‘De coronacrisis heeft getoond dat het middenveld van levensbelang is’

Het is cruciaal dat middenveldorganisaties hun rol mogen blijven opnemen in het creëren van een betere wereld na corona, zegt politoloog Mohamed El Khalfioui.

De politiek neemt het middenveld vaak onder vuur. Maar toen België midden maart in lockdown ging door het coronavirus, beseften verschillende overheden dat ze de hulp moesten inroepen van het middenveld. De vakbonden verwerkten zo snel als mogelijk de aanvragen voor een tijdelijke werkloosheidsuitkering zodat mensen niet zonder een inkomen kwamen te zitten. Jeugdorganisaties hielpen jongeren op te vangen in kwetsbare situaties. Vrouwenorganisaties boden hulp aan vrouwen die het slachtoffer werden van huiselijk geweld. Je kunt de lijst nog verder aanvullen met letterlijk honderden voorbeelden waarin het middenveld het verschil maakte.

De meerwaarde van het middenveld is te vinden in haar expertise, democratische gehalte en vertegenwoordiging van gemarginaliseerde groepen. Daarom dit pleidooi om het middenveld nu herwaarderen, en daarmee niet te wachten tot na de coronacrisis.

Expertise

Als beleidsmaker wil je je beleid altijd zo goed mogelijk onderbouwen en uitvoeren. Het middenveld is onontbeerlijk om politieke beleidskeuzes te toetsen aan haalbaarheid. Bovendien weten middenveldorganisaties hoe bepaalde maatregelen elkaar beïnvloeden en welke mogelijke neveneffecten er kunnen ontstaan.

Het middenveld ‘produceert’ daarnaast kennis en informatie die we als samenleving nodig hebben om te functioneren. De ziekenfondsen die op basis van hun expertise advies geven om gezonder te leven. Unizo dat aan de hand van ervaringen van kleine zelfstandigen aangeeft dat er te veel administratieve last is. De verschillende initiatieven rond zelfmoordpreventie die met hun expertise elke dag mensenlevens redden. Het middenveld kan soms letterlijk het verschil maken tussen leven en dood.

De expertise die er bij de middenveldorganisaties zit, wordt vergaard in uitwisseling met vrijwilligers, professionals en de achterban/burgers. De alledaagse praktijken leveren fijnmazige kennis op, die academici en experten incorporeren in de kennisproductie aan de hogescholen en universiteiten. De kennis en expertise die het middenveld aanlevert, genereert dus een multiplicatoreffect. Academici leren door de ervaringen van middenveldorganisaties wat werkt en wat niet.

Zo is er Femma dat intern experimenteert met de 30 urenweek en zo expertise opbouwt rond arbeidsduurvermindering of Fairfin dat dankzij onderzoek een bankwijzer lanceert, zodat de ethische consument weet voor welke bank hij of zij kan kiezen. Een conglomeraat aan organisaties, waaronder Uit De Marge, maken spanningen tussen jongeren en de politie bespreekbaar op basis van hun kennis rond etnisch profileren. Wederom is de lijst met middenveldexpertise veel langer dan deze enkele voorbeelden.

De afgelopen maanden heeft het middenveld bovendien een snelcursus crisisbeheer ondergaan. In het Gentse stampten bijvoorbeeld verschillende sociale organisaties op zeer korte tijd een solidariteitsfonds voor de meest kwetsbaren uit de grond.

Gecombineerd met de reeds eerder opgedane expertise is het middenveld uitstekend geplaatst om input te leveren aan het beleid. Het is de taak van overheidsinstellingen, politieke partijen, besturen, media en intellectuelen om het samen met hen beter te doen na corona.

Een stem geven aan gemarginaliseerde groepen

Uit een onderzoek van de middenveldorganisatie Bond Zonder Naam bleek dat heel veel Belgen te kampen hebben met eenzaamheid. Het zijn mensen die zich sociaal en emotioneel geïsoleerd voelen en die bijna nergens heen kunnen. Hetzelfde kan je zeggen van mensen in armoede. Mensen in armoede hebben het vaak heel moeilijk om het woord te nemen en hun ervaringen met het grote publiek te delen. Ook mensen met een migratieachtergrond hebben dikwijls te kampen met structurele achterstelling.

Het is dankzij het middenveld dat deze groepen worden gehoord, maar daar stopt het niet bij. Die gemarginaliseerde groepen vinden in het middenveld een context waarin ze zich veilig kunnen voelen. Ze kunnen hun ervaringen uitwisselen met mensen die in dezelfde situatie zitten. Meestal vormen die ervaringen ook de basis van waaruit de professionals in gesprek gaan met het beleid. Het middenveld vangt veel woede, frustraties en angsten van gemarginaliseerde groepen op. Ze probeert hen in een harde wereld te troosten en een stem te geven.

Dagelijkse democratie

Op 15 april 2020 publiceerden 11 mediaorganisaties en denktanks een oproep aan het grote publiek om mee na te denken hoe we het als samenleving na de coronacrisis beter kunnen doen. Middenveldorganisaties moeten het altijd hebben van input van vrijwilligers, bestuursleden, professionals en de bredere achterban. Vooral de laatste groep heeft de afgelopen jaren meer inspraak opgeëist. De 11 media en denktanks weten dat ze met top-down voorstellen en ideeën niet ver komen bij hun achterban en lanceerden daarom een oproep. Surfen naar de verschillende websites van die middenveldorganisaties volstaat om te zien hoeveel innovatieve en diverse perspectieven er leven in de samenleving.

Middenveldorganisaties staan dus heel dicht bij de burgers. De achterban en perspectieven die zij vertegenwoordigen maken deel uit van het dagelijks leven. Als je weet dat 1 op de 8 Vlamingen vrijwilliger is in een middenveldorganisatie, dan weet je ook dat je als professional en bestuurslid op elk moment van de dag door eender wie van hen kan aangesproken worden. Het is een vorm van onmiddellijke input en feedback. Het middenveld vormt een onmisbare schakel tussen de burger en de politiek.

Projecten, voorstellen en ideeën die door middenveldorganisaties zowel intern als extern in de praktijk worden uitgevoerd, worden als het ware permanent geëvalueerd door vrijwilligers en de achterban. Burgers signaleren zaken die beter kunnen of juist meer moeten gebeuren. Omgekeerd kan het middenveld niet zonder zijn achterban. Middenveldorganisaties toetsen dagdagelijks beslissingen en projecten af met hun vrijwilligers en delegeren zo een deel van hun macht aan de burgers. Deze vorm van democratie is wat je “dagelijkse democratie” kan noemen. De kracht van het middenveld schuilt erin dat ze die democratie verbreedt en verdiept in nagenoeg alle lagen van de bevolking. Het primaat van de politiek heeft de afgelopen jaren de plaats van het middenveld uitgehold. De coronacrisis heeft getoond dat middenveldorganisaties een onmisbare rol spelen in het maatschappelijke weefsel. Het is cruciaal dat ze die mogen blijven opnemen in het creëren van een betere wereld na corona.

Kortom, het middenveld is meer dan ooit nodig omdat het de overheid en de samenleving expertise biedt, omdat het groepen vertegenwoordigt die zonder het middenveld niet aan het woord zouden komen en omdat het de samenleving democratiseert doordat de besturen van middenveldorganisaties terecht voortdurend door leden en vrijwilligers ter verantwoording worden geroepen.

Mohamed El Khalfioui is politicoloog en schreef deze bijdrage voor denktank Minerva.