na corona juist meer op hun spaargeld blijven zitten, in plaats van het te laten rollen. De Amerikaanse econoom Barry Eichengreen (Berkeley) wijst erop dat een zware economische crisis het gedrag van mensen kan veranderen. Vooral jongere mensen of mensen die hun job hebben verloren of de eindjes moeilijker aan elkaar konden knopen, houden daarna ernstig rekening met een nieuwe crisis. Economische stress maakt mensen risicoschuwer, zodat ze niet aan hun spaarcenten komen. Dat kan een snelle, forse heropleving ondermijnen.

Ook de combinatie van een erg lage rente en gigantische relanceplannen die gepaard gaan met steeds meer schulden, kan nare gevolgen hebben, volgens onder meer de voormalige Amerikaanse minister van Financiën Larry Summers en oud-IMF-hoofdeconoom Olivier Blanchard. Zij waarschuwen voor oplopende prijzen, zeepbellen en een nieuwe financiële crisis. De Wereldbank schreef begin dit jaar dat de coronapandemie ‘de risico’s die verbonden zijn aan een decennialange golf van mondiale schuldopbouw heeft verergerd’ en ziet de wereldeconomie afstevenen ‘op een decennium van teleurstellende groeiresultaten’. Ze heeft het zelfs over ‘een verloren decennium’. Dat is het tegenovergestelde van de roaring twenties: geen euforie, maar dysforie, een zeer sombere gemoedsgesteldheid.

Die somberheid geldt bij uitstek voor Europa en België. ‘Ons land stond al vóór de coronacrisis voor grote uitdagingen’, zegt Hans Bevers, hoofdeconoom bij Bank Degroof Petercam. ‘Er was de lage activiteitsgraad, de slabakkende productiviteitsgroei, de relatief afnemende kwaliteit van het onderwijs, de niet zo rooskleurige budgettaire situatie in het licht van de vergrijzing, de groeiende kloof tussen de regio’s, het ongelooflijke kluwen in de fiscaliteit, de problemen bij justitie, het inefficiënte staatsbestel enzovoort. De coronacrisis heeft die uitdagingen alleen maar urgenter gemaakt.’

‘Ik hoop van harte dat we serieuze structurele vooruitgang kunnen boeken, maar de twijfel is groot’, vervolgt Bevers. ‘Zal die grote fiscale hervorming er komen in 2024? Zullen we een efficiënte en transparante staatsstructuur krijgen? Zal er sociale vrede zijn? Zal er…? Vele vragen, voorlopig weinig antwoorden.’ Professor Buyst is het daarmee eens: ‘Ons tekort bedroeg vorig jaar 10 procent, de staatsschuld steeg tot 115 procent. Politici zeggen wel dat dat zich vanzelf zal oplossen, maar dat is niet zo. Ofwel zullen de belastingen worden verhoogd, ofwel zal er beknibbeld worden op de overheidsuitgaven, maar in elk geval zal het pijn doen.’

Dat zei ook Peter Praet, de vroegere hoofdeconoom van de Europese Centrale Bank, onlangs in dit blad: ‘De facturen van het verleden, maar ook van vandaag en morgen moeten worden betaald. Wie zal dat doen? In heel Europa ontwijken de politici momenteel die vraag, want de pandemie onder controle krijgen is de prioriteit. Maar de vraag wie de facturen zal betalen, zal tot heftige politiek debatten leiden en grote sociale spanningen. In de bestrijding van het coronavirus stond iedereen schouder aan schouder. Zodra die strijd achter de rug is, zullen de conflicten toenemen.’

‘Ik denk niet dat we de bruisende jaren twintig zullen herbeleven’, besluit Buyst. ‘Misschien zal de economie kortstondig, maximaal een jaar fel groeien, maar daarna zullen we opnieuw aanpikken bij de flauwe economische groei van de voorbije jaren. Nee, vergeet die roaring twenties. We staan voor een saneringsdecennium, zoals in de jaren 80, toen premier Wilfried Martens het begrotingstekort moest terugdringen, en zoals in de jaren 90, toen Jean-Luc Dehaene ervoor zorgde dat we de euro konden invoeren. Dat is niet iets om vrolijk over te worden.’

WAT MET DE 300 MILJARD EURO OP ONZE SPAARBOEKJES?

Tijdens de coronacrisis werd veel geld geparkeerd op spaarboekjes. Wat moet daar mee gebeuren met het oog op de heropstart van onze economie? Danny Reweghs van Trends-Inside Beleggen geeft advies.

De Belg is traditioneel een goede spaarder, in coronajaar 2020 werd zelfs 40 miljard euro geïnvesteerd in spaar- en beleggingsproducten. De Nationale Bank heeft het over ‘gedwongen sparen’ want niemand kon geld uitgeven omdat de horeca en niet-essentiële winkels gesloten waren, evenementen afgelast, buitenlandse reizen afgeraden. Het gevolg? Er staat nu afgerond een recordbedrag van 300 miljard euro op de spaarboekjes. Wat doen we met ons spaargeld als straks de economische motor weer aanslaat?

‘Vanuit beleggingsoogpunt is het geen optimale situatie dat er zo veel geld op de spaarboekjes staat’, zegt Danny Reweghs, directeur strategie van Trends-Inside Beleggen. ‘De rentevergoeding blijft met 0,11 procent superlaag, terwijl de inflatie oploopt tot ruim 1 procent. Heel veel goederen en diensten zijn recent flink duurder geworden. Dat betekent dat wie geld op zijn spaarrekening laat staan aan koopkracht inboet. Want de reële opbrengst, rente min inflatie, is pakweg min 1 procent. Met de 100 euro van je spaarboekje kun je steeds minder producten en diensten kopen.’

Ik zou nog niet overdrijven met investeringen in bitcoins.

Danny Reweghs, Trends-Inside Beleggen

Wat is het alternatief voor een spaarboekje?

Danny Reweghs: Aandelen zijn te verkiezen boven obligaties, omdat de rente nog altijd laag is en de economie na corona zal heropleven. Als je weinig tijd of ervaring hebt, kun je aan je financiële instelling vragen om een aantal beleggingsfondsen in aandelen voor te stellen. Omdat de Europese economie nog wat is achtergebleven, zou ik uitkijken naar een fonds met Europese aandelen. Weet wel dat een beleggingsfonds altijd hogere kosten meebrengt, want je moet in- en uitstapkosten en beheerskosten betalen.

Wat als ik die kosten wil vermijden?

Reweghs: Dan moet je zelf aan de slag. Via trackers of ETF’s (Exchange Traded Funds) kan het een stuk goedkoper. Dat zijn afgeleide producten uitgegeven door grote beurshuizen die onder meer beursindexen volgen of ’tracken’. Zo heeft het beurshuis Blackrock ‘iShares Core Eurostoxx50 ETF’, een tracker die de index met de vijftig belangrijkste aandelen uit de Europese Unie volgt.

Welke sectoren zijn het interessantst om in te beleggen?

Reweghs: De sectoren die het meest kunnen profiteren van de normalisering van de economie. Dan denk ik aan de horeca, met aandelen als biergigant AB InBev en hotelgroep Accor. Of de reissector met touroperator TUI, vrijetijdsgroep Compagnie des Alpes en vliegtuigmaatschappijen en -bouwers zoals AirFrance- KLM, Airbus en Boeing. Of kleding winkels zoals Inditex, de groep boven Zara, of H&M. Of producenten zoals lingeriefabrikant Van de Velde. Bedrijven die hun voordeel kunnen halen uit de heropstart van de evenementen en bioscopen zijn Barco, EVS en Kinepolis.

En wat met goud of bitcoins?

Reweghs: Overheden en centrale banken hebben de economische schade van de coronacrisis tot nog toe serieus kunnen beperken, met een gigantische schuldenberg als gevolg. Ooit zal de factuur betaald moeten worden en dat zal leiden tot turbulenties op de financiële markten. Goud doet het doorgaans zeer goed als het stormt op de financiële markten. Cryptomunten zoals bitcoin werpen zich meer en meer op als een geloofwaardig alternatief voor het financieel systeem, maar zijn volatiel en risicovol. Ik zou nog niet overdrijven met investeringen in die alternatieve beleggingen.